Zeynalqızı Sevil

Ən qədim abidə Böyük Kəsikdə aşkarlanıb.

Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyənin ərazisindən keçən Bakı-Tiflis-Ceyhan (BTC) neft ixrac boru kəməri dəhlizi boyunca aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı ən qədim abidə Ağstafa rayonunun Böyük Kəsik kəndində aşkarlanıb. Eramızdan əvvəl IV minilliyə aid olan yaşayış məskəninin təxminən 6500 yaşı var. Eneolit (Mis) dövrünü əks etdirən yaşayış məskəni Azərbaycanla Mesopotamiya arasında sıx mədəni bağların olduğunu göstərir.

BTC və Cənubi Qafqaz boru kəmərləri boyunca Azərbaycanda həyata keçirilən arxeoloji proqramın koordinatoru Kris Polqleis ötən gün keçirdiyi mətbuat konfransında bildirdi ki, həmin rayonun Soyuq Bulaq kəndindən bir neçə kilometr aralıda isə Mis dövrünə aid çoxlu sayda kurqan tapılıb ki, onlardan bəziləri Qafqaz ərazisində aşkarlanan ən qədim kurqanlardır. Proqramın həyata keçirildiyi 2001-2005-ci illər ərzində aparılan qazıntı işlori zamanı Qobustanda olan mədəni irsə təsir göstərilməyib. Kəmərin qoruqdan keçən 900 metrlik ərazidə heç bir arxeoloji tapmtı yoxdur. Goranboyun Borsıınlu kəndində tapılmış kurqandan müxtəlif mədəniyyət dövrlərinə aid olan bir neçə məzar aşkarlanıb, Onlar Tunc dövründən Antik dövrə qədər olan müddəti əhatə edir. Məzarlarda at bədəninin hissələri də basdırılıb.

K.Polqleisin sözlərinə görə, kəmərin tikintisi üçün aparılan ilkin tədqiqatlar zamanı Şəmkirin Zəyəmçay ərazisindən son Tunc dövründən ilk Dəmir dövrünə (təxminən 3500-2800 il əvvəl) təsadüf edən nekrepollar tapılıb. Boru kəmərinin marşrutu boyunca tapılan 140-dək qədim qəbirləri köçürmək üçün 2003-cü ildə geniş qazma işləri aparılıb. Bu işlər zamanı yüzlərlə bütöv keramik vazalar, tunc daş-qaş və silahlar aşkarlanıb. Şəmkir çayının qərb hissəsindən Eneolit və Tunc dövrünə aid olan bir neçə kurqan var. Oradakı məzarların birinin mərkəzində yerləşən sərdabəsindən bir neçə qızıl muncuq tapılıb. Ağstafanın Həsənsu ərazisinin yaxınlığında Tunc dövrünə aid olan kurqanda da 60-dək bütöv keramik vaza olub. İlk orta əsrə aid olan mədəni mədəniyyət nümunələri isə həmin rayondakı Poylu ərazisində üzə çıxarılıb. Layihə koordinatoru bildirdi ki, kəmər dəhlizinin Yevlaxdan Gəncəyədək olan hissəsi antik dövrə aid olan küp məzarlarla zəngindir. Orada ölülər küpə bənzər böyük keramik vazada dəfn edilib vo sonra məzara dofn mərasimi ilu bağiı hədiyyələr qoyulub. Hədiyyələr region boyunca ekzotik material və əşyalann ticarətinin aparılmasından xəbər verir.

Kəmərin tikintisi üçün ilkin tədqiqatlar aparılan zaman Şəmkirin Seyidlər kəndində də arxeoloji sahə aşkarlanıb. Bu sahədə antik dövrə aid olan dəfn və yaşayış məskəni, həmçinin müsəlman qəbiristanlığı var. K.Polqleis qeyd etdi ki, müsəlmanlıq dövrünə aid olan qəbirlər qazmtı zamanı ehtiyatla çıxarılaraq dini adət-ənənəyə uyğun olaraq başqa yerə köçürülüb. Şəmkir çayının qərbində yerləşən arxeoloji sahədə isə antik dövrə aid emalatxana, qədim kiçik xristian kilsəsi və müsəlmanlıq dövrünə aid qəbiristanlıq tapılıb: "Bu, Azərbaycanda aşkarlanan ən qədim kilsə sahələrindən biridir və antik dövrdən Orta əsrə keçid haqqında çox nühüm məlumatlar verir. Tikinti işləri davam etməzdən əvvəl layihənin təsirinə məruz qalan ərazilərdən 80-dən çox qəbir köçürülüb. Bu qəbiristanlıq və kilsə sahəsi Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin tikintisi zamanı aşkarlanıb. Kəmərin təsirinə məruz qala bilən sahələrdən bütün arxeoloji qalıqları müvəffəqiyyətlə çıxara bilmək üçün arxeoloji heyətə şərait yaratmaq məqsədilə kəmərin inşası bir ay ləngidilib."

Layihə koordinatorunun dediyinə görə, Şəmkir rayonunun Daşbulaq ərazisində isə orta əsrə aid olan kənd müoyyənləşdirilib. Oradan tikinti qalıqları, ərzaq və məmulatlar saxlamaq üçün çoxlu xəndək və təndirlər üzə çıxıb. Bu sahə İslam intibah dövründo yaşayışı əks etdirən bir nümunədir. Çünki ordakı məzarlıqda müsəlman və xristian qəbirləri olub. K.Polqleis bildirdi ki, qazıntı zanıanı aşkarlanan maddi-mədəniyyət qalıqlarının hamısı Arxeologiya İnstitutunun Bakıdakı ofısinə göndərilib. Orada qalıqların saxlanılması üçün müasir material və texniki üsullardan istifadə edilir.

Həftə içi.- 2006.- 13 iyun.- s. 8