F.Hacıyeva

Oxucu mədəniyyəti, ondan bizdə varmı?

Mətbuat bolluğunun cibimizin gəlir-çıxarıyla uzlaşmadığı bir zamanda yolum tez-tez M.F.Axundov adına Dövlət Kitabxanasının mətbuat zalından düşür. Ən azı həftədə iki yol kitabxanaya baş çəkir, heç bir haqq ödəmədən dövri mətbuatın təzə nömrələriylə tanış oluram. Bu vərdiş ölkəiçi, ölkədışı olaylardan soraq almaq-informasiya əldə etmək, şübhəsiz, biliyimi, məlumatımı artırmaq, bir qədər də oxuduğum məqalələrə münasibət bildirən yazı yazmaq (qonorar almasam belə) istəyindən yaranıb. Axundov adına kitabxananın "Mətbuat zalı"nda mənim ayrıca hörmətim var. Bu hörmət qarşılıqlı isti münasibətdən yaranıb. Yalan olmasm 30 ildir buralara gəlib-gedirəm. Deyim ki, mənə olan münasibət bütün köhnə və daimi oxuculara olan yanaşmadan heç nəylə fərqlənmir. 30-35 ildir burada çalışan kitabxanaçı-qəzetçilər daimi oxucularını doğma, əziz qonaq kimi qarşılayır, hal-əhval tutur, onları yüksək dəyərləndirirlər. Kitabxanaçı-qəzetçi ifadəsini ona görə işlətdim ki, burada çalışan xanımlar səhər-səhər kitabxananın fonduna daxil olan bütün gündəlik mətbuatı (buradaca qeyd edım kı, mətbuat aləmində, oxucular arasında öz yeri, nüfuzu, təsir dairəsi olan bir çox qəzetlərin redaktorları nəşrlərinin kitabxananın arxivində toplanmasında, həm indi, həm də gələcəkdə - illər sonra oxucuların ondan yararlanmasında maraqlı deyillər) gözdən keçirir, maraqlı yazılar barədə sıcaq münasibətdə olduqları oxuculara bilgi verirlər. Bir növ qısa icmal. Hər halda həm isti, həm də soyuq münasibətlər qarşılıqlı olur. Ancaq kitabxanaçı xanımlar peşə borcunu heç zaman unutmadıqlarından oxuculara münasibətlərini birtərəfli qaydada olsa belə mülayimləşdirməyə səy göstərirlər. Oxuculara hər zaman yuksək mədəniyyətlə xidmət edir, onların tələbatlarını mümkün variantda ödəməyə, kaprizlərinə dözməyə çalışırlar. Az-az hallarda haqsız iradlara tuş gəlirlər - oxucu hüquq və vəzifələrini bilməyəndə. Onda da dözməkdən savayı çarələri qalmır. Kitabxanada mübahisə eləmək, səsini ucaltmaq qadağandır. Mən bütün bunların canlı şahidiyəm.

Yeri gəlmişkən bildirim ki, bu elm, bilik ocağında indiyəcən sözüm düz gəlməyən bircə əməkdaş var: buraxılış nəzarətçisi Könül xanım. İsrarlı xahişlərimə məhəl qoymadan içində yalnız qeyd dəftərim, qələmim, telefonum, eynəyim, pul kisəm, yaylığım olan kiçik həcmli çantanı zala keçirməyimə razılıq vermir. Bir neçə dəfə rəhbərlikdən icazə alıb istədiyimə nail olsam da, sonradan güzəştə getməli oldum - Könül xanımla bacarmadım, hər dəfə əsəbləşmək istəmədim. Nəzarətçinin əslində bu tələbi qanuni olsa da, mən kitabxanadan çıxarkən çantamı yoxlamaq şərtinə razılaşsam da, özümə qarşı qərəzli münasibətindən yaxa qurtara bilməmişəm. Bizim soyuq müharibəmiz xeyli zamandır davam edir, ancaq bir kərə də bu münasibətin ümumilikdə kitabxana işçilərinə aidiyyəti olduğumı düşünüb, kitabxanaçılara hörmət və ehtiramımı dəyişməmişəm və bu xanımdan kiməsə şikayət eləmək ağlıma belə gəlməyib. Hər kəs öz hərəkətinə cavabdehdir.

Gün ərzində mənim kimi, məndən pis və yaxşı xasiyyətdə, müxtəlif danışıq tərzi və mərifət yiyəsi olan oxuculara xidınət edən kitabxanaçı xanımların hər.biri ayrıca xoş sözə, tərifə layiqdir. Ancaq onlar bu günlərdə bunun tam əksiylə üzləşiblər. Axırıncı kərə oxu zalında salam-kalamdan sonra mənə bir xəbər söylədilər: "Bizi qəzetə veriblər". "Tərifləyiblər". "Tərifləri özlərinə qalsın, barı düzünü yazaydılar. Bizi təhqir ediblər. Karikaturamızı çəkiblər". Doğrusu inanmadım. Qəzetə baxmaq istədim. Axundov adına kitabxananın da tabe olduğu nazirliyin sahə qəzetində mətbuat zalının işçiləri barədə həqiqətə uyğun olmayan qeydlərlə və yazının təsir dərəcəsini artırmaq üçün rəssam təxəyyülünün məhsulu olan rəsmlə - guya işçilərin hamısı iş masasının arxasında mürgü vurur (bu rəsmdə "Kirpi" jurnalının dəst-xətti aydm görünürdü) heç razılaşmadım. Bu sifarişli və qərəzli yazıya bənzəyirdi.

Əvvəla, mətbuat zalı o qədər gəlimli-gedimlidir ki, burada nəinki mürgüləməyə, hətta ürək söhbəti elə-məyə belə inıkan yoxdur. Oxuculann biri gedir, biri gəlir. Qəzetlərin hansısa nömrələrinin, onların arasından səhifələrin olmaması bir qədər kitabxanaçının diqqətsizliyinin nəticəsidirsə, o biri yandan oxucu mədəniyyətsizliyinin nümunəsidir. Kitabxanaçı neyləsin ki, biz onun gözündən oğurlanıb istədiyimiz qəzet, jurnal yazısını çırpışdırmağı çox gözəl bacarırıq? Onda belə çıxır ki, telefon oğrusu yox, telefonu oğurlanan, evi yaran yox, evi yarılan günahkardır. Kitab, qəzet oxumağı bacarmaq da bir mədəniyyət ölçüsüdür. Bu mədəniyyət hələ bizdə tam mənada formalaşmayıb. Ümumi istifadədə olan kitabın vərəqlərini düşünmədən yazıb-qaralaya, sohifəsini cıra. bəvəndiyimiz cümlənin altından xətt çəkə, yanında ovqatımızı əks etdirən hansısa qeyd apara, jurnaldan xoşumuza gələn şəkli kəsə, qəzeti beş qatlayıb şalvarımızın cibinə qoyub apara bilərik. Şalvar da çanta deyil ki, qarderoba təhvil verib içəri keçəsən. Məsələ içəri nə ilə-çantalı, papkalı, ya torbalı keçməkdə deyil, məsələ əxlaqda, tərbiyədədəir. Ziyankar arzusuna çatmağın bütün yollarını bişqalarından yaxşı bilir. Və bizim tərbiyəmizə kitabxanaçılar cavabdeh deyillər. Kitabxanaçı ha desin ki, "telefonları söndürün", kimdi qulaq asan. Gün ərzində onlarla adam kimsəyə məhəl qoymadan elə oxu zalındaca telefonla danışır, dostu, yoldaşıyla söhbətləşir. Bütün xəbərdarlıqları da qulaqardına vurur. Biz buyuq. O yan bu yan edərlər, yerindəcə cavabını verərik, rəhbərliyə şikayətlənərik, bir az da irəli gedib acığımızı qəzet yazısıyla çıxarıq. Utanıb qızarmadan arxa masada əyləşib oğlan rəfıqəmizlə cikkildəşərik, kitabxanaçı bunu irad tutub xətrimizə deyən söz desə, yanımızdakı "kişi" onu susdurar. Qeyrətine sığışdırmaz ki, onun "qızını" kimsə "tərbiyəsiz" adlandırsm. Əzizlərim, gəlin etiraf edək ki, bu bizik və biziın heç bir əxlaqa, əndazəyə, ölçüyə sığmayan, adi etik normaların hardan başlayıb harda bitdiyini bilrnəyən gənclərimizdir. O sarıdan günahkarı bu sahədə saç ağartmış, təcrübəli kitabxana işçilərinin arasında axtarmaq, onları yersiz qınamaq, karikaturalarını çəkib təhqir və gülüş obyektinə çevirmək kökündən səhv addımdır.

Bəli, bu faktdır ki, son illər kitaba, mütaliəyə ınaraq azalıb. Daha tələbələr də qabaqkı maraqla oxumurlar. Çoxları kitabxanaya valideyn və ınüəllimlərinin təkidindən sonra ayaq basır və buranı hansısa gecə barından bir o qədər fərqləndirmir. Bax, həm bu, həm də ümumilikdə oxucu mədənivvətinin get-gedə itməsi cəmiyyətin bəlasıdır. Buna qarşı ınübarizə aparmaq gərəkdir, qocaman kitabxana işçilərinin qəlbini qırmaq, cəıni 250-300 nıin manata yüzlərlə oxucuya xidmət eləməli və hər birinə xoş üz göstərməli olan insanları tənqid eləmək yox. Hər halda kitabxana nə polis məntəqəsidir, nə də islah-əmək koloniyası ki, hər oxucunun başı üstündə bir nəzarətçi dayansın və izləsin görək o qəzeti, kitabı cıracaqmı, ya hansısa nadir bir nüsxəni oğurlayıb aparacaqmı? Kitab oğrusu ən ləyaqətsiz oğrudur- bu fikrin əksini şəxsən mən qəbul eləınirəm .

Bununla belə, Axundov adına kitabxanadan bəhs edən bu yazıda bir iradımı bildirməyi məqbul sayıram. Mətbuat zalı son illər Türkiyə Cumhuriyyətinin vəsaiti hesabına əsaslı təmir olunub, yenidən qurulub. Bu barədə dəhlizdə ayrıca qeyd-seçdirmə də var. Sağ olsunlar. Görünür bunun qarşılığında türk xalqına təşəkkürünü bildirmək istəyən kitabxana rəhbərliyi mətbuat zalında yuxarı başda bir tərəfdən Türkiyə prezidenti Əhməd Necdət Sezərin, o biri yanda Heydər Əliyevin rəsmini asıblar. Şəxsən mən bu yarınmanı artıq hesab eləsəm də, olsun. Ancaq uyarsızlıq aradan qalxmalıdır. Fikrimcə, Türkiyə təmsilçisi olaraq Mustafa Kamal Atatürkün rəsmi asılmalıdır. Bu türk tarixinə, türk dəyərlərinə, türk qardaşlığına daha böyük sayğı olardı.

Azadlıq 2006. 9 iyun. S. 15.