Müdamə

Memarlıq abidələrinin monitorinqi keçirilir

Hazırda tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi ilə 430-a yaxın adam məşğul olur

Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin avqustun 18-də Bakı şəhərində memarlıq abidələrinin bərpası və qqrunması ilə bağlı imzaladığı sərəncama əsasən dövlət proqramı hazırlanır. Sərəncamda memarlıq sənətinin bir çox qiymətli nümunələrinin, qədim abidələrin qorunması, paytaxtın simasına çevrilən binaların görünüşünün evvəlki şəkildə saxlanması əks olunub. Bir çox hallarda nadir tarixi memarlıq abidələrinin yararsız hala düşməsi, səriştəsizlik nəticəsində bəzilərinin tarixi görünüşünün və çoxəsrlik memarlıq irsi ənənələrinin itirilməsinin qarşısını almaq məqsədilə müvafiq qurumlara yeni təkliflərin hazırlanması tapşırılıb. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Dövlət Şəhərsalma Arxitektura Komitəsi, Azərbaycan Milli Elmlər Akadeəmiyasının Memarlıq və İncəsənət İnstitutu, Memarlıq və İnşaat Universiteti, Memarlar İttifaqına birlikdə 1 ay müddətində Bakı şəhərindəki tarixi memarlıq abidələrinin təmiri, xarici görünüşünün bərpası, abadlaşdırılması və xüsusi işıqlandırılması barədə təklifləri hazırlayaraq Nazirlər Kabinetinə təqdim etmək tapşırılıb. Bundan başqa abidələrin bərpası ilə bağlı dövlət proqramı layihəsinin iki ay müddətində hazırlanaraq prezidentə təqdim olunması məsələsi də sənəddə öz əksini tapıb. Sərəncamın icra olunması sahəsində işə başlanılıb. Bakı şəhər icra hakimiyyətində sözügedən məsələ ilə bağlı komissiya tərtib edilib. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ölkədəki memarlıq abidələrinin monitorinqini həyata keçirir. Sentyabrın 8-dək təkliflər Bakı şəhər icra hakimiyyəti tərkibində yaradılan komissiyaya təqdim ediləcək. Nazirliyin kinematoqrafiya və memarlıq şöbəsi hazırda bu işlə məşğuldur.

Bəzi tikililərin siyahıdan çıxarılması, yeni abidələrin isə əlavə edilməsinə ehtiyac var.

Bu günədək dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin bir neçə dəfə siyahısı tərtib edilib. Azərbaycanda ilk dəfə 1968-ci ildə belə bir siyahı hazırlanıb. 1981, 1988-ci illərdə də abidələrin siyahısı tutulub. Həmin tərtibata əsaslanaraq 2001-ci ildə dövlət tərəfindən mühafizəyə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcəsinə görə bölgüsü aparılıb. 2001-ci ilin avqustunda Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilən siyahıya 6308 abidə daxil edilib. Onların mühafizəsi ilə 430-a yaxın adam məşğul olur. Hazırda sözügedən siyahı üzərində əlavə və dəyişikliklər edilməsi, yeni təkliflərin hazırlanması məqsədilə monitorinqlərin aparıldığını deyən Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin mədəni irs şöbəsinin müdiri Rizvan Bayramov bu işin bir neçə aspektdən zəruri olduğunu bildirdi. Qeyd edək ki, 2001-ci ildə tərtib olunan siyahıda abidələr əhəmiyyət dərəcəsinə görə 3 kateqoriyaya-dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli abidələrə bölünüblər. Şöbə müdirinin sözlərinə görə, həmin dövrdə tərtib edilən siyahının yenilənməsinə səbəb bəzi abidələrin artıq mövcud olmamasıdır. Hələ 2001-ci ildə siyahı tərtib olunarkən məhv olmuş bir ç.nx tikililərin adı bura daxil edilmişdi. Lakin müxtəlif səbəblərdən bir çox hallarda təbii fəlakət nəticəsində həmin tikililər məhv olub. Məsələn, bir neçə il bundan əvvəl İsmayıllı rayonunda Girdmançayda baş verən sel nəticəsində abidə kimi qəbul edilən Lahıc kəndinin bir hissəsi su altında qalıb. Kür çayının daşması ilə Salyanın Cümə məscidi məhv oldu. Bundan əlavə, XX əsrin əvvəllərində regionlarda zavod və fabriklərin tikilməsi ilə əlaqədar bəzi abidələr dağıdıldı. Siyahının yenidən tərtib olunmasının digər bir səbəbi təzə abidələrin tapılması ilə əlaqədardır. R.Bayramovun sözlərinə görə, son zamanlar təkcə rəhbərlik etdiyi şöbə tərəfindən 40-a yaxın belə abidə aşkar edilib. Milli Elmlər Akademiyasının mütəxəssisləri tərəfindən yeni qazmtılar zamanı bir sıra tarixi abidələr üzə çıxarılıb. 2001-ci ildə tərtib edilən abidələrin əhəmiyyət dərəcəsinə yenidən baxılması işi də vacib məsələlərdən biridir. Belə ki, sözügedən tikililərin ölkə, yerli və ya dünya əhəmiyyətli olması bir daha təyin olunmalıdır. R.Bayramov bu işdə Milli Elmlər Akademiyasının mütəxəssislərinin bilavasitə iştirak edəcəyini diqqətə çatdırdı. Siyahı tərtib edilərkən heç bir tarixi əhəmiyyət daşımayan bir çox abidənin adı da bura daxil edilib. Sovet dövründə əsas kriteriya kimi binaların 1920-ci ildən əvvəl tikilməsi götüruldüyündən çox hallarda həmin binaların heç bir tarixi önəmi olmayıb. Onların abidə kimi qorunması həmin evlərdə yaşayan insanlar üçün problem yaradıb. Yəni, həmin binalarda heç bir tikinti və bərpa işlərinin aparılmasına icazə verilməyib.

Memarlıq abidələrinin siyahısı yenidən tərtib oluna bilər.

Abidələrin əhəmiyyət dərəcəsinin təyin olunmasına gəlincə, şöbə müdiri bu işə bir neçə aspektdən baxılacağını diqqətə çatdırdı. Binaların tarixilik, memarlıq və arxeoloji əhəmiyyətinə görə araşdırılacağını dedi. Belə ki, əgər bu bina memarlıq abidəsidirsə, ilk növbədə binanın tikilmə tarixi həmin inşaatın nə üçün tikilməsi, kim tərəfindən tikilməsi amili əsas götürüləcək. Bu tarixiliklə bağlı kriteriyadır. Bundan əlavə, memarlıq baxımından heç bir əhəmiyyəti olmayan, lakin tarixilik nöqteyi-nəzərindən, yəni .burada kimin yaşamasından asılı olaraq binaların qorunması mümkündür. Memarlıq baxımından təyin edilərkən binanın həcm, fasad, fəza quruluşu nəzərə alınacaq. Belə ki, binanın digərlərindən fərqlənən hər hansı bir üstünlüyü varsa, bu siyahıya daxil edilə bilər. Binanın daxili strukturu, tikintidə istifadə olunan materiallar, onun üzərindəki bəzək işləri də memarlıq cəhətdən təyin edilən amillərdəndir. Digər növ abidələr isə arxeoloji tikililərdir.

Yerin üzərində olan hissəsi çox zaman məhv olmuş və arxeoloqların qazıntılar nəticəsində aşkarladığı abidələr də əhəmiyyət dərəcəsinə görə təyin ediləcək. Əhəmiyyət dərəcəsinə görə abidələrin qorunması səviyyəsi də fərqlənir. Belə ki, əhəmiyyətliliyi artdıqca həmin binaların qorunması və istifadəsi də intensivləşir. Misal üçün, əgər yerli əhəmiyyətli abidə icarayə verilə bilərsə, ölkə əhəmiyyətli tikililərdə bu qadağandır.

Abidələrin qorunması onların turizm mərkəzləri kimi təqdim olunmasına yardım edəcək.

Təkcə Bakıda bir çox binalar XfX əsrin sonları XX əsrin əvvəllərində tikilib. Hazırda onların bir çoxu yaşayış binası kimi istifadə olunur. Bəziləri isə ictimai xarakterli binalara çevrilib. Misal üçün, Zeynalabdin Tağıyevin vaxtı ilə qızlar üçün tikdirdiyi məktəb binası hazırda Elmlər Akademiyasının "İsmailliyə" Dövlət İqtisadiyyat Universitetinin binası kimi fəaliyyət göstərir. Acınacaqlı haldır ki, adətən sözügedən tikililərə lazımınca qayğı göstərilmir. Bir çox hallarda onların üzərində müxtəlif reklam lövhələri asılır və ya razılaşdırılmadan müxtəlif dəyişikliklər aparılır. Adı çəkilən bu və ya digər tikililərin təmiri, bərpası və işıqlandırılması işi həyata keçirildikdən sonra həmin binalar turizm abidəsinə çevriləcək. Təbii ki, şəhərə gələn turistlər üçün həmin tikililər şəhərin siması deməkdir.

Ölkədə həyata keçirilən bütün bu islahatlar əsrlər boyu qorunub saxlanan, bu günə çatan nadir tarixi abidələrin memarlıq incilərinin gələcək nəsillərə olduğu kirhi çatdırılmasına xidmət edir. Bu işdə dövlətlə bərabər hər bir vətəndaş da öz diqqəti, şəhərimizin hər bir tikilisinə olan qayğısı ilə seçilməlidir. Dövlət tərəfindən qanunla mühafizə olunan hər bir tarix nümunəsi cəmiyyət tərəfindən qorunmaqla yanaşı, həm də dünya səviyyəsində təbliğ olunmalıdır.

Yeni Azərbaycan.- 2006.- 2 sentyabr.- S. 6.