Rzalı R.

Mədəni irsimizi qorumaq hər birimizin vətəndaşlıq borcudur

Qloballaşmanın hansı sürətlə getməsindən və cəmiyyətlərin aşırı sivilizasiyalaşmasından asılı olmayaraq hər bir xalqın, millətin öz tarixini, mədəniyyətini və mədəni irsini qorumaq hüququ var. Dünyada gedən siyasi və mədəni proseslər sübut edir ki, mədəniyyət hüququ insan və vətəndaş hüququnun ayrılmaz hissəsidir, qənaət ondan ibarətdir ki, məxsus olduğu millətin mədəni irsini qorumaq vətəndaşın öz hüququnu qorumaq deməkdir.
1935-ci ildə Vaşinqtonda imzalanmış "Rerux Paktı" adlı beynəlxalq sənəddə elm və mədəniyyət təyinatlı, eyni zamanda tarixi abidələrin və mədəni irsin qorunması məsələləri öz əksini tapmışdı. Bir sıra beynəlxalq hüquqi aktlarda və "Ümumdünya Mədəni İrsin və Təbii Sərvətlərin Qorunması haqqında" YUNESKO-nun 1972-ci il noyabrın 16-da qəbul etdiyi Konvensiyada mədəni irs anlayışının aydın tərifi verilmişdir. Bunlar - abidələr, tarixi baxımdan ansambllar, əhəmiyyətli universal dəyərə malik memarlıq nümunələri, əlahiddə və ya bir-biri ilə əlaqəli tikililər qrupudur. Xatırladaq ki, Azərbaycan bu Konvensiyaya 1993-cü ildə qoşulmuşdur. 1976-cı il noyabrın 26-da Nayrobidə keçirilən BMT-nin Təhsil, elm və mədəniyyət məsələləri üzrə baş konfransının qəbul etdiyi "Tarixi ansamblların mühafizəsi və rolu haqqında" tövsiyələrində deyilir ki, tarixi və ya ənənəvi ansambllar dedikdə, toxunulmazlığı və dəyəri, arxeoloji qazıntı yerləri də daxil olmaqla açıq məkanlar nəzərdə tutulur. Sənəddə qeyd olunur: "Mədəni irs elə bir sərvətdir ki, onun mühafizəsi, qorunması və təbliği öz vətəndaşları, beynəlxalq birlik qarşısında öhdəlik götürmüş dövlətin vəzifəsidir".
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev vaxtilə xalqımıza məxsus tarixi və mədəni abidələrin qorunub-saxlanması ilə bağlı bir neçə dəfə sərəncam imzalamış, müvafiq icra orqanlarına İçərişəhərin baş planının işlənib hazırlanması haqqında tapşırıqlar vermişdir. Tarixçilərlə, arxeoloqlarla və mütəxəssislərlə dəfələrlə görüşmüş, ulu öndər onlara orta əsrə aid İçərişəhərin, Şirvanşahlar sarayının olduğu kimi bərpası üçün bir sıra təklif və tövsiyələrini vermişdir.
Ulu öndərin sərəncamından və ciddi tapşırığından sonra dəfələrlə müvafiq təşkilatlarda, AMEA-nın aidiyyəti institutlarında toplantılar keçirildi, hətta İçərişəhərin taleyi ilə bağlı Bakıda üçgünlük beynəlxalq konfrans da təşkil olundu. Həmin konfransda mütəxəssislər dəfələrlə vurğuladılar ki, Bakının tarixi və memarlıq incilərindən olan İçərişəhərin planlı surətdə dağıdılması xalqın mədəni irsə malik hüququnun kobud şəkildə pozulması deməkdir. Bu gün təəssüflər olsun ki, tarixi-memarlıq abidələri Bakının mədəni irsində tutduqları mövqelərdən sıxışdırılır və bununla da paytaxtın memarlıq ənənələrinə xələl gətirilir. Halbuki İçərişəhər və Azərbaycan memarlıq incilərinin bir neçə nümunəsi Dünya memarlıq inciləri sırasına daxil olmuşdur və YUNESKO-nun Dünya Mədəni İrs komissiyası tərəfindən qorunur.
Bu günlərdə Prezident cənab İlham Əliyev Bakı şəhərində tarixi-memarlıq abidələrinin bərpası və qorunması haqqında sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyilir "...Uzun illərdən bəri Azərbaycanın nadir tarixi-memarlıq abidələri lazımınca qorunmamış, onlardan bir çoxu baxımsızlıq üzündən yararsız hala düşmüş, səriştəsizlik nəticəsində bəzilərinin bərpası tikililərin heyrətamiz tarixi görünüşünə və çoxəsirlik memarlıq irsi ənənələrinə ciddi xələl gətirilərək aparılmışdır. Təmir-bərpa işləri görülərkən ümumi prinsiplərə riayət olunmadığı kimi binaların divarlarına vurulan zövqsüz reklam lövhələri, çəkilən elektrik xətləri, habelə digər kommunikasiya şəbəkələri və razılaşdırılmadan edilən dəyişikliklər tarixi tikililəri eybəcərləşdirmişdir. Bir sıra hallarda isə nadir gözəlliyə və tarixi əhəmiyyətə malik abidələr ümumiyyətlə diqqətdən kənarda qalmışdır..."
Son zamanlar diqqətdən kənarda qalan qədim və tarixi-mədəni irsimizə laqeyd münasibətdəndir ki, memarlıq ənənələri olan yerlərdə də yeri gəldi-gəlmədi reklam yapışdırılır. Nəhayət, bu günlərdə İçərişəhərdə yerləşən tarixi abidələrin qorunması və ümumi fona dəyə biləcək ziyanın qarşısının alınması üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilməyə başlayıb. Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev bildirib ki, hazırda İçərişəhərdə qurulan müxtəlif reklam lövhələri yaxın zamanlarda yığışdırılacaq: "Biz qərara almışıq ki, yaxın vaxtlarda İçərişəhərin vəziyyəti tamamilə dəyişilsin. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Nazirlər Kabinetinin nəzdində xüsusi qurum məşğul olur. Bu qurumun tezliklə işə başlaması üçün bizdən asılı olan hər bir işə hazırıq. Bugünkü mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq heç bir tarixi abidənin üzərinə reklam lövhəsi vurulmamalıdır. Əfsuslar olsun ki, bu gün vəziyyət belə deyil".
Onu da qeyd edək ki, işğalçı Ermənistanın zəbt etdikləri ərazilərimizdə həyata keçirdiyi etnik təmizləmə həmin ərazilərin tarixən Azərbaycan xalqına məxsus olduğunu sübuta yetirən fakt və dəlillərin məhvinə yönəldilmişdir. Bu ərazilərdə yerləşən maddi-mədəni abidələr də məqsədli şəkildə məhv edilir. Deməli, hər bir Azərbaycan vətəndaşı və mütəxəssislər həm paytaxdakı tarixi və mədəni irsimizə, həm də işğal altındakı maddi və mədəniyyət abidələrimizə sahiblik hüququnu təmin etmək üçün mübarizə aparmalıdırlar

Azərbaycan.-2006.-3 sentyabr.- S. 6.