Məhərrəmova T.

"Biz özümüz də tələb olunmamış nəsilik"

Elnarə Dadaşova, bəstəkar: "Düşünülməmiş sözlərə qanad verilmiş

bir əsərlə kiminsə şüurunu korlamağa heç kəsin ixtiyarı yoxdur"

Elnarə Dadaşova görkəmli bəstəkar Qara Qarayevin sinfini bitirib. İnstitutu bitirdiyi vaxtdan - 1975-ci ildən Musiqi Akademiyasında həm nəzəri, həm də yaradıcılıqla bağlı fənlərdən dərs deyir. Eyni zamanda, disertasiya üzərində işləyir. Bəstəkar kimi yaradıcılığında çox şeyə nail olsa da, bugünkü həyatını yaradıcılıqdan qoparılmış vaxtlar hesab edir. "Kaspi"nin müxbiri ilə söhbətində bunun səbəbini maliyyə problemi, musiqi aləmində yaranan xaosla əlaqələndirib:

- Hal-hazırda bütün plenumlar, qurultaylar və konsertlərdə ifa olunuram. Xaricilər əsərlərimlə daha çox maraqlanır. Əlbəttə, dünya üzrə səni seçirlərsə, bu, sınaqdan üzüağ çıxmaq deməkdir. Hazırda mən Rusiya, Almaniya, Amerika, Türkiyə, İtaliya və s. ölkələrdə ifa olunuram. Bu o demək deyil ki, özüm bu əsərləri harasa təqdim eləmişəm. Sadəcə, bu, yəqin ki, bir taledir. Gəlib arayıb-axtaranda mənim əsərlərimi seçiblər. Demək olmaz ki, əsərlərimi məxsusi kiminçünsə bəstələmişəm. Adi yaradıcılıq peşəmlə bağlı olaraq müraciət etdiyim janrlar, əsərlərdir. Hətta, Fransanın "Salamander" nəşriyyatı əsərlərimi çap üçün götürüb. Mən Qara Qarayevin bəstəkarlıq sinfini bitirib susan insan deyiləm, yazıb-yaradan insanam. Ancaq eyni zamanda, acınacaqlı nöqtələr də var. İrihəcmli bir sıra əsərlərim ifasını illərlə gözləyir. Bu axına düşmək bir qədər çətin olur. Fakturasına görə müəyyən məşq tələb edən əsərlər haradasa ifaçıları qorxudur. Amma yenə ümidimi qırmıram, bilirəm ki, ifa olunacağam. Eyni zamanda, baletimin musiqisi yazılsa da, səhnə təcəssümünü tapmayıb. Mənə dedilər ki, sponsor tapmaq lazımdır. Ancaq bir azəri qadını olaraq heç bir qapını açmadım. Çünki bu, müəyyən mənada mentalitetimizə sığan şey deyil.

- Bu gün bəstəkarların çoxu sizin kimi çap olunmaqdan, ifaçı tapmadığından şikayətlənir. Maneələr yalnız maliyyə ilə bağlıdır?

- Yalnız maliyyə ilə... Bəstəkarlar İttifaqında müəyyən şöbələr var: hər hansı janrda əsər yazmısansa, gəlib özünü göstərə, sınaqdan çıxara, hətta rəy də ala bilərsən. Amma bunun arxasında maliyyə problemi duracaq. Onların ifası, çapı üçün müəyyən pul ödəməlisən. Bu isə bu gün problemdir. Gəlin, açıq danışaq, bizim axı məvacibimiz də çox aşağıdır. Hətta əmək haqları qaldırılandan sonra da çox aşağıdır. Bir bəstəkar, müəllim olaraq xarici görkəminə də fikir verməli, oxumalı, konsertlərə getməlisən. Susursansa, bu o demək deyil ki, həyatından razısan. Əgər kimsə susursa, "yəqin bu, onu birtəhər qane edir"- deyə düşünürlər. Susuruqsa, bu o demək deyil ki, biz qaneyik. Biz reqresə doğru gedirik. Bu barədə düşünmək lazımdır.

- Sizcə nə üçün klassik musiqi, ciddi mahnılar yazan bəstəkarlar kölgədə qalıb, ancaq hansısa bayağı mahnılar yazanlar bu gün daha çox populyardır?

- Yenə də səbəb maliyyədir. Əgər siz öz bayağı mahnınızı bayağı ifaçı ilə də təmin edir, hardasa bir studiyanın pulunu ödəyə bilir, o mahnını ortaya çıxarmaq üçün kompyuter vasitəsilə abra salır və sonra efiri də müəyyən yollarla əldə edə bilirsinizsə, onda dinləyici də sizin olur. Dinləyici bununla da qane olur və elə bilir ki, olan budur.

Hələ qədim yunanlar tərbiyəni musiqi ilə başlayırdılar. Elə məqamlar var idi ki, onları yaxına buraxmırdılar. Çünki bu, körpəni formalaşmaqda kasad eləyə, hardasa onun ruhuna pis təsir edə bilərdi. Amma biz körpədən böyüyə qədər hamını başlı-başına buraxmışıq. Onlar nəyə qulaq asır, nəyə baxırlar? Biz romansa, mahnıya söz seçmək üçün nə qədər kitabı ortaya tökürdük. O söz səni hər mənada qane etməli idi. İndi SÖZ heç bir şey olub. Ağızlarına gələni yazıb-oxuyurlar. Nə məntiq, nə bir tərbiyə, nə də estetik münasibət var. Bu mənada müasir gənclərimizə yazığım gəlir. Bacardığımız sahədə nəsə edirik, ancaq bu, çox məhdud bir çərçivədir. Tələbə də getdikcə azalır, ümumi səviyyə aşağıdır. Musiqi və digər incəsənət növləri əsasən daxildə olan qabiliyyətdir. Qabaqlar Filarmoniyada həftənin 10 günü də olsaydı konsertə baxardıq. Buna imkanımız da çatırdı. Ancaq bu gün bu, mümkündürmü? Düzdür, bu gün rektorumuz Filarmoniya ilə əlaqə yaradır, tərtib olunan siyahılar əsasında oradakı konsertlərə düşürük. Ancaq bu, məsələnin tam həlli deyil. Nə qədər cavanlarımız kənarda qalır. Bilirsinizmi, bizdə düşüncə formalaşmayıb. Bizə elə gəlir ki, bir anın içində hər şey düzəlir, ancaq elə deyil. Hər şeyin bir anın içində düzəlməsi üçün bizim üzərimizdə illərlə əziyyət çəkilib. Uşaqlıqda film-operalara qulaq asmışıq. Elə dahiyanə insanlarla oturub-durmuşuq ki... Bizim müəllimlər əsl fədailər idi. Musiqi aləminə özbaşına gəlməmişik, nə qədər insanın üstümüzdə əziyyəti var. Məhz onun nəticəsidir ki, musiqimizdə də sözümüzü deyə bilirik. Yeniyetmələrimiz, gənclərimiz, istedadlı uşaqlarımız çoxdur. Amma onlar hansı əllərdədir? Nə üçün istedadlı gənclərimiz bu gün tələb olunmamış kimi qalsın? Biz özümüz də tələb olunmamış nəsilik. Məgər bizdən lazımınca istifadə etmək olmazdımı? Ona görə də bu boşluğu imkanlılar doldurur. O da düşünmür ki, axı mən kiminsə mənəviyyatını korlayıram. Düşünmür ki, onun qəlbində, şüurunda elə bir iz buraxır, bəlkə də onu kimsə dərhal öldürsəydi, az günaha batardı, nəinki saatlarla, dəqiqələrlə, günlərlə onun şüuruna bu cür təsir edilir. Bəzən fikirləşirlər ki, mahnıdır da, uçub getdi... Ancaq elə deyil. Təsəvvür edin, bir məclisdə oturmusunuz, bir mahnı çalınır və bu sizin ruhunuzu oxşamır. Ancaq birdən elə musiqi çalınır ki, qol götürüb oynamaq istəyirsiniz. İnsanlar Pifaqor dövründən bu təsirdən düzgün istifadə edərək çox gözəl nəticələr əldə ediblər. Bu barədə çox ciddi düşünmək lazımdır.

- Sizcə çıxış yolu nədədir?

- Mənə elə gəlir ki, ən yaxşı ənənələr bərpa olunmalıdır. Mədəniyyət evlərimiz var, məktəblərdə dərnəklər ola bilər. Məvaciblər artırılmalıdır. Dolanmaq üçün bir neçə yerdə işləməli oluruq. Bəzən elə yerdə işləyirik ki, o, heç bizim yerimiz deyil. Bizdə dəyərli insanın qiymətini ölümündən sonra versələr, böyük şeydir. Biz Üzeyir bəy, Qara Qarayev kimi dühanı lazımınca dünyaya çatdıra bilmirik. Heç öz içərimizdə onları bilən yoxdur. Bəzən tələbələrimiz içərisində onları qarışdıranlar olur. Bu, faciədir. Yadınızdadırsa, Böyük Vətən müharibəsi illərində yubileylər keçirilir, əsərlər ifa olunur, səhnəyə çıxarılırdı. Onda insanları böyük ideya birləşdirirdi. Alver nə qədər olar? Millətin əsl şairi, müğənnisi, akademiki olmalıdır. Belə gedişlə biz heç nəyə nail olmayacağıq. Olanı da itirəcəyik. Bəlkə heç o vaxt da ayılmayacağıq ki, bütün folklorumuz da başqasının adına yazılacaq. Necə ki, torpaqlarımız başqasının əlindədir.

- Heç şübhəsiz, itib gedən mənəviyyatı sonradan bərpa eləmək çox çətindir. Ancaq bu mənəviyyatdan xırdaca bir işartı da qalıbsa, bəlkə də onun uğrunda mübarizə aparmağa dəyər. Sizcə burda yaxşı musiqinin rolu nə ola bilər?

- Çox böyük... Heç olmasa muğamlarımız efirə çox verilməlidir. O muğamlardakı dəyərli sözlər, qəzəllər uşaqdan böyüyə qədər hər kəsə təsir edir. Düşünülməmiş sözlərə qanad verilmiş bir əsərlə kiminsə şüurunu korlamağa heç kəsin ixtiyarı yoxdur. Mənəviyyat elə musiqidən, sözdən başlamalıdır. Bu vəziyyətə çox acıyıram və düşünürəm ki, danışmaqla heç nə düzəlməyəcək. Ancaq qlobal işlər görülməlidir. Nə qədər geciksək, bir o qədər bütöv bir nəsli itirmiş olarıq. Biz öz mentalitetimizə arxalanmalıyıq. İnsan öz dilində, öz ana südü ilə bəhrələnərək yaşa dolmalı və onu gələcək nəsillərə ötürməlidir. Ancaq biz nəsillərdən-nəsillərə ötürülən zənciri itiririk. Üzeyir bəy çox gözəl deyib: "Hələ də yatmışıq fil qulağında".

Kaspi.- 2006.-28 sentyabr.- S. 7.