Təranə

"Mən də bu yolun xəstəsiyəm"

 

Novruz Feyzullayev, xanəndə: "Həvəsim yenə həmin həvəsdir, amma yaş işini görür"

 

Gələn il tamam olacaq 75 yaşına özü əmanət hazırlayıb. Dönüb geri boylananda arxada çətinliklərlə dolu olsa belə, mənalı, əzablı yollardan keçən gözəl bir dünəni qalıb. "Nə yaxşı bu ömrü mən yaşamışam" deməsinə haqq qazandıran bir dünən. Həmin günlər onu təkcə sənətlə deyil, məqsədi və idealları ilə də bağlı bütün arzularına qovuşdurub. İndi vaxtının çox hissəsini musiqiyə həsr etməsinə uzun illərin adəti kimi yox, azalmaq bilməyən sənət istəyi kimi baxır. Səhnədə tez-tez görünməsə də, həvəslə çalışır.

Xanəndə Novruz Feyzullayev ötən günlərindən söhbət açanda: "Yaşadığım günlərə heyfslənmirəm"-deyir.

 

"Əfşari"

 

- Bakıda anadan olmuşam. Ata-anam cənublu idi. 1937-ci ildə bütün iranlılar kimi ailəmizlə birlikdə bizi də Cənuba köçürdülər. Onda mənim 5 yaşım vardı. Ərdəbildə yaşamağa başladıq. Ora köçdükdən sonra atam rəhmətə getdi. 4 qardaşım vardı. Mən onların himayəsində yaşayırdım. Böyük qardaşım bizdən ayrı qalırdı. O, Mikayıl Müşfiqin ən yaxın dostu idi. 37-ci ildə onu da tutub sürgünə göndərdilər. 25 ildən sonra qardaşım bəraət qazanaraq Moskvaya qayıtdı və ona orada ev, iş təklif etdilər. Ancaq o, Moskvada qalmayıb Bakıya gəldi. Bakıya qayıtdıqdan sonra bizi axtarsa da, tapa bilmədi. Sonradan Moskvaya məktub yazaraq İrana köçürüldüyümüzü öyrəndi. Qardaşım yenidən Moskvaya məktub yazıb bizim Bakıya gətirilməyimiz üçün çalışırdı.

7 yaşım olanda Ərdəbildə "Səfəviyyə" mədrəsəsinə daxil oldum. 14 yaşımda mədrəsəni qurtardım və Təbriz Filarmoniyasında işləməyə dəvət aldım. Mədrəsədə gözəl səsim olduğunu hiss etdilər. Mən həmçinin dərnəkdə rəqs edir, çalır, oxuyurdum. Çox istedadlı olduğumu gördülər. O vaxt "Humayun", "Bayatı türk", "Dəşti", "Əbu-əta" və "Əfşari" muğamlarını öyrəndim. "Əfşari" muğamını İranda mənim kimi heç kim oxuya bilmirdi. Bu muğamı əsl sənətkar kimi oxuduğuma görə Ərdəbil əhli mənə "Əfşari" ləqəbi verdi. 1960-cı ilə qədər bu ləqəblə İranda yaşadım.

 

Sürgünlərdən keçən yol

 

- Bildiyimcə, siz Seyid Cəfər Pişəvərinin yaxın silahdaşlarından olmusunuz.

- 1945-ci ildə Təbrizdə Seyid Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Demokrat Firqəsi quruldu. Həmin hərəkatda biz də yaxından iştirak etdik. Bir neçə ay sonra isə Cənubi Azərbaycanda Milli Hökumət quruldu. Həmin il böyük bəstəkarımız Cahangir Cahangirov Təbrizdə Filarmoniyanın proqramını tərtib edirdi. Filarmoniyanın açılışında Pişəvəri, dövlət başçıları, digər rəsmi şəxslər iştirak edirdi. Biz onların qarşısında böyük bir konsert verdik. Demokrat Firqəsi elan olunanda Rübabə ilə mən Ərdəbildə böyük konsert proqramı ilə çıxış elədik. O vaxt Rübabəyə xanım İşraqi deyirdilər. Sonra onu da Təbriz Filarmoniyasında oxumaq üçün dəvət etdilər. Ancaq atası müşteid olduğu üçün icazə vermədi. Milli Hökumət dağılandan sonra bir çoxları kimi Rübabə də Ərdəbildən qaçdı. Bütün ailə üzvləri əvvəlcə Əli Bayramlıya, sonra Bakıya gəldilər. Rübabə Opera Teatrında işə düzəldi.

Milli Hökumət bir il davam elədi. Ölkə elə inkişaf edib irəli gedirdi ki, sanki bu hökumət 100 il idi qurulmuşdu. Artıq bütün məktəblərdə dərslər farsca deyil, Azərbaycan dilində keçirilirdi. Milli ruhlu adamlar iş başına gəlmişdi. Bir ildən sonra hökumət dağıldı. Firqə üzvlərinin çoxu tutuldu. Mən Təbrizdən Ərdəbilə gəldim. Orada məni tutub zindana saldılar. 4 aydan sonra isə ailəmlə birlikdə Bədirabada sürgün olundum. O sürgündə 8 min nəfər adam vardı. 6 ay orada qalandan sonra bizi daha uzaq yerlərə sürgün etdilər. Qum şəhərinin yaxınlığında qardaşım mənə qaçmaq üçün yolları göstərdi. Dedi ki, mənimlə işin olmasın, sən qaç, canını qurtar. Məni Qum şəhərinə qaçırdılar. Ailəm isə təzədən sürgün olundu. Mən güllələnmə altında yatmışam, işgəncəgahlarda olmuşam, amma qorxu bilməmişəm. Qarışıq bir zaman idi, hərə özü üçün şahlıq edirdi. Bütün bunlara dözmək təmiz adamlar üçün çətin idi.

Sürgündən qaçandan sonra Tehrana gəldim. Soyadıma görə vəziyyətdən çıxa bildim. Ad və soyadım pasportda "Novruz Əfşari" yazıldığı üçün bu məni xilas elədi. Hamı məni xanəndə kimi tanıyırdı. 5-6 aydan sonra Tehran radiosunda oxumağa başladım. Get-gedə populyar bir xanəndəyə çevrildim. Mərkəzi radiodan tez-tez "Xanəndeyi Novruz Əfşar"-deyə elan edirdilər. Sonra kinoya çəkildim, plastinka yazdırdım, xarici ölkələrə konsertlərə getdim. Ancaq öz əqidəmdən də əl çəkmirdim.

- Kinoya necə dəvət aldınız?

- O vaxt Tehranda "Dağlarda qaçaqçı" filmini çəkirdilər. Məni Qaçaq roluna dəvət elədilər. Süjetə görə, əlimdə dəf çalıb oxuya-oxuya, o kənddən bu kəndə gedib qaçaqçılara çatmalı idim. Xanəndə olduğum üçün jandarmlar şübhələnib məni saxlamadılar və məqsədə çatdım. Film ekranlara çıxandan sonra böyük uğur qazandı. Daha sonra İranda 3 plastinka yazdırdım. Bu vallar da məni çox məşhurlaşdırdı. Çoxlu konsertlərdə çıxış edir, toylara dəvət alırdım.

- Sənət dostlarınızdan bir deyirdi ki, məşhur müğənni Ququşun atasının toyunda da siz oxumusunuz.

- Düzdür, Ququşun atasının toyunu mən eləmişəm. Onların əsilləri Sarablı idi, ancaq Bakıdan ora köçmüşdülər. Ququşun atası Sabir akrobat idi. Nadir əmisi isə yaxşı rəqs edirdi. Hərdən onu özümlə toylara aparırdım. Eləcə də Sabirlə birgə çoxlu toylarda olmuşdum. Yadımdadır, Sabir dostum olduğu üçün onun toyunda pul götürmədim. Atası Ququşu 4 yaşı olanda səhnəyə çıxarırdı. Ona görə də Ququşun uşaqlığı gözümün qarşısında keçib. O vaxta qədər onun bütün fəaliyyəti gözlərimin qabağında olub. 60-cı ildən sonra daha ondan xəbərim olmadı. Bundan əlavə, İranda çox məşhur adamların toyunda çıxış eləmişəm. İki dəfə də şahın məclisində olmuşam. O, mənim ifamı çox bəyənirdi. Bir dəfə Rəşt Pəhləvidə konsert verdik. Sonra Tehrana - şahın yaylaq sarayının yerləşdiyi "Ramitar" adlı yerə gəlib özümüz üçün çalıb-oxumağa başladıq. Başımıza da çoxlu camaat yığışmışdı. Şahın nümayəndəsi bizə yaxınlaşıb hardan gəldiyimizlə maraqlandı. Dedik ki, konsertimiz vardı, indi də istirahətə gəlmişik. Bir qədər keçəndən sonra o qayıdıb: "Şah buyurdu ki, bu gecə onun qonağısınız"- deyə bildirdi. O zaman İran şahı Məhəmməd Rza şah Pəhləvi idi. Çıxışımız şahın çox xoşuna gəldi. Şahın yoldaşı Sürəyyanın sifarişi ilə Azərbaycan xalq mahnısı "Dəli Ceyran"ı oxudum. Çox bəyəndilər. Beləliklə, 2 saat şahın qonağı olduq. Bizim üçün yemək-içmək təşkil elədilər, hər birimizə konvertdə pul da verdilər. Sonra bir dəfə də "Əfsərlər" klubunda şahın qarşısında böyük bir konsert verdik.

 

"Ay Novruz, sandığı aç"

 

- Bakıya nə vaxt gəldiniz?

- 1960-cı ildə Bakıya gəldim. Bura gəlmək çoxdankı arzum idi. Oxumağa başlayandan bir qulağım Tehran, bir qulağım da Bakı radiosunda idi. Həm farsca, həm də azərbaycanca oxuya bilirdim. Bakıdakı bütün sənətkarların hamısını tanıyırdım. Hamısının da repertuarından istifadə edirdim. Qardaşım məni Bakıya gətirmək üçün çox çalışırdı. Bir gün məni Tehrandakı rus səfirliyinə çağırdılar. Viza aldım və 60-cı ilin dekabr ayında Bakıya gəldim. Elə həmin il Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbinə daxil oldum. Seyid Şuşinskinin tələbəsi olmaq mənə nəsib oldu. Orada oxuya-oxuya televiziyada Əhməd Bakıxanov adına ansamblın solisti kimi çalışdım. Çox keçmədən Azərbaycanda da tanındım. 61-ci ildə artıq məni Novruz Feyzullayev kimi hamı tanıyırdı. "Əfşari" ləqəbi isə İranda qaldı.

Demək olar ki, bütün təbəqələr qarşısında çıxış eləmişəm. 4-5 ay əvvəldən gəlib məni məşğul edirdilər. Çox populyar idim. Bakıya gələndən sonra da Bakı kəndlərinə, rayonlara toylara gedirdim. Əksərən kampaniyalarda oxuyurdum.

Heydər Əliyevin xüsusi məclislərində də çıxış eləmişəm. O, mənim ifamı çox xoşlayırdı. Çox böyük zəhmət çəkirdim. Ölkə miqyaslı bütün tədbirlərdə iştirak edirdim. "Məhsul" bayramlarında zəhmətkeşlər qarşısında konsertlər verir, ən ucqar yerlərə gedib çıxırdım. Əhməd Bakıxanovun ansamblından sonra Əhsən Dadaşovun, İslam Rzayevin ansamblında çıxış etməyə başladım. Əlibaba Məmmədovun yenicə yaratdığı "Humayun" ansamblının ilk solisti mən oldum. 5 il Əlibaba müəllimlə işlədim. Bu illər ərzində həm ölkə daxilində, həm də ölkədən kənarda çox uğurlu konsertlər verdik. Daha sonra isə özümün rəhbərlik etdiyim "Məşəl" ansamblını yaratdım. Bu ansamblın fəaliyyəti indiyədək davam edir.

- Ancaq bu ansamblın fəaliyyəti o qədər də hiss olunmur.

- "Məşəl" ansamblı 1948-ci ildə təşkil olunub. O vaxt İran Siyasi Pənahəndələr Cəmiyyətinin nəzdində bu ansamblı yaratdıq. Bu ad Təbrizdəki siyasi mübarizəmizlə bağlı idi. Ancaq buna rəhbərlik edib üzə çıxarmağım və hamıya tanıtmağım 78-ci ildən başlandı. Biz bu ansamblla hər yerə qastrollar edirdik. Çıxışlarımıza görə çoxlu fəxri fərmanlar qazanmışıq. Çox yaxşı solistlərimiz var idi. Bu ansamblda Rübabə Muradova, Məmməd Salmanov, Rövşən Behcət və başqaları oxuyub. Mən bu ansamblla ancaq sənətə xidmət edirəm, pul qazanmaq məqsədi güdmürəm. Ümumiyyətlə, bu illər ərzində bütün qazancım xalqıma xidmətdən ibarət olub. Mən bu sənəti çox sevirəm.

- Sonradan İrana gedib konsertlər verdinizmi?

- Yox, daha İrana getmədim. Çünki istədiyim mühit orada da yox idi. İndi qohumlarımın çoxu xaricdə yaşayır. Mən milli ruhlu adamam. Bir torpaqda ki, ana dilimdə məktəb olmayacaq, başqa dildə danışacağam... Düzdür, özüm də fars dilində oxumuşam, ancaq ana dilimi sevmişəm, bu dildə danışmışam, bu dildə oxumuşam. Fars dilində də muğamat, qəzəl oxuya bilirəm.

- İndi də toylara gedirsinizmi?

- İndi dəvət etsələr də, getmirəm. Çünki indiki repertuar başqadır. Bu gün qohum-əqrəbanın toyuna gedəndə görürəm ki, əvvəlki ab-hava deyil. Hay-küy, xarici mahnılar və s. xoşuma gəlmir. Ab-hava çox pis olduğu üçün qəbul edə bilmirəm.

- Siz çoxlu mahnıların, təsniflərin müəllifisiniz. Ancaq o mahnıların bəstəkarı kimi təqdim olunmursunuz. Bu, sizin tərəfinizdən təvazökarlıqdır, yoxsa maneələr var?

- Düz deyirsiniz, bu illər ərzində çoxlu mahnılar, təsniflər yazmışam. Hal-hazırda da yazıram. Demək olar ki, əksər müğənnilər mənim mahnılarımı, təsniflərimi oxuyur. Bu mahnılar həmişə bahardır, təzə-tərdir. Eyni zamanda, unudulmuş muğamları bərpa edirəm. Bu muğamlardan biri də "Əfşari"dir. Artıq bu muğamı radioda, televiziyada oxumağa başlamışam. Sentyabr-oktyabr aylarında bir neçə unudulmuş muğamımızı təqdim edəcəyəm. Radioda Əhsən Dadaşovun ansamblı ilə çoxlu təsniflər və "Humayun" muğamını oxumuşam. İslam Rzayev həmişə deyir ki, Azərbaycanda bircə "Humayun" dəstgahı var, o da Novruzun oxuduğudur. "Dəşti" muğamını da oxumuşam. Mahnılarımın sayı-hesabı yoxdur. Bu mahnıları oxuyanlar çox tanınıb. Teymur Mustafayev, Süleyman Abdullayev və başqaları mənim mahnılarımla məşhurlaşıblar. Ancaq mahnımı oxuyanda adımı çəkməyiblər. Bir gün Əhsən Dadaşov mənə dedi ki, çoxlu mahnılar yazmısan, adını hallandır ki, bilsinlər sənin mahnılarındır. Dedim ki, bir halda ki, siz də, camaat da xoşlayır, bu, mənim üçün kifayətdir. O vaxt ada qarşı maneələr çox idi. Yəni sən bəstəkar deyilsənsə, necə mahnı yaza bilərsən? Mən də o mahnıları xalqın adına verdim. Bu gün də mahnılar yazıram, yaradıcılığım davam edir. Bütün köhnə və yeni oxuyanlar mənim mahnılarımı ifa edir. Hələ çoxlu oxunmayan mahnılarım da var. Heç mahnılarıma görə də pul almıram. Nə lazımdırsa, öz təqaüdümdən xərcləyirəm, çünki həvəsim var. Mən də bu yolun xəstəsiyəm. İstəyirəm öz mahnılarımı həm özüm, həm də başqa müğənnilər oxusun. Görürəm ki, xoşları gələndə oxuyurlar. Sözün düzü, hərdənbir küskün oluram, əl çəkmək istəyirəm. Ancaq mən həvəsdən əl çəksəm də, həvəs məndən əl çəkmir. Hərdən İslam Rzayev: "Ay Novruz, sandığı aç" - deyir. Deyirəm ki, qorxursan, dünyamı dəyişəm, hər şeyi özümlə aparam? Beləcə, 60 ildən çox səhnə fəaliyyətim var. Bu illər ərzində hansı sənətkarları görməmişəm? O vaxt Filarmoniyanın səhnəsində oxuyanda səhnədə Xan Şuşinski, Əbülfət Əliyev, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Tükəzban İsmayılova, Mütəllim Mütəllimov, Əlibaba Məmmədov, İslam Rzayev var idi. Təbrizdə yaşayanda həmişə bu sənətkarları ziyarət etməyin həsrətini çəkirdim. Tale elə gətirdi ki, bu həsrətimə son qoyuldu. Nəinki onları gördüm, hətta onlardan çox şeylər öyrəndim, onlarla çiyin-çiyinə çalışdım. O vaxt konsertlər böyük anşlaqla keçirdi, bilet tapmaq olmurdu. Xalq musiqisinə, muğamata böyük qiymət verirdilər. O vaxtlar oxuduğum mahnılar, muğamlar radio və televiziyanın Qızıl Fondundadır. Səsimizi qorumaq üçün o vaxt hər şeyi ölçülü-biçili qaydada həyata keçirir, bütün şərtlərə əməl edirdik. Canlı oxumaq üçün həmişə formada qalmaq lazım idi. O vaxt fonoqram yox idi. Bütün konsertlər canlı keçirdi.

 

Yaş işini görür

 

- Novruz müəllim, ömrünüzün 60 ilini sənətə həsr etmisiniz. O taylı - bu taylı xalqın məhəbbətini qazanmısınız. Dövlət tərəfindən necə, qiymətinizi almısınızmı?

- Düzdür, xalqın məhəbbətini qazanmışam. Ancaq dövlət tərəfindən mənə heç bir qiymət verilməyib. Heç evim də yoxdur. Qızımın evində yaşayıram. Dəfələrlə mənə fəxri ad verilməsi üçün söz veriblər. 1983-cü ildə rəhmətlik Heydər Əliyev Moskvaya gedəndə adım fəxri adlar siyahısında idi. Ancaq fəxri adımı başqasına verdilər. Bir də mən özümü gözə soxan adam deyiləm. Ac-susuz qalsam da, heç bir qapını döymərəm. Təəssüflənmirəm ki, indiyədək mənə fəxri ad verməyiblər. Mən sənətə fəxri addan ötrü xidmət eləməmişəm. Ancaq son vaxtlar hər yerindən durana "ad" verilməsi mənə çox təsir edir. O vaxt Polad Bülbüloğluna mənim adımdan məktub da yollamışdılar. Mədəniyyət Nazirliyindən: "İmkan daxilində nəzərə alınacaq" - cavabını yazmışdılar. Ancaq bu günə qədər heç bir nəticəsi olmayıb. Çox əzablı yol keçmişəm. Amma zəhmətimin müqabilində heç nə də ummamışam. Məni çox aldadıblar. Əlibaba Məmmədov həmişə deyir ki, Novruz çoxdan Xalq artisti adına layiqdir, ancaq özünü gözə soxan adam deyil. Bu xüsusiyyət özümdən asılı deyil. Gələn il 75 yaşım tamam olacaq. Bu yaşdan sonra adı neyləyirəm? İnsana vaxtında qiymət verilməlidir. Hal-hazırda təqaüddəyəm. Həvəsim yenə həmin həvəsdir, amma yaş işini görür. Özümü darıxmağa qoymuram. Çünki ötən günlərim də yaxşı olmayıb, həmişə mübarizədə olmuşam. Bu gün sənət nöqteyi-nəzərindən çox qabaqdayam. Keçdiyim yola heyifslənmirəm. Çalışıram ki, heç nəyin fikrini çəkməyim. Çünki çox ölümlərdən qurtarmışam, Allah həmişə pasibanım olub, məni bəlalardan qoruyub.

 

Kaspi.- 2006.- 9-11 sentyabr.- S. 22-23.