Xəlilzadə F.
Azərbaycan mədəniyyətində
Hacıbəylilərin rolu
Bu böyük
bəstəkarın atası
Əbdülhüseyn Hacıbəyli
xan qızı Xurşudbanu Natəvanın
sarayında mirzə işləmiş, daha sonra onun Ağcabədidəki
təsərrüfatına başçılıq
etmişdir. Həyat yoldaşı Şirinbəyim
xanımla da məhz Natəvanın sarayında
Bu ailənin Azərbaycan
mədəniyyətinin, musiqisinin
inkişafındakı xidmətləri əvəzsizdir. Ailənin
böyük oğlu Zülfüqar
Hacıbəyli Azərbaycanın ilk
operalarından olan "Aşıq Qərib"də xalq musiqisi ilə
Avropa musiqisinin vəhdətini yaratmağa
çalışmışdır. Onun bir sıra librettolara
yazdığı musiqi öz
sadəliyi, aydınlığı ilə seçilirdi.
"50 yaşında cavan",
"Varlı", "Evli ikən subay" adlı əsərləri bu gün
də musiqi
dünyamızın bəzəyi
sayılır. "Almaz" filminə Zülfüqar
Hacıbəylinin yazdığı musiqi də öz melodiyasına
görə seçilir.
Müəllifin iki
operası - "Nüşabə" və "Üç
aşıq" yarımçıq qalmışdır.
Üzeyir Hacıbəyov ailənin
ortancıl oğlu idi. Müasir
Azərbaycan professional
musiqisinin və milli
operasının banisi, Şərqdə ilk operanın
yaradıcısı, xalq artisti,
professor, vaxtilə Azərbaycan Bəstəkarlar
İttifaqının sədri, Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasının rektoru, Azərbaycan EA-nın İncəsənət
İnstitutunun direktoru vəzifələrində
çalışan Üzeyir
Hacıbəyov Azərbaycan musiqisini dünya musiqi mədəniyyətinin
qızıl fonduna daxil
etmişdir. Onun bu sahədəki fədakarlığı bənzərsizdir.
Dahi Üzeyirin kiçik
qardaşı Ceyhun Hacıbəyli bir çox musiqi əsərlərini yaratmaqda ona yaxından kömək etmiş, hətta bəzən tamaşalarda bir sıra
obrazların yaradıcılarından biri olmuşdur. Onun ən diqqətəlayiq, unudulmaz xidmətlərindən
biri də "Azərbaycan" qəzetinin
yaradılmasında göstərdiyi böyük əməkdir.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin orqanı olan
"Azərbaycan" qəzetinin
ilk redaktoru Ceyhun Hacıbəyli olmuşdur.
1920-ci ildə bolşeviklərin
aprel çevrilişi
zamanı Fransaya gedən
Ceyhun Hacıbəyli vətənə
bir daha dönməmiş, ömrünü
mühacirətdə başa vurmuşdur.
Üzeyir Hacıbəyovun yaxın qohumu olan Soltan
Hacıbəyli də Azərbaycanın görkəmli bəstəkarlarından biri olub. Onun
musiqiçi kimi
formalaşmasında Üzeyir
Hacıbəyovun rolu böyükdür.
Soltanın bəstəkarlıq sənətini
seçməsində də
Üzeyirin təsiri
var idi. Soltan
Hacıbəyli məşhur "Karvan" simfonik
poemasını öz yaxın qohumuna, müəlliminə
və Azərbaycanın dahi
bəstəkarı Üzeyir
Hacıbəyova həsr etmişdir.
Soltan Hacıbəyov bir
sıra uvertüra, mahnı, romans, simfoniya və digər musiqi əsərlərini yazmaqla
bərabər, həm
də "Gülşən"
baletinin, "İsgəndər və Çoban"
operasının müəllifidir.
Azərbaycan mədəniyyətinin
inkişafında xidmətləri olan imzalar içində
iki eyni ad və familiya var - Zülfüqar Hacıbəyli və
Zülfüqar Hacıbəyov. Birincisi, Üzeyir bəyin böyük
qardaşı, ikincisi isə
əmisi nəvəsidir.
Zülfüqar Hacıbəyov adlanan əmisi nəvəsi Üzeyir bəylə həm
rus-tatar məktəbində, həm Qori
seminariyasında oxumuşdur. Təəssüf ki, bu
istedadlı şəxsiyyət
dünyasını vaxtsız dəyişmişdir.
Onun ölümündən
bərk sarsılan Üzeyir
bəy Zülfüqarı
xalqımızın "yıxılan sütunu"
adlandırmışdır.
Azərbaycan mədəniyyətinin
görkəmli xadimlərindən
biri məşhur dirijor, xalq artisti,
beynəlxalq mükafatlar
laureatı Niyazi isə
Üzeyir Hacıbəyovun qardaşı
oğludur. Onun da musiqiçi kimi
formalaşmasında Üzeyir
Hacıbəyovun təsiri əvəzsizdir.
Dövlət Simfonik Orkestrinin təşkilində
fəal iştirak etmiş Niyazinin qeyri-adi dirijorluq
istedadı ona dünya
şöhrəti gətirmişdr.
Bu səbəbdəndir ki,
onun dirijorluğu ilə səslənən,
tamaşaya qoyulan əsərlər Azərbaycan
musiqisinin qızıl fonduna
daxil edilmişdir.
Üzeyir bəyin
bacılarının taleyi o qədər də uğurlu olmamış, şəxsi
həyatlarında müəyyən itkilərə məruz
qalmışlar. Sayad və
Abuhəyat adlanan bu
bacılar ömürləri boyu Üzeyir bəyin himayəsi
altında yaşamışlar.
1937-ci ilin dəhşətli
repressiyaları Hacıbəylilər nəslinin
də üzərindən
izsiz keçməmiş,
bu böyük və əzəmətli familiyanın sahibləri doğma yurdlarından pərən-pərən düşmüş,
çoxu ömrünü
mühacirətdə başa vurmuş, Üzeyir
Hacıbəyov isə üzləşdiyi
bütün ağrı-acılara tablaşaraq mərdanəlik
göstərmiş və
sədaqətlə Azərbaycan
musiqisinin inkişafına xidmət
etmişdir. Vaxtilə
dövlət himnimiz üçün yazdığı əsrarəngiz musiqi qadağan olundu. Lakin dövlət müstəqilliyimizi qazandıqdan sonra çox itirilmiş dəyərlərimiz bərpa
edildi. Eləcə də Əhməd
Cavadın sözlərinə dahi Üzeyir bəyin musiqi yazdığı himnimiz
də. İndi Azərbaycanda,
eləcə də vətəndən uzaqlarda
rəsmi görüş
və mərasimlərdə
dövlət himnimiz səsləndikcə qürur
hissi keçirir, böyük bəstəkarın bu ölməz musiqisi
qarşısında ehtiramla baş əyir, ona rəhmət oxuyuruq!
Azərbaycan.-2006.-17
sentyabr.- S. 5.