Paşayeva S.

Dahi Azərbaycan bəstəkarı, pedaqoq və ictimai xadim

Heydər Əliyev: “Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığı Azərbaycan xalqının milli sərvətidir”

Uzeyir bəy özünün bəstəkarlıq məktəbinin davamçıları olan neçə-neçə qüdrətli sənətkarların yetişməsində mühüm rol oynayıb

Xalqımız dahi bəstəkar, müasir Azərbaycan professional musiqi sənətinin və milli operamızın banisi, musiqişünas alim, publisist, dramaturq, pedaqoq və ictimai xadim Üzeyir Hacıbəyovun anadan olmasının 121 illiyini öz böyük oğluna dərin minnətdarlıq və məhəbbət hissi ilə qeyd edir. Xalqımızın ümummilli lideri, milli mədəniyyətimizin böyük himayədarı Heydər Əliyev Azərbaycan musiqisinin inkişafında Üzeyir Hacıbəyovun misilsiz xidmətlərini nəzərə alaraq, onun yubileyinin dövlət səviyyəsində qeyd olunmasını təmin etmək üçün 1995-ci ildə imzaladığı fərmanla hər il sentyabrın 18-də Üzeyir Musiqi günü keçirilməsi barədə qərar verib. Həmin fərmana əsasən respublikamızda hər il silsilə tədbirlər keçirilir.

XX əsr musiqi sənətinin inkişafında böyük xidmətləri ilə, şərqdə ilk operanın banisi kimi məşhur olan Üzeyir Əbdülhüseyn oğlu Hacıbəyov 1885-ci il sentyabrın 18-də Şuşa qəzasının Ağcabədi kəndində dünyaya göz açıb. Azərbaycan opera sənətinin tarixi unudulmaz bəstəkarın 1908-ci ildə tamaşaya qoyulan "Leyli və Məcnun" operası ilə başlanır. Üzeyir bəy daha sonra "Şeyx Sənan", "Rüstəm və Söhrab", "Şah Abbas və Xurşid banu", "Əsli və Kərəm", "Harun və Leyla" operalarını, "Ər və arvad", "O olmasın, bu olsun", "Arşın mal alan" musiqili komediyalarını, nəhayət, yaradıcılığının zirvəsi olan "Koroğlu" operasını, habelə "Sənsiz", "Sevgili canan" kimi bənzərsiz romanslarını yazıb.

Bəstəkarlıq fəaliyyəti ilə yanaşı, mütəmadi elmi araşdırmalar da aparıb, "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" kimi fundamental əsər yaradıb. Üzeyir bəy həm də gözəl pedaqoq idi. Yaradıcısı olduğu konservatoriyanın peşəkar kadrlarla təmin edilməsi sonralar özünün bəstəkarlıq məktəbinin davamçıları olan neçə-neçə qüdrətli sənətkarların yetişməslndə mühüm rol oynayıb.

Ölməz sənətkar kimi Üzeyir Hacıbəyov zəngin, ecazkar, çoxsahəli və çoxjanrlı yaradıcılığa malik böyük şəxsiyyət, parlaq istedad sahibi olub. Üzeyir bəy Azərbaycan xalqının mənəvi qüdrətinin timsalıdır. Xalqa yaxın olması, coşğun ictimai və ədəbi fəaliyyəti, tükənməz yaradıcılıq imkanları ona zəmanəsinin sənət korifeyləri sırasında yüksək yer qazandırıb.

Üzeyir Hacıbəyov haqqında ən mühüm fikirlər, zəngin və mükəmməl nitq xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevə məxsusdur. Böyük tədqiqat əsəri qədər qiymətli olan bu nitqi Heydər Əliyev 1995-ci il sentyabrın 18-də, indi ulu öndərin adını daşıyan həmin bu sarayda söyləyib. Nitqdə Üzeyir Hacıbəyovun bütün yaradıcılığı böyük diqqət və qayğı ilə təhlil edilir, bəstəkarın həyatındakı bir sıra məqamlara aydınlıq gətirilir. Heydər Əliyev öz nitqində deyib: "Əgər tarixə nəzər salsaq, Üzeyir Hacıbəyov üç hakimiyyət dövründə yaşamışdır. Onun doğulduğu dövr, mədəniyyət xadimi kimi dünyaya gəldiyi dövr Azərbaycanda çar Rusiyasının hakimiyyəti dövrü idi. Ondan sonra Azərbaycanda 1918-ci ildə ilk demokratik respublika yarandı. İki ilə yaxın müddət müstəqil Azərbaycan Respublikası dövrü idi. Ondan sonra Azərbaycanda sovet hakimiyyəti quruldu və bu hakimiyyət 1991-ci ilə qədər davam etdi. Üzeyir Hacıbəyov bütün bu üç mərhələdə hakimiyyətin xarakterindən, formasından asılı olmayaraq, xalqına xidmət etmişdir. Bu gün bunu deməyə əsas var ki, o, belə düşünmüşdür: hansı hakimiyyət olursa-olsun, xalqa sədaqətlə xidmət edən, xalqın irəli getməsinə çalışan adam heç bir şeylə hesablaşmamalıdır. Üzeyir Hacıbəyov belə olmuşdur... Üzeyir Hacıbəyov anadan olandan dünyasını dəyişənə qədər Azərbaycan xalqının görkəmli bir oğlu olmuşdur. Azərbaycan xalqına xidmət etmişdir... Üzeyir Hacıbəyov bizimdir - bütün varlığı, yaradıcılığı ilə".

Bu, doğrudan da belədir. Biz hər səhər onun musiqisi ilə oyanırıq. Hər səhərimiz Üzeyir Hacıbəyovun yazdığı Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni ilə açılır. Bəstəkarın taleyində ən möhtəşəm səhifə budur ki, indiyə kimi iki dəfə yazılan Azərbaycanın Dövlət himninin hər ikisinin müəllifi məhz Üzeyir Hacıbəyov olub. Bu, xalqın, millətin qan yaddaşında əbədi yaşayan bir tarixdir, dünyada analoqu olmayan bir faktdır.

Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycanda musiqili komediya janrının yaradıcısıdır. Böyük ustadın məşhur "O olmasın, bu olsun" və "Arşın mal alan" musiqili komediyaları bu janrın Azərbaycanda özülünü qoyub və öz müəllifinə böyük şöhrət gətirib. "Arşın mal alan" musiqili komediyası bir çox dillərə tərcümə edilərək, dünyanın müxtəlif teatrlarında səhnəyə qoyulub. Bu əsər haqqında Heydər Əliyev belə deyib: "Üzeyir Hacıbəyov "Arşın mal alan" əsərini XX əsrin əvvəlində yazıbdır. Deyə bilərəm ki, o, bir əsrdir yaşayır, gələcək əsrlərdə də yaşayacaqdır. Çünki o qədər mənalı-məzmunlu, həm də gözəl musiqiyə malik olan bir əsərdir ki, heç vaxt öz aktullığını itirmir. İnsanı - musiqi sevən, sənət sevən insanı heç vaxt yormur. Əksinə, hər dəfə insana sevinc gətirir, insana ilham verir. "Arşın mal alan"ın ekranlaşdırılması da təbiidir. Təkcə səhnədən ekrana keçməsi yox, yeni quruluşda verilməsi böyük bir hadisə idi. Bu, Azərbaycan mədəniyyətini, Azərbaycan musiqisini, mahnısını dünyaya tanıdan bir əsər oldu".

Üzeyir Hacıbəyovun mədəniyyətimizin tərəqqisi uğrunda apardığı mübarizə sahələri çox geniş, yaratdığı sənət nümunələri çox rəngarəng olub. Onun ecazkar musiqisi öz mayasını Azərbaycan xalqının zəngin və tükənməz mənəvi sərvətindən alıb. Xalqın qəlbindən qopub gələn şirin melodiyalar, muğamlar, folklor nümunələri Üzeyir Hacıbəyovun ilk yaradıcılıq məktəbi olub. Onun musiqi və ədəbi irsi bir məktəbdir. Möhkəm özüllər üzərində qurulmuş zəngin bir məktəb.

Üzeyirin uşaqlığı qədim Şuşada keçib. Qafqazın konservatoriyası adlanan Şuşa balaca Üzeyir üçün ilk musiqi məktəbi olub. Sonralar o, Qori seminariyasında, Sankt-Peterburq Konservatoriyasında təhsil alıb.

Üzeyir Hacıbəyov yaradıcılığının ilk illərində jurnalistika ilə də məşğul olub. O, "Kaspi", "Həyat", "İrşad", 'Tərəqqi" və başqa qəzetlərdə, "Molla Nəsrəddin" jurnalında gizli imzalarla dövrün mühüm ictimai, siyasi və maarifçilik məsələlərinə dair çoxlu məqalə, felyeton və satirik miniatürlər dərc etdirib. Həmin dövrdə hekayə yaradıcılığı və tərcümə ilə də məşğul olan Üzeyir Hacıbəyov bir müddət "Azərbaycan" qəzetinə baş redaktorluq edib,' Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə böyük publisist və yazıçı kimi daxil olub.

Bəstəkar 22 yaşında olanda dahi Məhəmməd Füzulinin poeması əsasında "Leyli və Məcnun" operasını yazmış və bununla özünü çox istedadlı bəstəkar kimi tanıtdırıb.

Ötən əsrin 20-ci illəri Azərbaycan rnusiqisinə təşkilatçılıq illəri kimi daxil olub və bu təşkilati işlərin başında məhz Üzeyir Hacıbəyov durub. Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığı yanında İncəsənət idarəsinin musiqi şöbəsinə rəhbərlik edən bəstəkar Azərbaycan musiqisinin gələcək inkişaf proqramını müəyyənləşdirib. O, peşəkar musiqiçi kadrları yetişdirməklə, milli musiqinin əsaslarını nəzəri cəhətdən işləyib hazırlamaqla, ümumdünya musiqisini öyrənməklə məşğul olub. Azərbaycan tələbələri üçün Dövlət Türk Musiqi Məktəbini təşkil edib. Sonradan bu məktəb texnikuma çevrilib, texnikum isə 1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası ilə birləşdirilib. Hələ o zamanlar Üzeyir bəy burada nəzəriyyə, harmoniya, Azərbaycan musiqisinin əsasları fənlərindən dərs deyib, 1940-cı ildə professor adına layiq görülüb,

Bəstəkar Azərbaycanda ilk çoxsəsli xor kollektivi yaradıb. Daha sonra Azərbaycan Radio Komitəsi yanında ilk notlu xalq çalğı alətləri orkestri təşkil edib və bu orkestr üçün bir neçə əsər yazıb. Üzeyir Hacıbəyov 1930-cu illərin sonlarından eyni vaxtda üç mühüm vəzifəni icra edib - Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının rektoru, Azərbaycan Elmlər Akademiyası İncəsənət İnstitutunun direktoru və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri vəzifələrində çalışıb. O, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının təsisçilərindən və onun ilk akademiklərindən biri olub.

1937-ci ildə Azərbaycan tarixində, milli musiqi mədəniyyəti tarixində böyük bir hadisə baş verib, opera sənətimizdə "Koroğlu" epoxası başlanıb. Bu əsər mədəniyyətimizin ümumi tarixində yeni bir səhifə açıb. "Koroğlu" operası dünya musiqi mədəniyyəti nailiyyətlərini özündə təcəssüm etdirən Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin yüksək bir zirvəsi olub. Bu əsərdə bəstəkar klassik Avropa opera formalarına riayət edərək, bitkin ariyalar, duetlər, ansambllar, balet nömrələri, reçitativlər yaradıb.

"Koroğlu" operasındakı vətənpərvərlik ruhu bu gün də vətəni sevən insanlar üçün bir nümunədir. "Koroğlu"nun uvertürası Azərbaycan milli ruhunun himnidir. Bu musiqiyə və bütünlüklə "Koroğlu" operasına millətin sonsuz məhəbbəti var. Dahi bəstəkarımız Böyük Vətən müharibəsi illərində bir sıra marşlar, mahnılar, xalq çalğı alətləri üçün pyeslər yaradıb. Onun həmin illərdə yazdığı və Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 800 illiyinə həsr etdiyi "Sənsiz" və "Sevgili canan" romansları bəstəkarın yaradıcılığında xüsusi bir yer tutur.

Qoy o gün gəlsin ki, Üzeyir bəyin yubileylərini Şuşa, Qarabağ nisgili ilə keçirməyək. Allah bizə böyük bəstəkarın gələn yubileylərinin Şuşada qeyd olunması xoşbəxtliyini bəxş etsin.

Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığı artıq dünya musiqisinin ayrılmaz bir parçasıdır. Biz hələ neçə illər sonra da bu ölməz əsərləri eşidəcək və bundan qürur duyacağıq.

Nə qədər ki, Azərbaycan var, nə dəqər ki, Azərbaycan xalqı var, Üzeyir bəyin də adı, musiqisi yaşayacaq.

Azad Azərbaycan.- 2006.- 20 sentyabr.- S. 7.