Bakıda Üzeyir
Hacıbəyovun şərəfinə keçirilən musiqi
günləri 1995-ci ildə ümummilli liderimiz Heydər
Əliyevin sərəncamı ilə dövlət statusu aldı.
O gündən bəri hər il sentyabrın 18-i Üzeyir
Musiqi Günü kimi qeyd olunmağa başladı. Bu nəcib
qərar bütün insanların, xüsusilə də
musiqisevərlərin ürəyincə oldu. Həmin gün
respublikamızın musiqi məktəblərində,
mədəniyyət ocaqlarında, xüsusilə Musiqi
Akademiyasının qarşısında Üzeyir
Hacıbəyovun şərəfinə onun ölməz
əsərlərindən fraqmentlər
səsləndirilməkdə davam edir.
XX əsr Azərbaycan musiqisinin inkişafında böyük
xidmətləri olan dahi Üzeyir Hacıbəyov
bəstəkar, alim, yazıçı, publisist, ictimai və
siyasi xadim kimi çoxşaxəli fəaliyyəti ilə
yanaşı, həm də Şərqdə ilk operanın
banisi kimi məşhurlaşdı. Böyük
bəstəkarın fədakar əməyi sayəsində
1908-ci il milli opera sənətimizin tarixinə qızıl
hərflərlə yazıldı. Həmin ildə "Leyli
və Məcnun" operası tamaşaya qoyuldu.
Beləliklə də Azərbaycan Şərqin ilk opera
məkanı oldu. Operanın ilk dirijoru Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyev, rejissoru Hüseyn Ərəblinski olmuş,
Məcnun rolunda Hüseynqulu Sarabski, Leyli rolunda isə aşpaz
şagirdi Əbdürrəhim Fərəcov
çıxış etmişlər. İlk tamaşa 1908-ci il
yanvarın 12-də (25-də) Bakıda Hacı Zeynalabdin
Tağıyevin tikdirdiyi teatr binasında olmuşdur. Opera dahi
Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin eyni
adlı poeması əsasında yaradılmışdır.
Ötən 98 il ərzində "Leyli və Məcnun"
repertuardan düşməmiş, həmişə maraqla
tamaşa edilmişdir və qoca Şərqin opera tarixinin
məhz Azərbaycandan start götürdüyünü
qürur hissi ilə xatırlayırıq. Sevinirik ki, bu
şərəfli salnamədə öz adını pozulmaz
hərflərlə nəqş etdirən dünya
şöhrətli bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun o
zaman 22 yaşı var idi.
Üzeyir Hacıbəyovun ikinci operası "Şeyx
Sənan"dır. Xalq dastanının motivləri
əsasında hazırlanmış bu operanın dirijoru
bəstəkarın özü olmuşdur. Üçüncü
operası "Rüstəm və Söhrab" isə
Firdovsinin "Şahnamə" əsərinin motivləri
əsasında hazırlanmışdır. Üzeyir Hacıbəyovun
operaları sırasında dördüncü yerdə duran
"Şah Abbas və Xurşudbanu" 1912-ci ildə
yazılıb, 30-cu illərədək tamaşaya qoyulub. Dahi
bəstəkarın uzun və maraqlı səhnə
ömrü olan əsərləri sırasına daxil
edilmiş "Əsli və Kərəm" operasının
ilk tamaşası 1918-ci ilin martında olmuşdur. Bu
tamaşanın rejissoru Hüseyn Ərəblinski, dirijoru
isə Üzeyir bəyin özü idi. Bu tamaşada da
qadın rollarını kişilər yaradırdılar.
Bəstəkarın muğam operaları sırasında sonuncu
əsəri "Harun və Leyli" olmuşdur. Lakin
nəyə görəsə bu opera tamaşaya
qoyulmamış, hətta onun klaviri də məhv
edilmişdir. Tədqiqatçılar belə
fikirləşirlər ki, bəlkə də operanın musiqisi
müəllifi qane etməmişdir.
Dahi Üzeyir Hacıbəyovun
yaradıcılığının kulminasiya
mərhələsi "Koroğlu" operası ilə
başladı. "Koroğlu" təkcə Azərbaycan
mədəniyyətində deyil, dünya operalarının
sırasında dayanan parlaq nümunələrdən birinə
çevrildi. Həqiqətən də "Koroğlu"nun
taleyi çox uğurlu olmuşdur.
Üzeyir Hacıbəyovun sonuncu operası
"Firuzə"dir. Xalq rəvayətləri əsasında
operanın librettosunu bəstəkar özü
yazmışdır. Təəssüf ki, o operadan təkcə
Firuzənin ariyası müğənnilər
tərəfindən ifa edilib, amma opera özü yarımçıq
qalıb.
Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan musiqisinə bir sıra
maraqlı operettalar da bəxş etmişdir. Onun "Ər
və arvad" (1910), "O olmasın, bu olsun" (1911),
"Arşın mal alan" (1913) operettaları tamaşaya
qoyulduğu gündən sevilmiş, bu gün də maraqla
izlənilir. Hətta bu operettaların ikisi ekranlaşdırılmışdır.
Azərbaycan musiqisinin inkişafında bənzərsiz yer tutan
Üzeyir Hacıbəyov instrumental müşahidəli xor,
orkestr, kamera əsərləri, xoeroqrafik miniatürlər,
romanslar, mahnılarla yanaşı, müxtəlif
tədqiqatların, araşdırmaların, ayrı-ayrı
məqalə, çıxış, hekayə və
felyetonların müəllifi idi.