Məhərrəmova T.

Bəs bizim yubileyimiz nə vaxta qaldı?

Teatr kollektivləri problemləri başdan aşa-aşa yeni mövsümə hazırlaşırlar

Teatrlar yeni mövsümü açmağa, kollektivlər isə istirahətdən qayıtmağa hazırlaşır. Demək olar ki, kollektivlərdə çalışanların əksəriyyəti gözləri yolda, qulaqları səsdə istirahətlərini birtəhər başa vurmaq üzrədir. İstirahət deyəndə, 5-10 nəfəri çıxmaq şərtilə elə bizim kimi Bakının istisində yanıblar. İntizarları isə bəzilərinin fəxri ad, bəzilərinin Prezident təqaüdü və ya Prezident mükafatı, bəzilərinin isə adicə rol həsrəti ilə bağlıdır. Çoxları yeni mədəniyyət nazirinə böyük ümid bəsləyir ki, onların illərdən bəri ürəklərində yaşatdıqları arzuları gerçəkləşdirəcək. İş ondadır ki, indi bu arzu və tələb haqqı oldu-olmadı hamının dilində səsləndiyindən bir az çaşbaş qalırsan. Bilmirsən ki, hansına haqq qazandırasan? İllərlə zəhmət çəkib sənətdə can qoyan insanlara, yoxsa "estafet gənclərin əlindədir"- deyə sənətdə haqqı olmayan cavanlara? Bəlkə heç bu cavanları da qınamaq yersizdir. Zamanın haqq tərəzisinin əyildiyini görüb onlar da bu çəkidən pay istəyirlər.

Söhbətimizin canı heç də sənətçilərin dövlət diqqəti qazanması ilə bağlı deyil. Bayaq dediyim kimi, bəzi teatr kollektivlərinin niskilli ürəklə yollandıqları istirahətdən qayıtdıqdan sonra doğma teatrlarının yubileyinin keçirilib-keçirilməməsi və bu münasibətlə çalışdıqları sənət ocaqlarına dövlətin diqqətinin ayrılıb-ayrılmaması ilə bağlıdır.

Başıbəlalı yubileylər

Bizdə əksərən yubiley kəlməsi çox təmtəraqlı səslənir. Əlbəttə, yalnız o zaman təmtəraqlı səslənir ki, əli "yuxarıda" olan və ya yuxarılara çatan bir şəxsin özünün, yaxın qohumunun və ya dünyadan köçən hər hansı bir əzizinin yubileyi keçirilsin. Xırda-mırda adamların doğum tarixlərinə yubiley sözünü aid etmək bir qədər təəccüblü qarşılanır. Onlar öz ciblərindən xərc çəkərək yüngülvari də olsa tarixləri qeyd edirlər.

Teatrların yubileyinə gəlincə, bu barədə bir az düşünməyə dəyər. Nə mənada? Yəni incəsənətimizdə tarixi xidməti olan bir sənət ocağının yubileyinin keçirilməsindən ötrü əslində, əlin yuxarılara çatıb-çatmamasına lüzum yoxdur. Belə ki, ötən mövsümdə Musiqili Komediya Teatrı, İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı, Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı, Kamera Teatrı və Rus Dram Teatrının yubileyi keçirilməliydi. Teatr kollektivləri də bu yubileylərin qeyd edilməsini səbirsizliklə gözləyir, hər müsahibələrində sevinclə dilə gətirirdilər. Amma...

Mədəniyət və Turizm Nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri İntiqam Hümmətov yubileylərin keçən mövsümdə qeyd olunmamasını nazirlikdə baş verən struktur və kadr dəyişiklikləri ilə əlaqələndirdi. "Bildiyiniz kimi, dəyişikliklər baş verdi. Yeni nazirlik formalaşır, texniki məsələlər vaxt aparan işlərdir. Dediyiniz yubiley tədbirləri nəzərdə tutulan siyahıdadır. Ancaq nə vaxt olacağını deyə bilmərəm, yəni konkret tarix məlum deyil. Nazirlikdə baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar bu tədbirlər ləngiyib".

Nə vaxta qaldı?

Musiqili Komediya Teatrının yubileyinin keçirilib-keçirilməməsi ilə bağlı xəbəri nəzərinizə çatdırmazdan əvvəl bu teatrın tarixinə nəzər salaq.

- Musiqili Komediya Teatrı 1910-cu il 24 mayda təşəkkül tapıb. Ancaq müstəqil sənət ocağı kimi 1938-ci ildən fəaliyyətə başlayıb. Teatr yarananda Cəlil Məmmədquluzadənin adını daşıyıb. Bu ad dövlət tərəfindən rəsmi ləğv olunmadan kollektivə Şıxəli Qurbanovun adı verilib.

Teatrın ilk tamaşası 1938-ci ilin 30 mayında göstərilib. Afişalarda və proqramların yuxarı hissəsində "Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı" sözləri yazılıb. Elə həmin il Xalq Komissarları Soveti teatrın yaranmasına göstəriş verib və tezliklə dövlət teatrı yaradılmasına başlanılıb. Ayrı-ayrı vaxtlarda bu teatrda Əlihüseyn Qafarlı, İbrahim Şünasi, Ələkbər Hüseynzadə, Lütfəli Abdullayev, Firəngiz Şərifova və başqa aktyorlar çalışıb. 56-cı ildə MKT-nın azərbaycan və rus bölmələrini bərpa etmək üçün səmərli işlər görülüb. Həmin il aprelin 21-də Şəmsi Bədəlbəyli yeni kollektivə direktor və bədii rəhbər təyin edilib. Ayrı-ayrı vaxtlarda "Muskomediya"da Əliheydər Ələkbərov, Ağakişi Kazımov, Vaqif İbrahimoğlu, Cahangir Novruzov baş rejissor, Siyavuş Aslan bədii rəhbər işləyib. 96-cı ildən teatrın bədii rəhbəri Hacıbaba Bağırovdur.

Teatrın truppa müdiri Novruz Qartal "Muskomediya"nın 95 illik yubileyinin keçirilməsinin hələ də qeyri-müəyyən olduğunu bildirdi: "Muskomediya"nın yubileyi hələ ki qalıb. Əbülfəs Qarayev yubileyi keçiriləcək 2-3 teatrın adını çəkdi. Onlardan biri də bizim teatr idi. Ancaq yubileyin nə vaxt olacağını bilmirəm". Üstəlik, Novruz Qartal da daxil olmaqla teatrın bir çox üzvləri yubiley münasibətilə onlara fəxri ad veriləcəyini səbirsizliklə gözləyirlər.

Onu da qeyd edək ki, təmirə dayanan teatr binaları arasında təkcə Musiqili Komediya Teatrının adı yoxdur. Üstəlik bu teatr bir neçə kollektivin məşqləri və tamaşaları üçün öz səhnəsində müvəqqəti yer ayıracaq. El dili ilə desək, "Özünə umac ova bilməyən "Muskomediya" başqalarına əriştə kəsəcək".

Heç olmamaqdansa...

Yubileyi qeyd olunacaq digər sənət ocağı S.Vurğun adına Rus Dram Teatrıdır. 85 illik yaradıcılıq yolu keçən bu kollektiv 20-ci illərdə Bakı "Satiragit" teatrı kimi yaranıb. Sonra Rus İşçi Teatrı, 1937-ci ildən isə Rus Dram Teatrı kimi fəaliyyət göstərib. Teatr 56-cı ildən Səməd Vurğunun adını daşıyır.

1920-ci ilin yazında Rusiyanın "Yarasa" teatrının Bakıya qastrolu başlayıb. Aprel ayında Qırmızı Ordunun Azərbaycanı işğal etməsi ilə bağlı "Yarasa" teatrının qastrolu yarımçıq qalıb və kollektiv dağılıb. Truppanın bəzi üzvləri vətənə qayıtmayaraq Bakıda qalıblar. Onların və yerli aktyorların qüvvələri ilə sovet ideologiyasını təbliğ etmək məqsədilə Bakıda Dövlət Azad Tənqid və Təbliğ Teatrı yaradılıb. Yaradıcılıq qayəsi sırf ideologiya üzərində qurulan teatr ilk tamaşasını 20-ci il dekabrın 20-də göstərib. Kollektiv dünya klassiklərinin məşhur əsərlərini, rus klassiklərinin pyeslərini, çağdaş dünya və rus dramaturqlarının müasir mövzulu dram əsərlərini, Azərbaycan klassik və müasir sənətkarlarının pyeslərini tamaşaya qoyur.

Hələlik isə teatrın 85 illik yubileyinin keçirilməsi bir yana qalsın, teatrın binası təmirə dayandırılıb. Bu mövsümdə kollektiv məşqlərini Xətai Mədəniyyət Sarayında keçirəcək. Həmçinin kollektiv tamaşaçılarını itirmək problemi ilə üzləşib. Yəqin təmir işləri başa çatandan və teatr öz tamaşaçısını yenidən qaytarandan sonra yubiley də yada düşəcək. Rusların məşhur bir məsəlində deyildiyi kimi: "Heç olmamaqdansa, gec olması yaxşıdır".

125 yaşlı sənət ocağı

İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının milli səhnə sənətimizin salnaməsində xüsusi yeri var. 1882-ci ilin əvvəlində İrəvan şəhər gimnaziyasının müəllimi, tanınmış maarifpərvər Məşədi İsmayıl özünün şagirdləri ilə Basak Mədətovun "Tamahkarlıq düşmən qazanır" pyesini tamaşaya hazırlayır. 2 il sonra İrəvan şəhər seminariyasının müəllimi Firudin bəy Köçərli teatr prosesini daha da canlandırmaq üçün səylə çalışır. Onun fədakarlığı sayəsində teatr həvəskarları bir yerə cəmləşərək müxtəlif pyeslər hazırlayır. 1900-17-ci illərdə İrəvan Azərbaycan Teatrı aktyor ifaları, rejissor işləri və repertuar tərkibi baxımından ciddi uğurlar qazanır. 1928-ci il martın 25-də "İrəvanda Dövlət Türk Teatrosu yaratmaq barədə" qərar verilir. Təşkilat işi təcrübəli sənətkar Yunis Nuriyə tapşırılır. İrəvan Dövlət Dram teatrının təsisatlı sənət ocağı kimi fəaliyyətə başlaması üçün Molyerin "Zorən təbib" komediyası seçilir. İlk tamaşa 1928-ci il 24 apreldə göstərilir. Bununla da İrəvan Azərbaycan Teatrının ikinci və daha sanballı mərhələsi başlayır. Bu teatr Ermənistanda azərbaycanlılara qarşı başlayan kütləvi təzyiqlər nəticəsində 48-ci ildə Basarkeçər rayonuna köçürülüb. Özünü maliyyələşdirmə işinə keçən teatr 49-cu ilin əvvəlində maliyyə çətinliyi üzündən bağlanıb. 66-cı ildə İrəvan ziyalılarının təşəbbüsü ilə teatrın bərpası üçün Ermənistan hökuməti qarşısında məsələ qaldırılır. Azərbaycan da onların çağırışına həyan durur. 67-ci ilin fevralında sənət müəllimləri Nəsir Sadıqzadə ilə birlikdə aktyorlar teatrın bərpası üçün İrəvana göndərilir. Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Dram teatrı 67-ci il aprelin 28-də "Sevil" tamaşası ilə öz pərdələrini açır və teatrın ikinci həyatı başlayır.

İrəvan teatrı 88-ci ildən qaçqınçılıq taleyi yaşayır. 89-90-cı illərdə kollektiv Vidadi Əliyevin rəhbərliyi ilə Xırdalan qəsəbəsindəki mədəniyyət sarayında yerləşir. 94-cü ildən isə H.Sarabski adına Mədəniyyət evinə köçür.

Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, bu teatrın bəxtinə qaçqın teatrı həyatı yaşamağa başladığı vaxtdan gün doğmayıb. Kirayələr, diqqətsizlik... ötən il qeyd olunmalı olan 125 illik yubileyin keçirilməməsi.

Bu il avqustun 31-də prezident İlham Əliyev İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 125 illik yubileyinin keçirilməsi üçün sərəncam verib. Nəhayət, teatrın kollektivi rahat nəfəs almağa başlayıb. Hələliksə bu sərəncamın onlar üçün hansı qapılar açacağı hamı üçün sirdir.

Teatrdan onu da bildirdilər ki, kollektivə "Nəriman Nərimanov" kinoteatrında yer verilib. Teatr qismən də olsa ora köçüb. "Şərait tam düzəlmədiyi üçün birdəfəlik köçməmişik". Görəsən, yubileyin keçiriləcəyi vaxta qədər teatrın bütün problemləri həll olunacaqmı?

"Savalan"dan əsən nəsim

Hər bir dövrdə tarixin siyasi gərdişi, cəmiyyətin ictimai-sosial dəyişiklikləri teatrın yaradılması prosesinə, iqliminə və eyni zamanda, onun quruluşuna təsir edir. Bu dəyişikliklər Şuşa Teatrından da yan keçməyib. Bu teatrın açılması ilə Şuşanın mədəni, mənəvi, ictimai və siyasi həyatında mühüm bir hadisə baş verir. 1990-cı il mayın 15-də Mədəniyyət Nazirliyinin qərarı ilə Şuşada Dövlət Musiqili Dram Teatrı yaradılır. Dram Teatrın fəliyyətini təmin etmək üçün qısa bir zamanda yaradıcı və texniki heyəti bir yerə yığmaq mümkün olur. Yadigar Muradov teatrın bədii rəhbəri-direktoru təyin edilir.

Bakıda məskunlaşdıqdan sonra teatr cəmiyyətdə baş verən hadisələrə tamaşaları ilə müdaxilə etməyə başlayır. Bu gün teatrın tərcümeyi-halı tamaşalarıdır. Hazırda teatr "Savalan" kinoteatrının binasında yerləşir. Ötən mövsümün sonlarında teatrda olarkən Anarın "Təhminə və Zaur" əsəri əsasında hazırlanan eyniadlı tamaşanın məşqləri gedirdi. Yekun məşqləri oynanılan tamaşanın premyerasının nə vaxt keçiriləcəyi indiyə qədər məlum deyil. Çünki kirayə səhnə tapmaq kollektiv üçün həmişəki kimi problemdir. "Tamaşanı oynamaq üçün səhnə axtarırıq. Tapanda tamaşanı təqdim edəcəyik"-deyə kollektiv üzvləri bildirdilər. Qeyd edək ki, teatrın binası çox yararsız vəziyyətdədir. Binaya tamaşaçı cəlb olunmasından və teatrın özünü bir sənət ocağı olaraq təqdim etməsindən ötrü nə qədər vaxtın lazım olduğunu söyləmək çətindir. O vaxta qədər də Şuşa teatrı olan-qalan tamaşaçısını da itirməyə... Sentyabrın 18-də açılacaq yeni mövsümü isə kollektiv "Güllələnmiş heykəllərin fəryadı" ilə qeyd edəcək. Ancaq hansı səhnədə? Bu sual hələ ki, cavabsızdır.

Sonuncu ölən ümidlər

Kamera Teatrına gəlincə, bu teatr 1991-ci ildə yaranıb. Adının estetik prinsipinə uyğun məzmunlu və düşündürücü repertuar quran kollektiv cəsarətli eksperimentlər aparır. Truppa müdiri Gülər Nəbiyeva ötən mövsümdə repertuarlarındakı 15 ən yaxşı tamaşanı təqdim etməklə 15 illik yubileylərini qeyd etdiklərini bildirdi. "Sonra bu tamaşalar TXİ-də müzakirə olundu. Öz hesabımıza banket də təşkil etdik. Mədəniyyət nazirinin müavini Ədalət Vəliyev də tamaşaya baxmağa gəlmişdi. Ancaq yubileyimiz dövlət səviyyəsində qeyd olunmadı".

Qeyd edək ki, hazırda "Şəhriyar" adına Mədəniyyət Mərkəzində yerləşən kollektivə "Araz" kinoteatrını təklif ediblər. Ancaq teatrın bədii rəhbəri Cənnət Səlimovaya həmin məkanı bəyəndirmək mümkün olmayıb. Ona görə yox ki, indiki yerləri əla vəziyyətdədir. Ona görə ki, heç olmasa bu şəraitsizliyə alışıblar. "Kinoteatrın bir tərəfində kino göstərilir, bir tərəfində çayxana işləyir. Özünüz təsəvvür edin, bir də bizə o qədər pulu kim verəcək ki, təmir işləri görüb özümüzə şərait quraq? Bizə pul ayırdılar, burda bəzi təmir işləri gördük. Ancaq pulumuz çatışmadığı üçün yarıda qaldı. Deyilənə görə, icra hakimiyyəti söz verib ki, "Şəhriyar" Mədəniyyət Mərkəzini təmir etdirəcək, biz də ümidimizi ona bağlamışıq".

Beləcə, teatr kollektivləri problemləri başdan aşa-aşa yeni mövsümə hazırlaşırlar. Bu yaxınlarda söhbət etdiyim aktyorlardan biri: "Onsuz da rol olmadığından teatra yolumuz az-az düşür. Təmirin nə vaxt başa çatacağını da heç hiss etməyəcəyik. Əsas odur ki, bizə qayğı göstərsinlər. Həm rol sarıdan, həm də maddi cəhətdən"-söyləyirdi.

Düz sözə nə deyəsən?

Kaspi.-2006.- 8 sentyabr.- S. 7.