Qarayev S.

Ötən günlərin işıqlı xatirələri

Azərbaycan incəsənətini və mədəniyyətinin inkişafında böyük xidmətləri olan xalq artisti Əminə Dibazi xalqımızın sevimli sənətkarlarındadır. O, milli rəqqaslıq ənənələrimizin qorunmasına və zənginləşməsinə sanballı töhfələr verib, indi özü də gənc rəqqasların yetişməsində səylərini əsirgəmir. Əminə xanım bizimlə söhbətində uzun illər könül bağladığı sənət dünyasının dünənindən, bu günündən söhbət açdı, işıqlı və işıqla bağlı xatirələrini dilə gətirdi.

- Deyirlər, ömrün qızıl payız çağında insan ötən günlərini, uşaqlıq çağlarını daha tez-tez xatırlayır. Ömrün ən qayğısız illərində işıqla bağlı xatirənizdə nələr qalıb?

- İndi bu tənhalıq dövrümdə həmin o xoş çağları həmişə böyük həsrətlə xatırlayıram. Uşaqlığım dədə-baba yurdum Qazaxda keçib. Çox dəcəl və şıltaq qız idim. Qorxu nə olduğunu bilməzdim. Ağaca dırmaşar, gur sulu çaylardan keçər, ata minərdim. Bir sözlə, həmişə ən riskli işlərdən yapışardım. O vaxtlar elektrikin nə olduğunu da bilməzdik. Hər axşam evimizdə böyük lampalar yandırdığımız indiki kimi yadımdadır. Elə bil bu işığın sehirli gücü bizi bir-birimizə yaxınlaşdırar, daha da mehriban edərdi. İşıq, ocaq həmişə ağsaqqal, ağbirçəklərimiz tərəfindən müqəddəs sayılıb. Qədimdə işıqla bağlı söylənilən çoxlu atalar sözləri və məsəllər indi də yadımdadır.

1924-cü ildə, yəni 5 yaşım olanda ailəmiz Bakıya köçdü. “Nöyütsüz yanan lampa”ların sehrinə də elə həmin vaxt düşdüm. Həmişə elektrik lampalarının nöyütsüz necə yanması məni çox düşündürürdü. Hər axşam böyük ailəmız bu sehirli lampanın işığına yığışanda hamımız özümüzü çox xoşbəxt hiss edirdik. Gur yanan işıqlardan böyük sevinc, məhəbbət alırdıq...

- Demək, işığa olan məhəbbət hələ uşaqlıqdan qəlbinizdə kök salıb...

- Düşünürəm ki, elə belə də olmalıdır. Çünki işıqsız həyat mümkün deyil. Şəxsən mənim üçün qaranlıq, zülmət bir heçlikdən ibarətdir. Hətta bir dəfə qaranlıq vaxti "Nizami" kinoteatrının yaxınlığından keçərkən, yolu görmədiyimdən yıxılıb ayağımı da bərk əzmişəm. Hər dəfə bu hadisəni xatırlayanda həmin vaxt küçədə işıqların yanmamasına çox qəzəblənirəm. İndi isə şəhərimizin gecələri də gündüzləri kimi işıqlıdır. Mağazaların, restoranların, istirahət mərkəzlərinin əlvan işıqları şəhərimizə daha da yaraşıq verir.

Evdə bəzən müvəqqəti olaraq işıq kəsiləndə, heç bilmirəm, özümə harada yer tapım. İşıq yananacan özümü çox pis hiss edirəm. İşıq yananda isə elə bil hər şey qaydasına düşür, həyat öz əvvəlki axarı ilə davam edir. Elə bu vaxt da elektrik enerjisinin insanın həyatında çox mühüm yer tutduğunu anlayırsan. Qazaxda yaşadığım dövrü yadıma salanda, fıkirləşirəm ki, o vaxtlar insanlar elektriksiz necə yaşayıblar. Buna görə də elektrik enerjisini istehsal edənləri ən şərəfli peşə sahibləri sayıram. Həqiqətən də energetiklərin əməyi hər bir ev üçün, vətəndaş üçün, ümumilikdə ölkə üçün çox vacibdir.

- Bəs nə vaxtsa qəlbinizdən energetik olmaq keçibmi?

- Qoy bu suala daha ətraflı cavab verim. Belə bir deyim var: "ey həyat, sən nə qəribəsən?" Bu, həqiqətən də son dərəcə müdrik kəlamdır. O zamanlar yatsaydım, heç yuxuma da girməzdi ki, nə vaxtsa rəqqasə ola bilərəm.

Keçən əsrin 30-cu illərində Azərbaycanda rəqs ansamblı yaratmaq missiyasını Əşrəf Səfərov öz üzərinə götürdü. O, bütün şəhər məktəblərini dolaşır, gəncləri rəqs müsabiqəsinə dəvət edtrdi. Keçmiş "26-lar" bağının yanındakı "Gürcü məktəbi"ndə təşkil olunan rəqs müsabiqəsinə məni də çağırmışdılar. Lakin nə məqsədlə dəvət olunduğumu bilmirdim. Orada tar, kamança görən kimi, bildirdim ki, mən idmançıyam və heç bir rəqsi ifa edə bilmirəm. Axırda gördüm ki, əl çəkmirlər, bir "hopça" mahnısını sifariş etdim. Təbii ki, çalğıçılar belə bir musiqi bilmədiklərinə görə, heç nə ifa etmədilər. Mən isə hirsimdən ağzımda "hopça" deyə-deyə səhnədə atılıb-düşməyə başladım. Bir də baxıb görürəm ki, gülməkdən camaatda can qalmayıb. Elə həmin dəqiqə də səhnədən hoppanıb, pilləkənləri üç-üç adlayaraq küçəyə qaçdım. Ordan isə birbaş evə. "Gürcü məktəbi"ndə baş verənlər məni yamanca pərt eləmişdi. Düz bir həftə özümə gələ bilmədim.

Bu hadisədən xeyli keçəndən sonra məktəb direktoru məni yanına çağırdı. Otaqda rəqs müsabiqəsində iştirak edənlər də var idi. Mən onları görən kimi, qaçmaq istədim. Lakin direktor məni saxlayıb dedi ki, bu dəfə onlar xeyir xəbərlə gəliblər, sən rəqs ansamblına qəbul olunmusan. Sonra bildirdilər ki, mən müsabiqədən keçmişəm və əvvəlcə 200 manat, üç aydan sonra isə 400 rnanat məvacib alacağam. Bunu eşidəndə çox sevindim. O vaxtlar ailəmizin vəziyyəti çox ağır olduğu üçün bu şərtlərə görə, rəqqasə olmağa razılıq verdim. Beləliklə, Azərbaycan mədəniyyəti tarixində 6 oğlan və 6 qızdan ibarət ilk rəqs ansamblı yarandı. Sözümün canı ondadır ki, əgər həmin hadisə baş verməsəydi, bəlkə də başqa sənət sahibi, lap deyək ki, energetik olardım.

- Sənətə gəldiyiniz ilk vaxtlardan indi sizi onilliklər ayırır. Bu vaxta qədər səhnədə işıqla bağlı problem yaşamısınızmı?

- Səhnədə çıxış etdiyimiz vaxtlarda işıqların söndüyü halla çox rastlaşmışam. Bakıda, respublikamızm müxtəlif rayonlarında, hətta Moskvada da konsert zamanı işıqların söndüyü vaxt olub. Teatr tənqidçiləri tamaşaların əsas komponentləri kimi, pyesi, aktyor kollektivini və tamaşaçıları əsas götürürlər. Mən isə buraya elektrik enerjisini də əlavə edərdim. Çünki həqiqətən də səhnədə işıq olmayanda heç nə ifa etmək mümkün olmur. Gözləyirsən ki, işıqlar yansın, ondan sonra çıxışını davam etdirəsən.

- Deyə bilərsinizmi, işığın rəqslərin ifasında əhəmiyyəti nə dərəcədədir?

- Səhnə işıqları rəqsin gözəlliyi, onun canıdır. Rəngarəng projektorların ətrafa işıq seli saçması ilə rəqsin cazibəsi də artır. İşıq həmçinin rəqqasəni cavan göstərir və onun qüsurlarını gizlədir. İşığın rəqsin məzmununun açılmasında da çox böyük rolu var. Məsələn, gənclik çağlarımda daha çox oynadığım "Turacı" rəqsində işıq effektindən daha çox istifadə edilir. Səhnədə oynayan Turacı ovçu vuranda bütün işıqlar sönür. Güclü bir projektor isə yaralı Turacı izləyərək tamaşaçının bütün diqqətini ona yönəldir. Bax, bütün bunlara görə də işığı rəqsin ayrılmaz komponenti hesab etmək olar.

Azərbaycan işıqları.- 2006.- 6 sentyabr.- S. 8.