Mükərrəmoğlu M.

İstanbulda Şərq xalçalarına həsr olunmuş XI beynəlxalq konfrans

Aprel ayının 19-dan 23-dək Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilən həmin konfransda ölkəmizi Lətif Kərimov adına Azərbaycan Dövlət Dekorativ Tətbiqi Sənət və Xalçaçılıq Muzeyinin direktoru, sənətşünaslıq doktoru Röya Tağıyeva təmsil edirdi. Müxbirimiz onunla görüşmüş və konfrans haqqında öz təəssüratlarını danışmasını xahiş etmişdir.
— Xalça sənəti üzrə Beynəlxalq təşkilatın keçirdiyi XI konfrans Şərq xalqlarının xalçaçılıq sənətinin öyrənilməsində və təbliğində çox əhəmiyyətli rol oynadı. Bu konfransın bizim üçün əhəmiyyəti onda idi ki, Qafqaz xalçaları üzrə üç mühüm məruzə dinlənildi. Birinci mənim çıxışım oldu. “Azərbaycan xovsuz xalçalarının təsnifatı haqqında” məruzəm şəddə sənətinin tarixi və bugünkü vəziyyəti ilə bağlı idi. Əsas diqqəti ona yönəltdim ki, bizim xalçalarımızın təsnifatı düzgün aparılmır. Elə xarici ölkə alimləri də, öz alimlərimiz də bu təsnifatı təhrif edirlər. Bəzən bizim xalçaların adlarını dəyişirlər, nəticədə təsnifatda da düzgün əks olunmur. Bununla da həmin xalçaların tarixi, onlarla bağlı ənənələr sıradan sıxır. Şəddə xalçalarının təsnifatı ilə bağlı öz mülahizələrimi konfrans iştirakçılarının nəzərinə çatdırdım. Məsələn, onlara zili, kilim, vərxi və s. addir. Xalq arasında onun dəqiq şəddə adı var. Artıq ona bir söz də artıranda, xalq ona deyirdi zili şəddə, dəvəli şəddə, çillə şəddəsi və s. Xalq onun adını dəyişmirdi. Ancaq bizim alimlər dəyişirlər, ona görə də təsnifat düz gəlmir. Mən öz çıxışımda tarixə, terminologiyaya əsaslanaraq sübut etməyə çalışdım ki, bu xalçalar hamısı şəddə xalçalarıdır.
İkinci çıxışda Türkiyədən olan xanım da göstərdi ki, Azərbaycan xalçasının təsnifatı düzgün verilmir. Bizim lüğətlə tanış olan həmin qadın xalçalarımızın təsnifatında yol verilən nöqsanları deməklə, bu məsələnin böyük əhəmiyyət daşıdığını vurğuladı. Mütəxəssislər də qeyd etdilər ki, onlarda bu anlayış yox idi. Lüğət onlara çox şeyləri dürüstləşdirməkdə yardımçı oldu. Üçüncü çıxışı azərbaycanlı xanım Validə Paşayeva etdi. Hazırda Ərzurumda yaşayan Validə xanım tikmələr və xalçalar arasında eyniliyi sübut etməyə çalışdı. Çox maraqlı məruzə idi. Ona görə ki, bizim tikmələrdəki naxışlar bəzən xalçalardakı naxışlarla eynidir. Bu naxışlar hansı ölkənin xalçasında olsa, hiss ediləcək ki, o Azərbaycana aiddir, yəni bizimdir.
Xaricilərin çıxışından mənim diqqətimi çəkən Con Tomsonun məruzəsi oldu. “Türkmən Ağqoyunlu xalçaları. Haradadır onlar?” adlı məruzəsində o, bir çox tarixi aspektli məsələlərə toxundu. Qeyd etdi ki, 1473-cü ildə Geosanat Barboro Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin yanında olan nəfis xalçalardan bəhs etmiş və bu xalçaları Türkiyə və Qahirədə gördüyünü və bu xalçaların daha gözəl olduğunu bildirmişdi. Bu çox inqilabi çıxış idi. O, Ağqoyunlu xalçalarının əsl Azərbaycan xalçası olduğunu, özü də çox qiymətli sənət nümunəsi olduğunu nəzərə çarpdırdı.
Konfransda 500-dən çox adam iştirak edirdi. O, böyük beynəlxalq əhəmiyyətə malik olan bir tədbir idi.
Konfrans zamanı 10 sərgi açıldı. İlk dəfə idi ki, belə genişmiqyaslı sərgilər keçirilirdi. Dünyada analoqu olmayan bu sərgilərdə əksər Şərq

ölkələrinin xalça sənəti nümunələri əks olunurdu. Bu, Şərq xalqları xalça sənətinin triumfu idi.
Röya xanım onu da bildirdi ki, bu günlərdə ABŞ-a da səfər edəcək. Oradakı Parça Muzeyi ilə birgə proqramımız hazırlanır. Onların nümayəndəsi Azərbaycanda olub, indi isə biz gedirik. Biz bir yerdə xalça və parça sənətinin qorunub saxlanması üçün xüsusi təlimat hazırlayırıq. Bu təminat bütün dünya muzeyləri üçün nəzərdə tutulur.,

Xalq qəzeti.- 2007.- 26 aprel.-S. 5.