Piriyev Q

Piriyev Q.

Azərbaycanın peşəkar fotomüxbirlər ordusunun ən parlaq simalarından biri Cahangir Xanlar oğlu İbadovun 75 yaşı tamam olur. Bunun 55 ili bu gün də özünə xas gənclik həvəsi və enerjisi ilə, yorulmaq bilmədən çalışdığı “Xalq qəzeti” redaksiyasında keçib.
Redaksiyanın kadrlar şöbəsində Cahangir müəllimə aid “Şəxsi iş” qovluğunda bir tərcümeyi-hal var. Orada yazılıb:
“Mən, İbadov Vladimir (Cahangir) Xanlar oğlu, 1932-ci ilin baharında Moskva şəhərində anadan olmuşam. Uşaqlıq dövrüm müharibə illərinə təsadüf edib. Atam müharibəyə gedib, qayıtmayıb. Ailənin bütün ağırlığı anamın üzərinə düşdüyünə görə ona kömək olsun deyə, erkən yaşlarımdan işləməyi qərara almışam. Orta təhsilimi fəhlə-gənclər məktəbində davam etdirmişəm. O vaxtlar pioner sarayında fəaliyyət göstərən foto həvəskarları dərnəyinə getmişəm. 1948-49-cu illərdə Bakı kinostudiyasında kinooperator assistenti, 1950-ci ildə "Vışka" qəzetində ictimai əsaslarla fotomüxbir, 1951-ci ildə “Azərbaycan dəmiryolçusu” qəzetində fotomüxbir işləmişəm. 1952-ci ildə məni “Kommunist” (indiki “Xalq qəzeti”) redaksiyasında fotomüxbir vəzifəsinə işə dəvət ediblər. O vaxtdan indiyədək bu kollektivdə çalışıram.
Bu müddətdə çəkdiyim şəkillər respublikanın və İttifaqın aparıcı mətbuat orqanlarında, habelə xarici nəşrlərdə çap olunub. 1955-ci ildən bəri respublika, Ümummittifaq və beynəlxalq fotosərgilərdə müsabiqələrdə iştirak etmiş, çoxlu sayda mükafatlara, fəxri diplomlara layiq görülmüşəm. 1969-cu ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanını, 1979-cu ildə “Azərbaycan SSR Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adını, 1997-ci ildə isə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin “Həsən bəy Zərdabi” mükafatını almışam".
Cahangir müəllimin yazdığı bu avtobioqrafik məlumat, aydın məsələdir ki, onun haqqında oxucuda dolğun təsəvvür yarada bilməz. Lakin onun barədə söhbətə özünün yazdığı sətirlərlə başlamağımız da səbəbsiz deyil. Orada elə məqamlar var ki, aydınlıq gətirməlidir. Bütövlükdə isə, Cahangir İbadov kimi mürəkkəb xarakterli insanı yaxından tanımaq üçün gərək onunla yoldaşlıq edəsən, müxtəlif şəraitdə, xeyirdə-şərdə bir yerdə olasan, eyni kollektivdə işləyəsən.
Bizim tanışlığımızın tarixçəsi 1980-ci ilin yay aylarından başlanır. O vaxtlar mən “Bakı” axşam qəzetində işləyirdim. Respublikanın baş qəzeti olan “Kommunist” “İnsanlar... talelər” adlı müsabiqə elan etmişdi. Mən də o vaxtlar Neft Daşlarında işləyən gənc neftçinin — Tofiq Rzayevin taleyindən bəhs edən “Atasının oğlu” sərlövhəli oçerkimi müsabiqəyə göndərmişdim. Tofiqin atası Fərman Rzayev Neft Daşlarında ilk kəşfiyyat quyusunu qazanlardan olub, Kaveroçkinin briqadasında işləyib. 1957-ci ildə Xəzərdə qəflətən başlanan güclü qasırğa qazmaçıların çalışdığı platformanı aşırtmış və briqadanın bütün üzvləri həlak olmuşdu. Faciə baş verəndə Tofiqin 8 yaşı varmış. Böyüyəndə, qərara alır ki, atasının yolunu davam etdirsin. Neft-Kimya İnstitutunu bitirdikdən sonra öz xahişi ilə təyinatını Neft Daşlarına, atasının işlədiyi sexə alır. Nümunəvi işi ilə ad-san qazanır...
Bir gün “Kommunist”in redaktor müavini Rəfael Nağıyev zəng edib məni yanına çağırdı. Onun kabinetinə daxil olanda içəridə tanımadığım bir nəfər də əyləşmişdi. Rəfael müəllim dərhal mətləbə keçdi:
— Müsabiqəyə xeyli sayda məqalə göndərilib. Komissiya sənin oçerkini də bəyənib. Qərara almışıq ki, müsabiqəni onunla açaq. Oçerkin qəhrəmanını tapmaq lazımdır ki, Volodya onun şəklini çəksin, — deyib yanındakı adama tərəf çevrildi.
Hiss etdim ki, həmin şəxs imzası respublikada yaxşı tanınan fotomüxbir Vladimir İbadovdur.
— Onda siz ləngiməyin, material sabah yox, o birisi gün nömrədə olmalıdır. Tofiqi tapıb vaxt təyin edin, görüşüb şəklini çəkin, deyib yenə İbadova tərəf çevrildi:
— Volodya, bir problem yoxdur ki?
— Rəfael müəllim, düzdür, siz oçerk barədə qabaqcadan mənə bir qədər danışdınız. Amma bu azdır, materialı oxumaq istərdim.
— Qalanını müəllif özü danışar...
— Yox, xahiş edirəm, verin özüm oxuyum. Mən bilməliyəm ki, nəyi çəkməliyəm və necə çəkməliyəm.
Rəfael müəllim başını bulayaraq materialı ona uzatdı: — Apar oxu. O, kabinetdən çıxandan sonra: Əvəzsiz sənətkardır, amma... — dedi və sözünün ardını gətirmədi.
Ertəsi günü vədələşdiyimiz vaxtda Dənizkənarı parkda görüşdük. Cahangir müəllim Tofiqlə tanış olandan sonra bildirdi: — Oçerk məni təsirləndirdi. Gərək yazıya layiq şəkil də olsun. Yaxşı olardı ki, Neft Daşlarında — iş başında çəkəydik. Heyf ki, vaxt azdı. Hər halda, ortaya bir şey qoymalıyıq...
O, Tofiqi sahilə gətirərək fotoaparatını işə saldı. Müxtəlif nöqtələrdən, cürbəcür pozalarda çəksə də hiss olunurdu ki, istədiyi alınmır. Bu da onu getdikcə əsəbiləşdirirdi.
Kənardan bu mənzərəni seyr etdikcə, mən də narahatlıq hissi keçirməyə başladım. Əvvəla, Cahangir müəllimin çəkdiyi əziyyətə görə narahat idim. Sözün doğrusu, o vaxtadək çoxları kimi, məndə də belə təsəvvür vardı ki, fotomüxbirlik o qədər də çətin peşə deyil, düyməni basdın, vəssalam, şəkil hazırdır. Amma indi hiss edirdim ki, belə deyil, insanların əksəriyyəti heç də həmişə olduğu kimi görünmür. Xüsusən, fotoobyektivin qarşısında quruyub tamam başqa şəkil alır. Peşəkar və məsuliyyətli fotomüxbir belələrini təbii hala gətirmək üçün çox əlləşməlidir. Digər narahatlığım oçerkin qəhrəmanı sarıdan idi. Cahangir müəllim, sözün həqiqi mənasında, onun kələyini kəsmişdi. Fikirləşirdim ki, ciddi xasiyyəti olan Tofiq indicə imtina edib deyəcək: “Qardaş, bundan artıq bacarmıram, çəkdiyin şəkil mənə lazım deyil...” Lakin Cahangir müəllim də inadından dönmürdü. O, növbəti tapşırıqlarını verdi: “Tofiq müəllim, təsəvvür edin ki, siz estekadanın məhəccərinə söykənib Xəzərin ləpələrinə baxa-baxa xəyala dalmısınız. Ətrafda heç kəs yoxdur: yalnız sizsiniz və bir də son mənzilini Xəzərin qoynunda tapan atanızın ruhu. Söhbət edirsiniz, daha doğrusu, oğul ata ruhu qarşısında hesabat verir: səssiz-səmirsiz. Bu, sizin baxışlarınızdan, üzünüzün ifadəsindən, əhval-ruhiyyənizdən oxunmalıdır. Xahiş edirəm özünüzü bu ruhda kökləyəsiniz...”
Daha bir kadr. Nəhayət, o, fotoaparatın obyektivinin qapağını yerinə taxdı və dərindən nəfəs alaraq dedi: Bu, başqa məsələ.
Oçerk qəzetin 1980-ci il 20 sentyabr nömrəsində dərc olundu. Cahangir müəllimin çəkdiyi şəkil (o, elə ustalıqla montaj eləmişdi ki, sanki çəkiliş Dənizkənarı bulvarda yox, Neft daşlarında aparılmışdı) əsl sənət əsəri idi. İndi başa düşdüm ki, mərhum Rəfael müəllim “amma” ilə nə demək istəmişdi. Cahangir müəllimin inadkarlığı olmasaydı, belə gözəl şəkil də alınmayacaqdı...
Tale elə gətirdi ki, sonradan Cahangir müəllimlə bir kollektivdə işlədik. Dəfələrlə müxtəlif tədbirlərdə, məclislərdə, səfərlərdə bir yerdə olduq, bir-birimizi daha yaxından tanımaq imkanı qazandıq. Mənim üçün maraqlı onun bioqrafiyasındakı iki məqam — Moskvada doğulması və adının Vladimir qoyulması idi. Lakin etika xatirnə ona bu sualı verməmişdim. Bir gün yenicə aldığı vəsiqəsini cibindən çıxarıb göstərərək, sevinclə: – Axır ki, öz adımı bərpa etdirə bildim – dedi.
Onu təbrik etdim. Cahangir müəllim bu məsələyə aydınlıq gətirməyə başladı:
— Əslimiz Laçın rayonunun Alpoud kəndindəndir. Atam gənclik illərində Sultan bəyin dəstəsində qaniçən Andronikin qoşununa qarşı vuruşub, Şuşanın müdafiəsində, Daşaltı uğrunda döyüşlərdə iştirak edib. Hətta yaralanıb da. Şura hökuməti qurulandan sonra o, Laçında komsomol katibi işləyib. Daha sonra partiya-sovet fəalı kimi müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Otuzuncu illərin əvvəllərində ali partiya təhsili almaq üçün Moskvaya göndərilib. Moskva Ali Partiya Məktəbinin ilk azərbaycanlı məzunlarından olub. Təhsil illərində həmin məktəbdə kitabxanaçı işləyən və əslən moskvalı olan Kseniya Vasilyevna ilə ailə qurub. İlk övladları kimi mənim Moskvada doğulmağım da bununla bağlıdır. Valideynlərim adımı Cahangir qoyublar. Mənə doğum haqqında şəhadətnamə yazdırarkən onlar problemlə qarşılaşıblar. “Cahangir” adının yazılışının və tələffüzünün çətinliyini bəhanə gətirib sözün mənasını soruşublar. Atam rusca qarşılığının “Vladimir” olduğunu deyib. “Elə isə, niyə özünüzü dağa-daşa salırsınız, – deyiblər. – ”Vladimir" yazaq, qurtarsın getsin, rəhbərin adından yaxşı nə ola bilər?" Bu sözdən sonra valideynlərim dillənə bilməyiblər....
Beş ildən sonra ailə Bakıya köçür. Burada daha iki uşaq dünyaya gəlir: Elmira və Arif. O illərdə atası Xanlar İbadov rəhbər partiya vəzifəsində işləyirdi. Böyük Vətən müharibəsi başlanandan az sonra milli diviziyaların yaradılması ilə əlaqədar cəbhədə siyasi iş aparan komandirlərə ehtiyac duyulurdu. O vaxt könüllü cəbhəyə gedənlərdən biri də Xanlar İbadov olur.
Cahangir müəllim həmin günü belə xatırlayır:
— İndiki kimi yadımdadır. Atam müharibəyə yola düşəndə mənim 10, bacım Elmiranın 5, qardaşım Arifin isə 1 yaşı vardı. Anama “Uşaqlar amanatı” deyəndən sonra, bizi bir-bir bağrına basdı. Mənim başımı sığallayıb: “Evin kişisi sən qalırsan, anana kömək elə”, — dedi.
Bir müddət ondan məktub aldıq. Axırıncı məktubunu Kerçdən göndərmişdi. Sonra ara kəsildi. Demə, həlak olbubmuş... Aclıq illəri idi, dolanışıq həddən artıq çətinləşmişdi. Xırda-para işlərin qulpundan yapışmaqla çörəkpulu qazanmağı qərara aldım. O vaxtlar Bakının “elit məktəbi” sayılan 6 nömrəli orta məktəbdə oxuyurdum. Hiss etdim ki, gündüz təhsili ilə ailəyə əl tuta bilməyəcəyəm. Təhsilimi 86 nömrəli fəhlə-gənclər məktəbində davam etdirdim. Uşaqlıqdan foto sənətinə marağım vardı. Odur ki, fotodərnəyinə yazıldım... Dünya yaxşılardan xali deyil. Mənim həyatımda da belə insanların köməyi çox olub. Tanınmış aktyor İsmayıl Əfəndiyevin (“Arşın mal alan” filmində Süleyman rolunun ifaçısı) köməyi ilə Bakı kinostudiyasında operator assistenti vəzifəsinə işə düzəldim. Görkəmli rejissor-operator Əlisəttar Atakişiyevin rəhbərliyi altında işləyirdim. “Arşın mal alan”ı təzəcə çəkib qurtarmışdı. Mənə öz övladı kimi qayğı göstərir və ruhlandırırdı ki, səndən yaxşı kinoopetor alınacaq. Yadımdadır, 1949-cu ilin payızında Əlisəttar müəllimlə birlikdə “Mosfilm” kinostudiyasında təcrübə keçmək üçün bir aylığa Moskvaya ezamiyyətə getmişdik. Oktyabr bayramı münasibətilə 7 noyabrda Qızıl meydanda keçirilən möhtəşəm paradı çəkmək üçün bizə də xüsusi nöqtə ayrılmışdı. O vaxt mən movzeleyin tribunasında dayanmış İ. V. Stalin başda olmaqla Siyasi Büro üzvlərinin şəklini çəkə bildim....
Son dərəcə çevik, mütəhərrik insan olan Cahangir İbadovu belə ləng iş, ayda-ildə çəkiləcək bir filmə sifariş gözləmək qane edə bilməzdi. Odur ki, “Vışka” və “Azərbaycan dəmiryolçusu” qəzetlərində fotomüxbir kimi əməkdaşlıq etməyə başladı. 1952-ci ilin əvvəllərində ölkə dəmiryolçularının tədbiri keçirilirdi. “Kommunist” qəzetinə təcili xüsusi nömrə hazırlamaq tapşırılmışdı. O vaxtlar “Kommunist”in redaktor müavini işləyən Nəsir İmanquliyev “Azərbaycan dəmiryolçusu” qəzetinin məsul katibi Zeynal Babayevə zəng vuraraq xüsusi nömrə üçün qabaqcıl dəmiryolçuların şəkillərini çəkdirməsini xahiş edir. Bu iş gənc fotomüxbir C. İbadova tapşırılır. Onun çəkdiyi şəkillər son dərəcə tələbkar qəzetçi olan Nəsir İmanquliyevin xoşuna gəlir. O, C. İbadova “Kommunist”lə sıx əməkdaşlıq etməyi məsləhət görür və əlavə edir ki, fotomüxbir yeri boşalsa, səni işə götürərik...
Elə həmin ilin ortalarında qəzetdə fotomüxbir ştatı boşalır. Artıq o vaxt Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsinin təbliğat şöbəsi müdirinin müavini işləyən Nəsir İmanquliyevin xahişi ilə redaktor Xasay Vəzirov avqust ayının 1-dən Cahangir İbadovu “Kommunist” qəzetində fotomüxbir vəzifəsinə işə götürür.
İyirmi yaşlı gənc üçün bu, böyük uğur idi. Artıq onun üçün qaynar fəaliyyət meydanı açıldı. Respublikanın ictimai-siyasi və mədəni həyatında baş verən hadisələrin mərkəzində oldu, ən mühüm rəsmi dövlət tədbirlərində, partiya qurultaylarında, konfrans və plenumlarında, sovetlərin sessiyalarında iştirak etdi. Azərbaycanı qarış-qarış gəzdi, doğma yurdumuzun bənzərsiz gözəlliklərini sevə-sevə tərənnüm və təbliğ etdi, görkəmli dövlət xadimləri, döyüş və əmək qəhrəmanları, elm, mədəniyyət və incəsənət korifeyləri ilə görüşdü, onlarn şəkillərini çəkdi. Bunların arasında İran şahənşahı Məhəmməd Rza Pəhləvi, Hindistanın Baş naziri Cəvahirləl Nehru, habelə Azərbaycanın o vaxtkı rəhbəri Mir Cəfər Bağırov, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Mirzə İbrahimov, Yusif Məmmədəliyev, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Niyazi, Səttar Bəhlulzadə, Tahir Salahov, Mikayıl Abdullayev və onlarca başqaları vardır.
Belə görüşlər, əlaqələr sonradan bəzən dostluğa çevrilirdi. “Həyatda ən böyük qazancım dostlarımdır”, — deyən Cahangir müəllimə bu mənada, doğrudan da, həsəd aparmaq olar. O, yaxın dostları mərhum dahi bəstəkar Qara Qarayevi, mayestro Niyazini, xalq rəssamı Hüseyn Əliyevi, xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlunu tez-tez xatırlayır, dünya şöhrətli rəssam Tahir Salahovla, ünlü bəstəkarlar Arif Məlikov, Xəyyam Mirzəzadə, Firəngiz Əlizadə və digərləri ilə xoş münasibətlərindən həvəslə söz açır.
C.İbadovun çəkdiyi şəkillər təkcə respublika mətbuatında deyil, Moskvada çıxan nüfuzlu qəzet və jurnallarda, xarici nəşrlərdə dərc olunurdu. O, respublikada, SSRİ-də və habelə İtaliyada, Almaniyada, Fransada, Çexoslovakiyada və digər ölkələrdə keçirilən fotosərgilərdə, fotomüsabiqələrdə fəal iştirak etmişdir. Belə müsabiqələrdə o, 3 gümüş, 6 bürünc medal, çoxlu sayda fəxri diplom və mükafatlar almışdır.
Seçdiyi peşəyə sonsuz məhəbbət və dərin məsuliyyət hissi onu yorulmaq bilmədən öz üzərində işləməyə, daim yaradıcılıq axtarışları aparmağa sövq edirdi. Moskvada və xaricdə nəşr edilən populyar fotojurnallara abunə yazılması ona dünyanın ən məşhur fotomüxbirlərinin əsərləri ilə tanış olmaq və bundan bəhrələnmək imkanı verirdi. Bütün bunlar Cahangir müəllimin şöhrətini artırır, respublika fotomüxbirləri arasında onu söz sahibi edirdi. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqı təsis olunarkən təşkilatın fotomüxbirlər seksiyasına rəhbərlik etmək məhz ona tapşırıldı. Altmış-yetmişinci illərdə və sonrakı dövrlərdə bəzi təşkilatlardan, o cümlədən Azərinformdan (indiki AzərTAc) ona fotoxronika şöbəsinin müdiri vəzifəsi, Moskva nəşrlərindən müxtəlif işlər təklif olunsa da, doğma kollektivdən ayrılmadı.
Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində “Xalq qəzeti” üçün xeyli çətinliklər yarandı, qəzetin dövriliyi azaldı, işçilərin maaşını vaxtı-vaxtında vermək mümkün olmadı. Peşəkar jurnalistlər olan redaksiya əməkdaşlarına müxtəlif kütləvi informasiya vasitələrindən cəlbedici təkliflər gəldi. İşçilərin bəziləri getdi, lakin doğma redaksiyaya bağlı olanlar hər cür çətinliyə qatlaşıb, qəzeti çıxartmağa qərar verdilər. Onlardan biri də Cahangir İbadov idi.
O, dar günlərdən alnıaçıq, üzüağ çıxmış, kolektivin, dostlarının sevimlisinə çevrilmiş xoşbəxt bir insandır. 1988-ci ilin payızında milli dirçəliş hərəkatının alovlandığı, Bakıda komendat saatının tətbiq olunduğu aylarda, 1990-cı ilin Qanlı Yanvar günlərində həyatını təhlükə qarşısında qoyaraq ən qorxulu yerlərdən fotoreportajlar hazırlaması, atəşkəs elan olunanadək, demək olar ki, hər ay cəbhə bölgələrinə gedərək, ön xətdə düşmənlə əlbəyaxa olan əsgər və zabitlərimizin hünərini vəsf edən kadrlar çəkərək onları ruhlandırması Cahangir müəllimin vətəndaş mövqeyindən, milli təəsübkeşliyindən xəbər verirdi.
1993-cü ildə Cahangir müəllimin anası Kseniya Vasilyevna İbadovanı Keşlə qəbiristanlığında torpağa tapşırdıq. Yas mərasimi İslam qayda-qanunlarına uyğun keçirildi. Kənd məscidinin axundu, ruhanilər, ağsaqqallar, redaksiya kollektivi, hamı bir nəfər kimi mərasimdə iştirak edirdi. Başsağlığı verərkən Cahangir müəllimdən soruşdum: Xəstə yatırdı?
— 20 Yanvardan sonra bərk sarsılmışdı, – dedi. – Sovet qoşunlarının xalqa qarşı törətdiyi vəhşiliyi görəndən sonra demişdi ki, bunu Allah götürməz. Bu rejim tezliklə dağılacaq...
Anam milliyyətcə rus olsa da, özünü azərbaycanlı sayırdı, bütün adət-ənənələrimizi öyrənib tətbiq edirdi. Atam cəbhəyə gedəndə biz körpə idik. Bizi anamız böyüdüb-tərbiyə edib. Azərbaycanın bütün milli və dini bayramlarını keçirmişik. Dəfnini də belə keçirməyi özü vəsiyyət edib...
Cahangir müəllim iki qız atası və iki oğul babasıdır. Böyük qızı Səbinə xanım iqtisadçıdır, Bakıda özəl şirkətdə işləyir. Kiçik qızı Lalə xanım Danimarkada yaşayır. Hər qızdan bir oğul nəvəsi var: biri Danimarkada kollecdə, o biri isə Almaniyada universitetdə oxuyur.
Qızı onu dəfələrlə Danimarkaya dəvət edib. Razılıq verməyib: Mən Azərbaycanımdan kənarda yaşaya bilmərəm, — deyib.
Ən müqəddəs arzusu, Vətənimizin işğaldan azad olduğu günü görmək, o torpaqları qarış-qarış gəzmək, ata yurdu Alpoud kəndini ziyarət etməkdir. Allah sizi arzunuza çatdırsın, Cahangir müəllim!,

Xalq qəzeti.-2007.-8 aprel.-S.3.