Xəlilzadə F

Xəlilzadə F.

Azərbaycan opera səhnəsində Rozina ("Sevilya bərbəri"), Cilda ("Riqoletto"), Şahsənəm ("Şahsənəm"), Nərgiz ("Nərgiz"), Gülzar ("Şah İsmayıl"), Gülçöhrə ("Arşın mal alan") və digər partiyaları özünəməxsus məharətlə ifa edən xalq artisti Şövkət Məmmədova ilk azərbaycanlı peşəkar qadın müğənnidir. Musiqi mədəniyyətimizin tarixində xüsusi xidmətləri olan Şövkət xanım həm də Azərbaycanın ilk qadın opera ifaçısıdır.
Onun bioqrafiyası ilə tanış olduqda heyrətedici faktlarla rastlaşırsan. Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin qaranquşlarından sayılan Şövkət Məmmədova bir çox sahələrdə məhz birincilər sırasında dayanıb. Təsəvvürə gətirin, onun təşəbbüsü ilə Bakıda Teatr Texnikumu yaradılıb. Bu həm də Yaxın Şərqdə ilk teatr təhsil ocağı idi. Şövkət xanımın bir müddət direktorluq etdiyi bu texnikumun ilk buraxılışı 1926-cı ildə olub. İlk dəfə bu texnikumu bitirən qadın sənətkar isə unudulmaz Fatma Qədiri idi. Azərbaycanda ilk not nəşriyyatı da Şövkət Məmmədovanın təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Burada Ü.Hacıbəyovun, M.Maqomayevin redaktəsi və tərtibi ilə Azərbaycan xalq mahnıları nəşr olunurdu. İndiki Teatr Xadimləri İttifaqı da ilk dəfə Azərbaycan Teatr Cəmiyyəti kimi məhz Şövkət xanım tərəfindən yaradılmış və onun ilk direktoru da sənətkarın özü olmuşdur. Şövkət Məmmədova ilk azərbaycanlı qadın müğənnidir ki, 1925-ci ildə Fransada səsi yazılmış valları buraxılmışdır. Fransız musiqiçiləri azərbaycanlı sənətkarın yaradıcılığına həmişə maraq göstəriblər.
Şövkət Məmmədova 1897-ci ilin aprelində Tiflisdə, sadə bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Onun yaşadığı Tiflis mühiti mədəni həyatı ilə seçilirdi. O, 6 yaşında ikən Tiflisdə özəl məktəbdə təhsil alıb. Valideynləri qızcığazın dərslərinə diqqət göçtərmişlər. Elə məktəbdə oxuyarkən qızın musiqiyə xüsusi marağı olduğunu hiss ediblər. Bu səbəbdən də onu bu məktəbdən çıxarıb uşaq musiqi məktəbinin fortepiano sinfinə yazdırıblar. Şövkətin qeyri-adi musiqi duyumu ona dərs deyən gürcü müəllimlərin diqqətini çəkirdi. O, Motsartın, Baxın əsərlərini fortepianoda özünəməxsus bacarıqla ifa edirdi. Hətta bəzən müğənniliyə də həvəs göstərərək müxtəlif romanslar, ariyalar oxuyurdu. Atası Həsən kişi sadə peşə sahibi olsa da, daxilində əsl ziyalı işığı yanırdı. Övladındakı qeyri-adi istedadı görüb onu oxutdurmaq məqsədilə Bakıya gətirib. Bu, elə bir dövr idi ki, Bakı teatrlarında qadın rollarını hələ də kişilər ifa edirdilər. Belə bir ziddiyyətli zamanda Şövkət Məmmədova kimi musiqi duyumu və qabiliyyəti olan bir qızcığazın qəfildən şəhərdə peyda olması sənət fədailərinin qəlbində yeni ümidlər oyatdı.
Məlumdur ki, Bakıda ilk teatr binasını tikdirən, Azərbaycan övladlarını xarici ölkələrdə oxutdurub millətinə xidmət etməsinə şərait yaradan xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyev Şövkət Məmmədovaya da qayğı göstərərək onun məhz İtaliyada təhsil almasına lazım olan maliyyə yardımını öz boynuna götürdü. Beləliklə, Bakıda nəcib əməlli insanlardan həm mənəvi, həm də maddi dəstək alan Şövkət xanım böyük xəyallarla, sonsuz arzularla Milana üz tutdu.
Amma bu sevinc uzun çəkməyib. Qəfildən təqaüdü kəsilib. Şövkət təhsilini yarımçıq qoyaraq Bakıya dönüb. Bu qayıdışdan xəbər tutan Üzeyir bəy Hacıbəyov dərindən kədərlənərək çıxış yolu axtarıb. O, sənət dostlarını başına yığaraq pul toplamaq məqsədilə "Ər və arvad" tamaşasını səhnəyə qoyub. Tamaşa sona çatan kimi qəfildən səhnəyə Şövkət Məmmədova çıxıb. Bu, ağlagəlməz, o dövr üçün dəhşətli bir mənzərə idi. Çünki o vaxta qədər heç bir azərbaycanlı qızı bu cəsarəti edərək səhnəyə çıxa bilməmişdi. Bütün salon təlaş və vahimə içində idi. Salondan səhnəyə zillənən baxışlarE İstər tamaşaçılar, istərsə də bu işi təşkil edənlərin özləri belə əslində nə baş verdiyini anlamaq halında deyildilər. Çünki gözlənilmədən tamaşa salonunda dərin bir sükut yaranmışdı. Belixəncərli, əlisilahlı varlı kişilərin qara çarşablı xanımları ilə birlikdə səhnədə gördükləri onları bərk təəccübləndirmişdi. Zərif bir qızcığazın əlisilahlı qoçular qarşısındakı cəsarəti sanki hər bir qoluzorluluğa, nadanlığa, vəhşətə meydan oxuyurdu. Şövkət isə bunlara əhəmiyyət vermirdi. Öz arzuları, məqsədi naminə səsi ilə mübarizəyə qalxmışdı. O oxuyurdu. Silah tutan əllər də boşalmışdı. Qəzəbli baxışlar da yumşalmışdı, əsəblər də sakitləşmişdi.
Konsert başa çatan kimi Şövkəti Üzeyir Hacıbəyovun adamları gizli yolla teatrın binasından çıxartdılar. Qoçular ayılanda Şövkət artıq çox uzaqlarda idi. Bu hadisə Azərbaycan mədəniyyəti tarixində mənəvi bir inqilab dəyərində qiymətləndirildi. Həmin gecə Hacı Zeynalabdin Tağıyev də Şövkət xanıma çiçək dəstəsi göndərmişdi. Bir müddət Kiyev Konservatoriyasında oxuyan Şövkət Məmmədova, nəhayət, 1927-ci ildə ikinci dəfə İtaliyaya getdi və uzun illər həsrətində olduğu arzusuna qovuşdu.
Azərbaycan səhnəsində bir-birindən maraqlı obrazların yaradıcısı olan Şövkət Məmmədovanın ecazkar səsi ötən əsrin ortalarında dünyanın mötəbər salonlarını bürümüşdü. Moskva, Kiyev, Tiflis, Daşkənd, Paris, Təbriz və başqa şəhərlərdə çıxış edən Şövkət Məmmədova 1945-1981-ci illərdə konservatoriyada pedaqoji fəaliyyət göstərib. "Uzun ömrün akkordları" filmində Şövkət xanımın həyat və fəaliyyəti ilə bağlı maraqlı epizodlar var. Bu film həm də ona görə qiymətlidir ki, Şövkət xanımın özü də orada iştirak edirdi.
Həyatı və sənəti zamanın mürəkkəb qovğalarından keçən Şövkət Məmmədova Azərbaycan opera sənətinin, hətta dünya musiqisinin korifeylərindən birinə çevrildi. O, Azərbaycan mədəniyyətinin, musiqisinin ilkinlərindən, öncüllərindən, ustadlarından olsa da, həmişə sadə və təvazökar həyat sürdü. Bütün fəaliyyəti, yaradıcılığı Azərbaycan musiqisinin inkişafına yönəlmişdi. Onun min bir çətinliklə saldığı sənət yollarında ardıcılları yetişdi. Say çox olsa da, Şövkət Məmmədova məktəbi əbədilikdir. Ondan hər zaman öyrənmək və bəhrələnmək gərəkdir.

Azərbaycan.-2007.-15 aprel.-S.5.