Məhərrəmova T.

Bizdə musiqi tənqidi yox dərəcəsindədir

Cahangir Səlimxanov: "Marketinq, beynəlxalq mübadilə

olmadan yeni bir intibahı gözləmək çətin olacaq"

Çoxları musiqi mədəniyyətinin səviyyəsinin öz əvvəlki şöhrətinə qayıtması üçün çıxış yolunu "Mədəniyyət" kanalının açılmasında görür. Bəzi mütəxəssislər isə ümumiyyətlə, KİV-in diqqətinin bu problemə yönəldilməsinin tərəfdarıdır. Onların fikrincə, bu işi zamanın ixtiyarına buraxmaq, "ələk dövrü"nün gələcəyini gözləmək qətiyyən düzgün olmazdı. Ciddi musiqinin təbliğatının güclənməsi üçün praktik ölçülərə ehtiyac var. Eyni zamanda, təkcə "muğamstar"ları efirə çıxarmaq və ya ara-sıra xalq musiqisindən və muğamlardan ibarət proqram təqdim etməklə problemin çözülməsini düşünmək də düzgün deyil.

Musiqişünas Cahangir Səlimxanovla söhbətimizdə də məqsəd bugünkü musiqi aləmimizə güzgü tutmaqdır.

- Bir çox xarici ölkələrin nüfuzlu təşkilatlarından məktublar alanda yazırlar ki, Azərbaycan kimi musiqi sahəsində dəyəri olan bir ölkəni özümüzə üzv qəbul etməkdən şərəf duyardıq. Bu sözləri eşidəndə məlum olur ki, Azərbaycan kənardan da musiqi diyarı kimi qəbul olunur. Bu istedad onsuz da tükənən deyil. Son vaxtlar "səviyyə düşür, zövqlər dəyişir" - deyə şikayətlər eşidilir. Ancaq bir musiqişünas kimi baxanda demək olar ki, hər hansı bir ölkənin musiqi mədəniyyəti ümumi proseslərdən təcrid ola bilməz. Musiqi hal-hazırda çox şaxələnib. Yeni sintezlər, simbiozlar yaranır. Bu maraqlı dövr Azərbaycanda da yaşanmaqdadır. Bir maraqlı cəhət də var: 30 il bundan qabaq rok musiqisini dinləyənlər heç vaxt simfonik konsertə getmirdilər, ya da nadir hallarda gedirdilər. İndi isə son vaxtlar bir çox adamlarda, o cümlədən özümdə də bu ziddiyyətin yarandığını hiss edirəm. Bəzən adi bir toy məclisində oturub bundan həzz alıram. Bəlkə ona görədir ki, toy məclislərində çoxlu pul olduğu üçün bu sahə inkişaf edir. Bəzən istehza ilə toyxana musiqisi də deyirik. Ancaq bu sahədə həddən artıq istedadlı musiqiçilər var və onların adı o dairədə də qalır. O istedadları görəndə "nə üçün bunları təkcə Azərbaycanda eşidirlər" - deyə təəssüflənirik. Düzdür, bu, çox böyük bir cərəyan deyil. Musiqidən söz düşəndə biz əsasən muğam və ya klassik musiqini göstəririk. Ancaq bu o demək deyil ki, mən bir sahənin pərəstişkarıyam. Bəlkə də eyni musiqiyə 2 gün dalbadal qulaq asa bilmərəm. Növbəti gün bəlkə də Filarmoniyaya gedib klassik musiqidən həzz alaram. Sadəcə, klassik musiqinin pərəstişkarı olmadığım üçün orda da hər şey xoşuma gəlmir. O biri gün klassik hind musiqisini və ya orta əsr Avropa musiqisini dinləyə bilərəm. Avropa ölkələrində elə adamlar var ki, onlar bəlkə də həftənin 3-4 günü belə konsertlərə gedirlər. Bu onlar üçün gündəlik tələbatdır. Əfsuslar ki, bizdə belə melomanlar yox səviyyəsindədir. Eyni insanlar müxtəlif dinləyici auditoriyasının üzvünə çevrilə bilirlər. Bu da son 5-10 ildə baş verən prosesdir. Biz bunu ancaq indi-indi müşahidə etməyə başlayırıq. Deməli, yeni format əmələ gəlir, eyni dinləyici müxtəlif dairələrə daxil ola bilir. Burda istəsək də, istəməsək, də musiqi marketinqi qanunauyğunluqları meydana gəlir. Əgər istəyiriksə, hər şey məzhəkə və əyləncəyə çevrilməsin, musiqidə doğrudan da yüksək duyğular, fikirlər aşılansın, bunun üzərində işləməliyik. İndi dünyada tamaşaçı kütləsini tərbiyələndirmək üçün xüsusi proqramlar mövcuddur. Məsələn, deyirlər ki, muzeylər öz daxili divarlarında təcrid olunmamalı, çərçivələrindən çıxmalıdır. Musiqi də elə...

- Açıq Cəmiyyət İnstitutunun Soros Fondu ilə birlikdə həyata keçirdiyi musiqi layihələri barədə nə deyə bilərsiniz?

- Soros Fondu ilə bizim kiçik qrantlardan ibarət proqramımız başlayıb. Bunun bəhrəsini yəqin ki, bir ilə görəcəyik. İncəsənətin marketinqi, yəni bazarlanma sahəsində bir neçə qrant paylamışıq. Məsələn, Firəngiz Əlizadənin konsertləri bütün dünyada böyük uğurla keçir. Demək olmaz ki, Firəngiz xanımı Azərbaycanda heç tanımırlar. Ancaq onun sənəti burada lazımi səviyyədə tanınmır. Ona görə də biz onun qarşıdan gələn konserti üçün xüsusi videoklip çəkdirməkdən ötrü qrant ayırmışıq. Klip bizdə adətən əyləncə, pop musiqisinə aid olan bir cəhətdir. Avropa televiziya kanalları ciddi musiqini təbliğ edən kanallardır. İndi artıq insanlar hər şeyi televiziyada gördükləri kliplərlə qarşılayırlar. Ona görə də "dinləyici ciddi musiqi dinləmək üçün Filarmoniya zalına gəlmir" - deyə nəyə görə umaq? Bəlkə də onu başa düşdüyü dildə - klip estetikası ilə cəlb eləmək lazımdır. Və yaxud Murad Hüseynov pianoçudur. Bəlkə də onun reklama ehtiyacı yoxdur. İlk dəfə olaraq Murad Hüseynovun piano axşamının keçirilməsi üçün xüsusi veb-sayt yaratmağı təklif edirik. Çünki gənclərin qavradığı informasiya vasitəsi internetdir. Həmin konsertlərə marağı artırmaq və tamaşaçıya dolğun informasiya vermək üçün o əsərin və ya tədbirin adı ilə veb-saytlar yaranacaq. Eləcə də Qədim Musiqi Alətləri Ansamblını çoxları tanımır. Arabir televiziyada çıxış etsələr də, çoxları belə bir ansamblın mövcudluğundan xəbərsizdir. O alətləri dinləyiciyə çatdırmaq üçün biz yeni formalara əl atırıq. Bu layihədə düşünürük ki, Şərq musiqisini dərindən bilən və alətlərdən yaxşı başı çıxan bəstəkarlar qədim risalələrdən tapılan musiqi parçalarını aranyiman etsinlər. Hətta belə bir şey də fikirləşilir ki, onların kostyumlarının da qədim Şərq elementləri saxlanmaqla müasir üslubda tikilməsi üçün modelyerlərə müraciət olunsun.

- Dediyiniz videokliplər, veb-saytlar dinləyiciləri musiqi zallarına qaytaracaqmı?

- Bu, artıq dünya təcrübəsidir. Əlbəttə, birdən-birə bir klip çəkməklə demək olmaz ki, dinləyicilər Filarmoniyaya üz tutacaq. Sadəcə, göstərmək istəyirik ki, bu bir eksperimentdir. Kliplərə, reklamlara 50 il bundan qabaq ehtiyac yox idi. İndi oturub o zamanları xatırlayıb, kövrəlməyin yeri yoxdur. Bütün dünyada situasiya, vəziyyət dəyişib. Klassik musiqi bazarında çox böyük inkişaf gedir. Ona görə də rəqabət var. İndi peşəkar musiqiçilərin repertuarları daha zəngin, texniki səviyyələri inanılmaz dərəcədə olmalıdır. Eyni zamanda, onların güclü reklam dəstəkləri vacibdir.

- Bəs bu gün bizdə musiqi tənqidi nə səviyyədədir?

- Bizdə musiqi tənqidi yox dərəcəsindədir. Amerikanın "Nyu-York Tayms" qəzetində kiminsə konserti haqqında bir kəlmə yaxşı söz yazılsa, ola bilər ki, onun taleyi tamamilə həll olunsun. Çünki həmin konsertə gedən mütləq səhəri gün "Nyu-York Tayms" qəzetini alır. Bu son 15-20 ildə isə bizdə bu sahə tamamilə itib. Musiqi haqqında yazanların çoxu səriştəsizdir. Yəni onun üst qatını yazırlar. Musiqi tənqidi xüsusi bir ixtisasdır. Sadəcə, bir problem kimi proyektoru bunun üzərinə buraxmaq lazımdır və buna tələbat olmalıdır. "Nədən başlamaq lazımdır" demək çox çətindir. Əvvəla, tənqidçinin yazdığının oxunması, digər tərəfdən, o yazıların olması üçün auditoriya olmalıdır. Burada bir-birinə təsir göstərən amillər var. Sankt-Peterburqda yaşayan həmyerlimiz Gülarə Sadıqzadə hazırda Rusiyanın ən məşhur musiqi tənqidçilərindən biridir. Almaniyada klassik musiqinin piarı ilə məşğul olan agentlik üzvləri araşdırıb Rusiyada səsi eşidilən musiqi yazarının Gülarə xanım olduğunu öyrəndikdən sonra onu tapır və təyyarə biletini alaraq xahiş edirlər ki, Kopenhagendə keçirilən hər hansı tamaşa və ya konsert haqqında yazı hazırlasın. Bu yazı həmin agentlik üçün çox vacibdir. Çünki onlar bilirlər ki, bu tənqidçinin səsi beynəlxalq səviyyədə eşidilir.

Musiqi mədəniyyətinin inkişafı üçün xüsusi proqram tərtib olunmalıdır. Bu, öz-özünə yarana bilməz. Ancaq onu da demək olmaz ki, hər şey enişdədir. Düzdür, 90-cı illərdə Konservatoriyanın gözəçarpan üzvlərinin bir hissəsi Türkiyəyə üz tutdu. Buna baxmayaraq, istedadlı uşaqlar var. Kimisi gedib Almaniyada, İtaliyada oxuyur və çoxları orda da qalırlar. Bununla bağlı Bəstəkarlar İttifaqının elə bir perspektivli planlaşdırması yoxdur. Məsələn, onlar sadəcə, olan əsərlərdən yığıb bir günlük konsert verir, adını da plenum qoyurlar. Bu, əlbəttə, kifayət deyil. Bəlkə Mədəniyyət Nazirliyi bu məsələni qarşısına qoymalıdır. Sağlam, dürüst musiqini canlandırmaq üçün burda bir neçə amillər var - həm musiqi təhsili, həm də musiqi tənqidi olmalıdır. Marketinq - reklam, beynəlxalq mübadilə olmadan yeni bir intibahı gözləmək çətin olacaq. Bundan başqa, bir çox komponentlər var - onlar eyni zamanda hərəkətə gəlməlidir ki, bir-birinə təsir göstərəndə qüvvətli bir sistem yaransın.

- Musiqi tənqidinin olmaması bugünkü musiqimizin bayağılaşmasına nə qədər təsir göstərir?

- Əslində, bayağı musiqi hər yerdə və bütün dövrlərdə olub. Bunlar müxtəlif laylardır. Bəzən bayağı musiqinin özündə də istedadlı adamlar çalışır. Bəzən əfqansayağı toyxanaların içərisində doğrudan da istedadlı musiqiçilər olur. Mən fikirləşmirəm ki, nəyinsə qarşısından hasar çəkilməlidir və yaxud şura olmalıdır. Onda belə çıxır ki, öz zövqünü kiməsə zorla qəbul etdirirsən. Əgər kimsə gün ərzində əylənirsə və ya ona əyləncə lazımdırsa, demək, onun düşüncə səviyyəsi odur və ona güclə musiqi qəbul etdirmək olmaz. Ona görə də tənqid musiqi yanrının içində olmalıdır. Rusiyanın özündə submədəniyyətə aid tənqidçilər dairəsi var, onların vasitəsilə ətrafda nə baş verdiyini bilmək olur. Onların radiostansiyaları, qəzet-yurnalları, festivalları, klubları fəaliyyət göstərir.

Musiqi sahəsində ayrı-ayrı yanrları bilən tənqidçilər olmalıdır. Bu dairələr bizdə olmadığından hərə öz çərçivə dairəsində çıxış edir. Ya ictimai qurumlar, ya da dövlət özü bu məsləhətləşmələri başlamalıdır. Yoxsa biz çox şey itiririk. Bundan əlavə, ən adi şeylərdə problemlər var. Bir çox xidməti peşələr üzrə mütəxəssis tapılmır. Royalları kökləyən, not köçürən mütəxəssislər, klassik musiqini yaza bilən səs reyissorları yoxdur. Ona görə də belə vəziyyət yaranıb.

- Məncə, cidi musiqinin təbliğində əsas rolu televiziya oynamalıdır. Bizdə isə bu sahədə işlər o qədər də yaxşı deyil.

- Telekanallar qorxurlar ki, guya simfonik musiqini səsləndirsələr, geridə qalar, zamanla ayaqlaşmazlar. Bu siyasətlə kimsə məşğul olmalıdır. Elə reklam olmalıdır ki, kimsə hər hansı bir simfonik konsertə düşməyinə görə böyük xoşbəxtlik hiss etsin. İstər-istəməz həmin konsertlərə gələn zaman sanki bayrama düşdüyünü hiss eləməlisən. Fikrət Əmirov, Qara Qarayev, Niyazi bütləşən şəxsiyyətlər idi. Ən yaxşı bəstəkarlarımız da 50-ci illərdə musiqi təhsilinə gəliblər. Görünür, bu nəsil musiqi təhsilinə başlayanda valideynlər istedadlı uşaqları musiqiyə yönəldirdi. Çünki onların qarşısında Qara Qarayev, Niyazi, Fikrət Əmirov kimi parlaq fiqurlar var idi. İndi isə kimsə öz uşağını musiqi sahəsinə göndərmək istəsə, hansı musiqiçini özünə örnək götürə bilər? Seçim "gömrükdə işləməsə də, qoy gedib toylarda oxusun" və ya "ingilis dili öyrənib hansısa xarici firmada işləsin"dir. Ona görə də ciddi musiqi sahəsində get-gedə sanballı mütəxəssislərin sayı azalır. Ancaq yenə ümidimi üzmürəm. Bəzən bir sahədən "orda dirçəliş yoxdur" - deyə tamamilə ümidini kəsirsən. Amma bir də görürsən ki, o sahədə elə bir inkişaf başlayır ki, bəlkə də başqa ölkədə buna daha çox vaxt lazım olar.

Kaspi.-2007.-11 aprel.-S.16.