Məhərrəmova T.

40 ilin dostluğu

Nə az-nə çox - düz 40 ildir ki, ömrünü-gününü bu sənət ocağına bağlayıb. Sevincini bu müqəddəs səhnə ilə bölüşüb, kədərini burada ovudub. 40 ildir ki, İ.Əbilov adına Mədəniyyət Mərkəzinə gedən köhnə, dar küçələri enib-qalxmaqdan yorulmur. Lap cavanlıq illərindən bu kluba bağlanıb. Bura işləməyə gələndə 23 yaşı vardı. Hələ həyatın bərkinə-boşuna düşməmişdi. İşinə də sonsuz həvəs və eneryi ilə başlamışdı. Üstündən illər keçsə də, həmin eneryi və həvəs tükənməyib.

Uzun illərin fəaliyyəti də nəticəsiz qalmayıb. 40 il bu Mədəniyyət Mərkəzində bədii rəhbər kimi çalışan Mirəhməd Əsgərov burada bir çox bədii özfəaliyyət kollektivləri yaradıb və onların çıxışı müxtəlif festivalların fəxri fərmanına layiq görülüb. Həmçinin M.Əsgərovun özü fəaliyyəti dövründə müxtəlif mükafatlarla təltiflənib.

M.Əsgərovun 40 illik səhnə fəaliyyəti elə həyatını bağladığı bu sənət ocağında - İ.Əbilov adına Mədəniyyət Mərkəzində qeyd olundu. Bütün fəaliyyəti mədəniyyət ocağının çox da böyük olmayan zalına yığışan qonaqlar üçün vərəqləndi. Yasamal Rayon İcra Hakimiyyəti və Bakı Mədəniyyət İdarəsinin təşəbbüsü ilə keçirilən gecənin mahnı çələngi isə Mədəniyyət Mərkəzinin müxtəlif ansambllarının ifasında səslənən şeir və mahnılar, ifa olunan rəqslər oldu.

Tədbirdən sonra M.Əsgərovla söhbətimiz zamanı o, təkcə Mədəniyyət Mərkəzində işləməyə başladığı illərdən yox, ilk dəfə qadınlar klubunun filialı kimi fəaliyyətə başlayan Mədəniyyət Mərkəzinin keçmişindən danışdı:

- 1918-ci ildə Ceyran Bayramovanın rəhbərliyi ilə milyonçu Murtuza Muxtarovun evində - indiki "Səadət" sarayının binasında Əli Bayramov adına qadınlar klubu yaranıb. Klubun yaranmasının təşəbbüskarı isə Nəriman Nərimanov olub. O vaxt Əli Bayramov baldızı Ceyran xanıma savadsızlığı ləğv etmək üçün məhəllənin qızlarını həmin kluba yığıb onları maarifləndirməyi, əlifbanı öyrətməyi tapşırır. Beləliklə, Ceyran xanım öz evində belə bir dərnək yaradır və məhəllə qızlarını yığıb onlara dərs öyrətməyə başlayır. Bu dərnək iki il fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda Şura hökuməti qurulduqdan sonra N.Nərimanov Xalq Komissarları Şurasının sədri təyin olunur. O, Ceyran xanımı yanına çağıraraq qadınlar klubunun fəaliyyəti üçün M.Muxtarovun evini onlara verir. Ceyran xanım bu təklifi böyük sevinclə qəbul edir və belə bir klubu yaradır. Klubun bədii şurasına Ayna Sultanova, Həmidə xanım, Nabat Əfəndiyeva və başqa adlı-sanlı qadınlarımız cəlb olunur. Onların qərarına görə, həmin klubda üç dərnək fəaliyyət göstərə bilərdi. O vaxt islam qanunları qadınların maariflənməsinə mane olurdu. Ceyran xanım qərara alır ki, klubda savadsızlığı ləğvetmə, biçmə-tikmə və toxuculuq dərnəyi açılsın. Bu dərnəklər əsasında onlara bir atelye də verirlər. Sonradan həmin atelye Ə.Bayramov adına tikiş fabrikinə çevrilir. Qadınlar həmin atelyedən aldıqları əmək haqqı ilə dolanırlar. Ancaq klub şəhərin mərkəzində fəaliyyət göstərdiyi üçün Dağlı məhəlləsində yaşayan qızlar bura gələ bilmirdi. Çünki onlar faytona tək-tənha minə bilmirdilər. Camaat eşidəndə ki, qızlar kluba oxumağa gedir, onlara sataşırdı. Ceyran xanım qadınların kluba gəlişinin az olduğunu görüb, N.Nərimanovun qarşısında məsələ qaldırır ki, azərbaycanlı qızların sıx yaşadığı bir yerdə klubun filialı açılsın. N.Nərimanov razılıq verir. Hazırda Əbilov adına Mədəniyyət Mərkəzinin yerləşdiyi binanın sahibi (indiki Z.Adıgözəlov küçəsində) Hacı Səməd bəy binanın yarısını onlara vermək qərarına gəlir. Ceyran xanım binanın ikinci mərtəbəsini daha çox bəyənir. Beləliklə, 1922-ci ilin oktyabr ayında Ə.Bayramov adına qadınlar klubu yaranır. Klubun şura üzvlərindən biri olan Ruqiyyə Əliyeva kluba rəhbər təyin olunur. Cavan bir qadının klub rəhbəri olması məhəllədə səs-küyə səbəb olur. Onu təhqir edir, döyürdülər. Ruqiyyə xanım bu çətinliklərə baxmayaraq, həmin dərnəkləri bu klubda da yaratmağa nail olur. Məhəllə qızları yavaş-yavaş bu kluba cəlb olunmağa başlayır. Sonra Ruqiyyə xanım eksperiment olaraq tar dərnəyi təşkil edir. Dərnəklərə gələn qadınlar öz kiçik qızlarını həmin tar dərnəyinə gətirməyə başlayır. Tar dərnəyinin ilk rəhbəri görkəmli bəstəkar Səid Rüstəmov olub. Klubun yaradılmasında həmçinin qonşuluqda yaşayan Üzeyir bəy də köməyini əsirgəmir. Sonradan həmin musiqi dərnəyi Azərbaycana Ağabacı Rzayeva, Hökumə Nəcəfova kimi bəstəkarlar bəxş edir. 1926-cı ildə Qılman Salahovun rəhbərliyi ilə klubda kamança dərnəyi açılır.

Ruqiyyə xanım bu kluba altı il rəhbərlik edir. Günlərin birində isə ona edilən təzyiqlərə dözməyərək ürəyi partlayıb ölür. Bundan sonra kluba Nabat Əfəndiyeva rəhbərlik edir. O, düz 30 il Ruqiyyə xanımın qoyduğu ənənəni davam etdirir. 1930-cu ildə isə Mirzəağa Əliyevin rəhbərliyi ilə klubda dram dərnəyi yaradılır. Bu dram dərnəyi Azərbaycana Ələsgər Ələkbərov, Əhməd Anadolu, Qafar Həqqi, Sadıq Saleh, Mehdi Məmmədov və b. görkəmli aktyor və reyissorlar verir. Sonralar Mehdi Məmmədov deyirdi: "O vaxtlar Əbilov klubu bir incəsənət qalasına çevrilmişdi. O qalaya girənlər incəsənətin xəstəliyinə mübtəla olmaya bilməzdilər". Ələsgər Ələkbərov isə "Mən bu səhnədə iməkləmişəm" - deyə xatırlayırdı. İndi Mədəniyyət Mərkəzinin Xalq teatrı Ə.Ələkbərovun adını daşıyır. 30-cu ildən başlayaraq kluba artıq oğlan uşaqlarını da gətirməyə başladılar.

- Klub nə vaxtdan İbrahim Əbilovun adını daşımağa başlayıb?

- Ceyran xanım xatirələrində danışırdı ki, bir gün Şərq xalqlarının Bakıda keçirilən qurultayında iştirak edən İ.Əbilov bir türk qızının çıxışını görəndən sonra sevincdən göz yaşlarını silərək: "Mənim çoxdankı arzum idi ki, bir türk qızını hər hansı bir müsamirədə danışan görüm. Mən bu gün onu gördüm. Əgər bu gün danışırsa, demək gələcəkdə mənim arzularım çiçəklənəcək"- deyə dillənib. Onun bu sözləri Ceyran xanımın yaddında qalmışdı. İ.Əbilov qəflətən vəfat edəndən sonra həmin klubda qadınların maariflənməsini, çalıb oxumasını görən Ceyran xanım: "Əbilovun arzuları bundan yaxşı yerdə çiçəklənməz ki" - deyə Xalq Komissarları Sovetinə kluba İ.Əbilovun adının verilməsi üçün müraciət edib və istəyinə nail olub.

1927-ci ildə klubda ilk qızlar ansamblı yaradılıb. Həmin ansambla Əhməd Bakıxanov rəhbərlik edib. Ansambl Moskvada keçirilən ilk dekadada uğurla çıxış edib. Azərbaycanın görkəmli müğənniləri Sara xanım, Şövkət xanım bu klubda yetişiblər.

1938-ci ildə Ə.Bayramov klubu bağlanır. Klubun fəal qadınları - Ayna Sultanova, Ceyran Bayramovanın başı müsibətlər çəkir. Ayna xanımı məhv edilir, Ceyran xanımı isə ömürlük sürgün edirlər. Sürgündə onun ayaqlarını don vurur. Nəhayət, Ceyran xanım 1956-cı ildə bəraət alır. O, ömrünün son günlərinə qədər bizim tədbirlərə gəlirdi.

- Siz klubda nə vaxtdan işləməyə başlamısınız?

- Kluba bədii rəhbər təyin olunanda institutun beşinci kursunda oxuyurdum. Onda klubda təkcə Xalq teatrı və "Şəlalə" ansamblı fəaliyyət göstərirdi. Adil Qasımov teatrın reyissoru, görkəmli bəstəkar Adil Gəray isə ansamblın rəhbəri idi. Mən bura gələndə təcrübəsiz idim, ancaq onlar mənə kömək etdilər. Vaxtilə A.Gərayın rəhbərlik etdiyi ansamblın üzvləri indi Azərbaycanın görkəmli sənətkarlarıdır. Adil Gəray 6 ay ərzində ansamblı elə yetişdirdi ki, onlar respublika laureatı adını qazandılar.

Klbuda işləməyin bir çətinliyi də o idi ki, məhəllə camaatı ilə dil tapmaq lazım idi. Heç kəs üç ildən artıq burda işləyə bilmirdi. Buna görə hətta mənim özümü də sınadılar. Bir dəfə məhəllənin cavanları gələrək: "Gəray müəllim bizi məşqə buraxsın" - dedilər. A.Gərayın da belə xasiyyəti var idi ki, onun məşqinə heç kim girə bilməzdi. Mən vəziyyəti A.Gəraya başa salanda: "Məşqdən sonra onlar üçün yarım saat konsert verərik" - deyə bildirdi. Cavanlardan biri: "Sən elə bilirsən bizə ansambl lazımdır? Biz onların səsini küçədən də eşidirik. Biz istəyirdik görək sən bizi necə qarşılayırsan. Daha bu məhəllədə sənə heç kim bir söz deyə bilməz". O vaxtdan bu klubda işləyirəm. Məhəllə camaatına da qaynayıb-qarışmışam. Ağsaqqal kimi xeyir-şərlərində iştirak edirəm. Artıq 40 ildir ki, burda bədii rəhbər işləyirəm.

Bədii rəhbər işlədiyim dövrdə bura gələnlərin çoxu indi Xalq artistidir. Alim Qasımov, Səkinə İsmayılova, Ramiz Məlikov, Zeynəb Xanlarova, Zümrüd Məmmədova, Simarə İmanova, Cavanşir Məmmədov, Xədicə Abbasova, Ağaxan Abdullayev və b. ilk dəfə bu klubda oxuyublar. Burada işlədiyim müddətdə Mədəniyyət Mərkəzində yeni-yeni bədii kollektivlər yaranıb və kollektivlərin beşi "Xalq kollektivi" fəxri adına layiq görülüb.

Klub keçmişin ənənəsinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərir. O vaxtdan bəri Mədəniyyət Mərkəzi öz ritmini bir an da saxlamayıb. 5-6 ildir ki, kluba Mədəniyyət Mərkəzi statusu verilib. Mərkəzin kiçik zalında çox böyük tədbirlər həyata keçirilir. Görkəmli aktyorlarla, bəstəkarlarla, mədəniyyət evinin yetişdirmələri ilə görüşlər təşkil edirik. Hal-hazırda mərkəzdə 12 bədii kollektiv, 4 rəqs ansamblı, o cümlədən tikiş, fortepiano, tar, qarmon, nağara, "İsmət" qızlar klubu və s. fəaliyyət göstərir. "Könül" rəqs ansamblımız dünyanın 40-dan çox ölkəsində qastrol səfərində olub. Burada fəaliyyət göstərən "Qağayı" ansamblına mən, "Şəlalə" ansamblına isə Zamiq Əliyev rəhbərlik edir. Fəaliyyətimizə görə SSRİ və Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliklərinin mükafatlarını almışıq. Üç il bundan qabaq Mədəniyyət Mərkəzinin 80 illik yubileyi qeyd olundu. Haqqımızda "Azərbaycantelefilm" sənədli film də çəkib. Demək olar ki, hər ay müxtəlif tədbirlər keçiririk. Yasamal Rayon İcra Hakimiyyəti, Bakı Mədəniyyət İdarəsi bizə qayğı göstərir. Müəyyən çətinliklər olsa da, işimizi dayandırmırıq.

Kaspi.-2007.-5 aprel.-S.16.