Ələddinqızı N.

İmzanın hökmü iki hissəli tragikomediya teatr səhnəsində

Tofiq Kazımov Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində ikinci ömür yaşayır

Tofiq Kazımov Azərbaycanın görkəmli novator rejissorudur. Keçən əsrin ikinci yarısında onun Azərbaycan Dövlət Akademik Teatrında hazırladığı Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər", Vilyam Şeksprin "Tufan" və "Antonio və Kleopatra", İlyas Əfəndiyevin "Sən həmişə mənimləsən", "Unuda bilmirəm" tamaşaları Azərbaycan teatr tarixinə əbədi həkk olunmuşdur. Şair təbiətli rejissorun hazırladığı tamaşaların poetik vüsətində atası Səməd Mənsurun şeirlərindən doğan polifonik bir aləm vardı.
Tofiq Kazımov Azərbaycan teatr sənətinə yozumunda səhnələşdirdiyi qeyri-adi tamaşalar bəxş etməklə yanaşı, dərin məzmunlu, fəlsəfi mahiyyət aşılayan dram əsərləri də gətirmişdi. Bunlardan biri Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında hazırlanan "İmzanın hökmü" tamaşasıdır. Teatr tarixinə və sənətkarlarımızın yaradıcılığına az-çox bələd olanlar bilirlər ki, ustad rejissor Tofiq Kazımov ara-sıra dram əsərləri də yazırdı. Təəssüf ki, sağlığında o, bu yazıları baş rejissor işlədiyi Akademik Dram Teatrına təqdim etməmişdi. Bunun iki səbəbi vardı. Birincisi, Tofiq Kazımov rejissor sənətinə və dramaturgiyaya o qədər yüksək meyarla yanaşardı ki, yazdığı əsərləri üzə çıxarmaqdan çəkinərdi. İkincisi, poetik aləmlər içində vurnuxan, yaradıcılığında həmişə qeyri-adi, heyrətedici, cəlbedici yeniliklər axtaran rejissor əsərlərdə bunu görə bilmirdi. Amma etiraf edək ki, Tofiq Kazımovun dramaturgiyası o dərəcədə güclü, bitkin, mənalıdır ki, o istənilən teatrın repertuarını zənginləşdirə bilər.
Yaradıcılıq yolunda fərdi cizgiləri ilə seçilən Tofiq Kazımov peşəkarlığından irəli gələrək pyes müəlliflərinə bəzi məsləhətlərini də verməyi nəzərdən qaçırmamışdı. O, müasir müəlliflərin əsərlərini tamaşaya hazırlayanda, onlara xeyli faydalı məsləhətlər verirdi ki, bu da onun dramaturgiyanı yaxşı bilməsindən, əsərin səhnə həllini professional səviyyədə həyata keçirməsindən irəli gəlirdi. "İmzaların hökmü" Tofiq Kazımovun faciəvi ölümündən xeyli keçəndən sonra Akademik Milli Dram Teatrının baş rejissoru, respublikanın xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyov tərəfindən səhnələşdirilməsi təqdirəlayiq hadisədir. Bu, Tofiq Kazımovun həyatına teatrın səhnəsində ikinci ömür vermək, eləcə də, bir istedadlı rejissor kimi onu qəlbən anmaq, tamaşaçıların diqqətində saxlamaq deməkdir. "İmzanın hökmü" tamaşası iki hissəli tragikomediyadır. Bizcə, burada bir qədər qeyri-dəqiqlik var. Lətifəvari süjetlə inkişaf edən, güclü oyun elementləri ilə zəngin olan bu tamaşa əvvəl estrada-şou təəssüratı ilə başlayır. Sonda məsələnin gərginləşdirilməsinə gətirib çıxarır. Daha aydın desək, obrazların bir-birini aldatması, məqsədlərinə çatmaq üçün bir-birini gülüş hədəfinə çevirməsi onların mənfi xüsusiyyətlərini açıb göstərir. Sonda isə bu gülüş qəmli bir sonluqla nəticələnir.
   "İmzanın hökmü" tamaşasının bədii tərtibatı tamamilə rejissor fikrinin obrazlı görünüşünə yönəldilmişdir. Səhnənin sağından soluna açılan divarın arxasında köhnə Bakı mənzərələri, divarın al-əlvan üzündə isə keçən əsrin əvvəllərində "Molla Nəsrəddin" jurnalında əks etdirilən adamların surətini görürük. İlk səhnələrdən tam müasir tikintilərdə çalışan başı dəbilqəli inşaatçıların (Muradın dostlarının) səhnəyə gəlişi bu mənzərə ilə təzad təşkil etsə də, əslində, çox böyük məna çalarlarına malikdir.
Aktyorların, xüsusilə, Yaşar Nuri - Qazı, Həkim Şəfa - Telman Adıgözəlov, Murad - Anar Heybətovun ifasında improvizə ilə dolu estrada-şou elementləri daha çoxdur.
Yaşar Nurinin Qazı rolunda əvvəldən axıra kimi hirslənəndə atdanması, hər bir hadisəyə arı vızıltısı ilə münasibət bildirməsi, tərsliyi, eyni zamanda, sadəlövhlüyü, hər şeyə inanması onu sonda gülünc vəziyyətə salmalı idi. Lakin rejissorun son akkordları bu obrazın nə qədər bic, amansız, qəddar olduğunu sübut edir.
Telman Adıgözəlov Həkim Şəfa rolunda sanki estrada da tənha çıxış edir. Özündən bəzi əlavələr artırmaqla mətni daha da cazibəli səsləndirir. Lakin Muradın öz səadətinə çatması, Qazının qızı Sədəflə evlənməsi üçün göstərdiyi səylər səthidir və qeyri-ciddi xarakter daşıyır.
Murad - Anar Heybətov inşaat mühəndisidir. Yeni saray tikməklə məşğuldur. Bununla yanaşı, Qazının qızı ilə ailə qurmaq üçün həm quldur-qaçaq, həm də cadugər-falçı donlarına girib Qazının yanına gəlir, onu aldadaraq məqsədinə nail olmaq istəyir. Ədalət naminə gənc aktyorun səylərinin müvəffəqiyyətlə nəticələnməsinin şahidi oluruq. Murad həm cadugər, həm də qurdur-qaçaq obrazlarını bir-birindən ayıra bilir, hərəkəti, yerişi və danışığı ilə obrazları tam başqalaşdırıb təqdim edə bilir.
Adlarını qeyd etdiyimiz aktyorların hər birinin ifasındakı oyun zənginliyi, improvizə və sərbəstlik tamaşanın başqa ifaçılarından onları fərqli dərəcədə ayırır.
Nazlı xanım - Ə.Babayeva, Sədəf - Ş.Şahvələdqızının obrazlarına gəlincə isə, qeyd edək ki, aktyorların hər biri öz obrazlarını düzgün, lakin ənənəvi tərzdə ifa edirlər.
Muradın dostları içərisində Cuma - İlyas Əhmədov, Sərdar - Tahir Rüstəmov, Salman - Məmməd Zeynalov verilən ədəbi materiala uyğun çox inandırıcı oynayırlar.
Xatırladaq ki, tamaşada Səməd Mənsurun şeirlərindən istifadə olunur.

Səs.-2007.-26 aprel.-S.12.