Qaliboğlu E.

Dəlilər və ağıllılar

Tamaşa bütün dövrlər üçün aktualdır

Bazar günü Akademik Milli Dram Teatrında İlyas Əfəndiyevin "Dəlilər və ağıllılar" ikihissəli drmamatik komediyasının tamaşası oldu. Tamaşanın quruluşçu rejissoru xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyov, bəstəkarı xalq artisti mərhum Vasif Adıgözəlov, rəssamı Rafiq Abdullayevdir. Rolları əməkdar artist Cəfər Namiq Kamal (Ədhəm Tağıyev), xalq artisti Bəsti Cəfərova (Azadə xanım), xalq artisti Elxan Ağahüseynoğlu (Ağamusa Fərəcov), əməkdar artisti Kübrabəyim Əliyeva (Nazilə), xalq artisti Hacı İsmayılov (Ağadadaş Nəcəfov), Məzahir Cəlilov (Cümü), əməkdar artist Sabir Məmmədov (Şahmar), əməkdar artist Sevinc Əliyeva (Südabə), Rövşən Kərimduxt (Kərəm) və başqaları ifa edirdilər. Tamaşada müxtəlif fərqli səhnələrin düzənlənməsi, keçid musiqiləri, müxtəlif yaşayış tərzinə məxsus insanların həyat tərzinin səhnədə təcəssümünün tamaşaçı tərəfindən aydın dərk olunmasına imkan yaradırdı.

Südabə ilə Şahmar biri-birlərini sevirlər. Şahmar evi olmadığından hələ ailə qura bilməyib, qaçqın həyatı yaşayır. Digər bir səhnədə yüksək vəzifəli Ədhəm Tağıyevin evi canlanır. Azadə xanım qaz ustasını evinə dəvət edib, bəhanəsi də budur ki, nəsə burnuna qaz iyi dəyir, deyəsən, təhlükə var. O, boylu-buxunlu Şahmara vurulub. Şahmar özünü çox həyalı aparır. Lakin Azadə xanım əlindən gələni edir ki, onu öz istəyinə tabe etsin. Qonşusu Nazilə də eynən Azadə xanım xarakterlidir, o da Şahmar kimi yaraşıqlı oğlanın özününkü olmasını ürəyindən keçirir. Qadınlar arasındakı biri-birlərinə acıqlı münasibət burada özünü bütün çalarları ilə göstərir. Şahmar çətin vəziyyətdədir. O, Azadə xanımın təklifindən hətta çaşır. Növbəti səhnədə artıq o, bu xanımın sevgilisidir. Azadə xanım onun kirayə pulunu ödəyir, ayaqqabı, kostyumlar alır, mənzil problemini yaxın vaxtda həll edəcəyinə söz verir və həll edir də. O, ərinə Şahmarı yaxın qohumu kimi təqdim edir. Əri hədsiz ruhsuz adamdır. Onun üçün yalnız vəzifə var. Yaşlı, vəzifəpərəst Ədhəm Tağıyev obrazını Cəfər Namiq Kamal məharətlə yarada bilib. Onun bütün davranış tərzi, halı, arxayınçılığı vəzifəsindən sui-istifadə edən məmurun tipik obrazıdır. Azadə xanım ərini Şahmarın problemlərini həll etməyə məcbur edir. Digər bir səhnədə isə Ədhəm Tağıyevin idarəsində çalışan Ağamusa Fərəcovun ailəsinin təsviri diqqəti çəkir. Azadə xanımın ailəsində olduğu kim burada da bütün münasibətlər pula əsaslanır. Ailədə mənəvi münasibətlərin hakimliyindən qətiyyən danışmaq mümkün deyil. Azadə xanım məharətli gedişləri, özünü daim Şahmara doğma göstərmək cəhdlərilə bir müddət onun saqqızını oğurlaya bilsə də, az sonra Şahmar vüqarının və heysiyyətinin hökmünü eşidir. İndi Şahmar nazir müavinidir, onun vəzifəsi var. Ali təhsilli Şahmar uzun müddət səviyyəsinə uyğun iş tapmadığına görə, "qazovşik" işləməyə məcbur olur. Tamaşada ayrı-ayrı "nöqtələrdən" pul yığılması, Şahmar gələndən sonra isə bütün gedişlərin əleyhinə çıxması, Ədhəm Tağıyevin və Ağamusa Fərəcovun, hətta Azadə xanımın və Nazilənin çıxılmaz durumda qalmaları təsvir edilir. Lakin dramaturqun təsvir etdiyi tipik obrazlar ifşa olunduqları dərəcədə yenə də bir-birlərini ayağa vermirlər, daim müdafiədədirlər. Şahmar səhv etdiyini anlayır, lakin səhvini ağıllı şəkildə aradan qaldırmağı da düşünə bilir. Bu, əslində dramaturqun həyata, insanlığa olan inamından irəli gəlir. Yəni insanların ən yüksək vəzifələrdə çalışdıqları məqamlarda belə onların daim yaxşılıq etmək, xalqın qayğısına qalmaq imkanları var. Bu imkanı çıxılmaz vəziyyətlərdə belə aşkarlamaq mümkündür. Şahmarın sonda özünə inamlı vəziyyəti, yenə də sadiq dostlarının əhatəsində olması onun heç zaman əqidəsindən, anadangəlmə keyfiyyətlərindən əl çəkməyəcəyinə tamaşaçıda inam yaradır.

Rejissor M.Fərzəlibəyov 1990-cı ildə yazılan bu əsərin bütün dövrlər üçün mahiyyətcə aktual olduğunu bildirir, 15 ildir ki, səhnədə olan tamaşa vəzifəsindən sui-istifadə edənlərin daxili aləmini, iç üzünün açıb göstərir: "Təbiidir ki, tamaşada satirik notlar da az deyil. Bu, tamaşaçının hadisələrə daha ayıq, tənqidi gözlə baxması üçün imkan yaradır".

Xalq cəbhəsi.-2007.-24 aprel.-S.15.