Eyvazlı E.

Kitabxana – milli kimliyin,

yaddaşın qorunduğu yer

Hər bir millətin kimliyi, milli yaddaşi kitabxanalarda qorunur desək, yanılmarıq. Kitabxanalar dünəni bu günə daşıyan, bu günü gələcəyə aparan canlı varlıq, danışan tarixdır. Deməli, kitabxanalar həm də strateji obyektlərdir. Təsadüfi deyil ki, mütəxəssislər kitabxanaların məhvini xalqın milli şüurunun məhv edilməsi kimi dəyərləndirirlər.

Görünür, buna görədir ki, dünyanın əksər ölkələrində milli kitabxanalardakı kitabların elektron variantı hazırlanır və onun bir nüsxəsi məxfi yerlərdə saxlanılır. Rusiya kitabxanalarındakı kitabların surəti isə dərin və böyük Sibir mağarasında qorunur. Bütün bunlarda isə bir məqsəd var: Hansısa səbəbdən kitabxanalar məhv olsa, orada olan kitabların özünü də olmasa, sürətlərini əldə etmək mümkünləşsin. Azərbaycanda bu məsələnin həlli üçün hələ xeyli işlər görülməlidir.

Bu gün informasiyalı cəmiyyətdə yaşayırıq.

İnformasiya cəmiyyətinin formalaşması dövründə isə kütləvi kitabxanaların rolu müstəsna dərəcədə artır. Bu kitabxanalar vətəndaşların informasiya cəmiyyətinin üstünlüklərindən istifadə etmələrinə, onların informasiyalardan və biliklərdən bəhrələnmək hüquqlarının həyata keçirilməsinə kömək göstərməlidir.

Kənd kitabxanalarının şəraiti

Bizdə kitabxanalar deyilən tələblərə cavab verirmi? Ümumiyyətlə, bu sahədə gerçəklik nədən ibarətdir?

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin kitabxana bölməsinin müdiri, tarix elmləri namizədi Lətifə Məmmədova bildirir ki, hazırda Milli Kitabxanamızda 5 milyona yaxın kitab saxlanılır:

- Azərbaycanda ümumilikdə 12 min kitabxana var ki, onların da 4 minə yaxını Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyindədir. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyində olan kitabxanaların cəmi 29-da, özü də 1-5 sayda kompüter var. Cəmi 14 kitabxana İnternet çıxışına malikdir.

Bu gün ölkədə təxminən 500 adda qəzet və jurnal çıxdığı halda, Milli Kitabxana istisna olmaqla digər kitabxanalar cəmi 1-3 adda mətbu orqan alırlar.

2004-2006-cı illərdə Milli Kitabxanaya cəmi 15 min, AMEA-nın kitabxanasına 8500, region kitabxanalarına isə 2-3 min adda kitab daxil olub.

Kənd kitabxanalarında isə normal şərait yoxdur. ABŞ-ın maliyyə dəstəyi ilə 10 rayonda informasiya mərkəzi yaradılıb. İndi həmin mərkəz əlindən tərpənmək mümkün deyil. Kənd kitabxanaları isə hələlik kompüterlə təmin olunmayıb:

Milli Kitabxananın nadir fondunda da ürəkaçan şəraitdən danışmaq tezdir. Orada materiallar adi qıfıllı şkafda saxlanılır. Yeniləmə, təzələmə, kitabların ömrünü uzatmaq üçün tədbirlərə ehtiyac duyulur. Qədim kitabxanalarımız hesab edilən Milli Arxiv, MEA-nın və BDU-nun kitabxanası da eyni haldadır. Respublikada konservasiya mərkəzinin yaradılmasına zərurət var.

Prezidentin 2004-cü ilin 12 yanvar tarixli "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" Sərəncamı əslində zəruri tarixi əhəmiyyətli sənəd kimi qiymətləndirilməlidir. Yoxsa son illər kitabxanalarımıza daxil olan kitabların sayı barmaqla sayılacaq həddə gəlmişdi.

Qeyd edək ki, "Kitabxana işi haqqında" Qanunun 15-ci maddəsinə əsasən, dövlət və qeyri-dövlət nəşriyyatları Milli Kitabxanaya hər çap məhsullarından 4 nüsxə, qəzet-jurnallar isə 2 nüsxə məcburi verməlidir. Ancaq bu gün həmin qanuna heç də həmişə əməl olunmur.

L.Məmmədova bildirir ki, bəzən bizdə elə bilirlər ki, mütaliə etmək yalnız bədii kitab oxumaq deməkdir, əslində mütaliə o cümlədən bədii kitab oxumaq deməkdir.

Problemləri aradan qaldırmaq üçün Dövlət Proqramı hazırlanıb. Bu sahədə yaranmış problemlərin aradan qaldırılması üçün 2007-2011-ci illər üçün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi 100 səhifəlik Dövlət Proqramı hazırlayıb və Nazirlər Kabinetinə təqdim edib.

Proqramda nələrin yer aldığına gəlincə, həmsöhbətimiz bildirdi ki, burada dünya praktikasından istifadə edilib:

- Azərbaycanda informasiya və biliklər cəmiyyətinin qurulmasında kitabxanaların üzərinə böyük vəzifələr düşür. Kitabxanalar əhalinin bütün təbəqələrinə xidmət göstərən yeganə sosial institutdur ki, onun vasitəsilə respublikanın intellektual potensialının formalaşması və inkişafı kimi əvəzedilməz funksiyalar yerinə yetirilir. Məhz kitabxanalar vasitəsilə müxtəlif informasiya daşıyıcıları sistemli formada toplanıb mühafizə edilir, onların ödənişsiz ictimai istifadəsi təşkil olunur. Bununla da milli yaddaşımız, milli və intellektual sərvətlərimiz qorunub-saxlanılır, nəsillərdən-nəsillərə ötürülür. Bu gün ölkəmizin bir çox kitabxanalarında nadir nüsxələrə çevrilmiş əlyazmalar, kitab, qəzet və jurnallar saxlanılır. Onların bir çoxu kitabxanalara şəxsi kolleksiyalardan əmanət qalıb və tariximizin, iqtisadiyyatımızın, mədəniyyətimizin müxtəlif mərhələlərdə inkişafı barədə məlumat verən yeganə mənbələrdir. Ona görə də Azərbaycan kitabxanalarını dünya standartları səviyyəsinə çatdırmaq zəruridir və bunun izahına ehtiyac yoxdur.

"Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2007-2011-ci illərdə inkişafı və modernləşdirilməsi üzrə Dövlət Proqramı" üçün tələb olunan 178,9 milyon manat vəsait kitabxanaların komplektləşdirilməsi, informasiyalaşdırılması, maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, yeni kitabxana-informasiya mərkəzlərinin inşa edilməsi, mövcud kitabxanaların əsaslı təmiri, yenidən qurulması, kitabxana fondlarının təhlükəsizliyinin və mühafizəsinin təmin edilməsi, kitabxana xidmətinin müasir səviyyədə təşkili, kitabxana şəbəkəsinin idarə olunması və kadr islahatlarının həyata keçirilməsi, kitabxanaların beynəlxalq əlaqələrinin inkişafı və genişləndirilməsi, kitabxana işi sahəsində elmi tədqiqatların aparılması üçün nəzərdə tutulub. Proqramın icrası üçün təqdim olunmuş hesablamalar ilkin və təxmini xarakter daşıyır.

Proqramda nəzərdə tutulan tədbirlər yalnız Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin kitabxana şəbəkəsi deyil, Milli Elmlər Akademiyası, Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyi, Standartlaşma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Agentliyinə məxsus və s. kitabxanalar da daxil edilib. Bu isə "Kitabxana İşi haqqında" Qanunun 3-cü maddəsinə uyğun gəlir. Bundan başqa, kitabxana sahəsində dövlət siyasətini Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin nəzdində olan Milli Kitabxana həyata keçirir. Proqramda həmçinin "Heydər Əliyev Mərkəzi"nin nəzdində Milli Kitabxana-İnformasiya Kompleksinin yaradılması planlaşdırılır. Azərbaycanda analoqu olmayan möhtəşəm və çoxfunksiyalı, əhalinin bütün təbəqələrinə xidmət edən mədəniyyət və informasiya vasitəsi kimi nəzərdə tutulmuş konsepsiya Prezidentin İcra Aparatına təqdim olunub.

Rayonlarda kitabxana filiallarının əksəriyyəti qəza vəziyyətində olduğu, yaxud şəxsi evlərdə yerləşdiyi üçün yeni binaların inşası və mövcud binaların əsaslı təmir edilməsi əsas vəzifələrdəndir.

Hazırda əhalinin bütün təbəqələrinə ödənişsiz xidmət edən, dövlətin fasiləsiz informasiya və təhsil siyasətini təmin edən müəssisə kitabxanalardır.

Bununla kitabxanalara maraq oyatmaq olar.

Nazirlik nəzərdə tutulmuş vəsaitin yalnız dövlət büdcəsi hesabına deyil, müxtəlif beynəlxalq və yerli donor, xeyriyyə təşkilatları və fondların, iş adamlarının ayırdıqları vəsaitlərdən də əldə edilməsini planlaşdırır. Bü yöndə nazirlik bir sıra donorlarla anlaşma da əldə edib.

Bu gün Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti, Azərbaycan Hava Yolları (AZAL), "Azəriqaz" Qapalı Səhmdar Cəmivvəti nəinki öz tabeliyində olan kitabxanaları müasir standartlar səviyyəsinə çatdırmaq vəzifəsini yerinə yetirir, eləcə də respublika rəhbərliyi tərəfindən onlara təhkim olunmuş şəhər və rayonlarda yerləşən kitabxanaların yenidən qurulmasını daxili imkanlar hesabına həyata keçirirlər.

Proqramda yeni dislokasiya xəritəsinin tərtib edilməsi zərurəti də öz əksini tapıb. Çünki hətta Bakının Yeni Günəşli və Suraxanı qəsəbələrində, Müşviqabad və Pirəküşküldə ümumiyyətlə kitabxana yoxdur.

Proqramda həmçinin "Kitabxana işi haqqında" Qanunda qeyd olunan kitabxanaların məcburi nüsxələrlə təmin edilməsi, kitabxana fondlarının müxtəlif informasiya daşıyıcıları ilə komplektləşdirilməsi üçün zəmanətli maliyyələşdirilməsinin təmin edilməsi, Respublika kitabxana-informasiya şəbəkəsinin sistemli komplektləşdirilməsi, bu işin reklamını təşkil etmək məqsədilə "Kitab yayım evi"nin yaradılması və fəaliyyətinin təşkil edilməsi məsələləri də özünə yer alıb.

Belə görünür ki, Dövlət Proqramının qəbulundan sonra kitabxana sahəsində olan problemlər aradan qalxacaq.

Xəzər.- 2007.- 7 aprel.- S. 14.