Baxışova G.

Bərpa edilən abidələrin sayı artır

Onların arasında qrant hesabına təmir edilənlər olsa da, vəsaitin böyük hissəsi dövlət büdcəsindən ayrılır

Abidələr bəşər tarixinin, sivilizasiyanın sərlövhəsidir. Elə bu səbəbdəndir ki, tarixi öyrənmək hər bir bəşər övladının ən ümdə vəzifəsi, borcudur. Tarixin öyrənilməsində əlyazmalarla, sənədlərlə yanaşı, tarixi abidələrin də böyük əhəmiyyəti var. Onlar dilsiz danışan ensiklopediyadır. Bu aspektdən yanaşdıqda onların mühafizəsinə, qorunmasına, bərpa-təmir işlərinin aparılmasına, təkcə ölkə daxilində deyil, beynəlxalq səviyyədə təbliğinə böyük ehtiyac var. Xüsusən də ermənilərin torpaqlarımıza və maddi-mənəvi sərvətlərimizə göz dikdikləri bir məqamda bunun nə dərəcədə zəruri olduğu aydındır.

Azərbaycanda bu istiqamətdə hansı işlərin aparıldığını öyrənmək üçün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Mədəni irs şöbəsinin bərpa-layihələşdirmə və ekspertiza sektorunun müdiri Telman Kərimovla söhbətləşdik. Söhbət əsnasında Telman müəllim üzərində bərpa-layihə işləri gedən obyektlər haqqında geniş məlumat verdi: "Bizim şöbədə işlər iki istiqamətdə aparılır. Əvvəlcə abidənin layihəsi hazırlanır, daha sonra smeta dəyəri dəqiqləşdirilərək bərpa işlərinə başlanılır. Respublika Prezidentinin müvafiq Sərəncamı ilə təsdiq oluıımuş regionların inkişaf proqramına əsasən bir çox karvansara və qalaların, tarixi abidələrin bərpası nəzərdə tutulub. Bu il üçün üzərində layihə işləri aparılan XVII əsrə aid İsmayıllı rayonu Basqal kənd hamamının, Lənkəran şəhərindəki Dairəvi Qalanın, Gəncə şəhərindəki XVIII-XIX əsrlərə aid İmamzadə kompleksinin, Balakən rayonundakı Minarəli məscidin, Zaqatala şəhərindəki Qala divarlarının, Şəki şəhərindəki Aşağı karvansara və Şəkixanovların evinin, Bakı şəhəri Nardaran qəsəbəsindəki XIV əsrə aid hamamın konservasiya layihələri hazırlanır. Şəki rayonundakı "Gələrsən-görərsən" qalasının, Qax rayonu Həsənxan qalasının, Şamaxı rayonu "Yeddi Gümbəz" kompleksinin, Salyan rayonu "Cümə" məscidinin, Gəncə rayonu "Şah Abbas" karvansarayının, Quba rayonu 1-ci Nügədi kəndindəki məscid və minarələrin bərpası nəzərdə tutulub".

Abidələrin təmiri üçün vəsaitin əldə edilməsi barədə söhbət düşəndə Telman müəllim əksər abidələrin dövlət büdcəsi hesabına təmir edildiyini bildirdi: "Qrant hesabına" çox az abidələr təmir olunub. Təmir işləri əsasən demək olar ki, büdcə hesabına bərpa olunur. Qeyd etdiyim abidələrin hamısı buna aiddir. Lakin qrant hesabına da təmir olunanlar var. Məsələn, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə Tarix muzeyi bərpa edilib. Bu il qrant hesabına heç bir abidə təmir edilmir. Lakin keçən il Qəbələ rayonu Nic kəndindəki Ağdam məbədi, Şəkinin Kiş kəndindəki məbəd qrant hesabına bərpa edilib. Hal-hazırda bu istiqamətdə danışıqlar aparılır. Yəqin ki, yaxın müddətdə qrant hesabına bərpa olunacaq abidələr haqqında məlumat veriləcək. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, bu istiqamətdə xeyü irəliləyişlər var. Çox sevindirici haldır ki, dövlət büdcəsindən hər il bu işlər üçün vəsait artmaqdadır. Əvvəllər bir ilə 4-5 abidə təmir etdirmək olardısa, indi bu say 10-15-ə qədər artıb. Təbii ki, məbləğ hər dəfə fərqli olur. Çünki hər bir abidəyə öz texniki vəziyyətinə görə vəsait xərclənir". Abidələrin bərpası üçün siyahı hazırlanarkən hansı prinsiplərin əsas götürülməsi haqqında da Telman müəllim məlumat verdi: "Adətən hazırda üzərində bərpa-layihə işləri aparılan abidələrdə ilk növbədə turizm İnfrastrukturunun yaranması nəzərdə tutulur. Çalışırıq ki, həmin obyektlər tıırizm üçün yararlı olsun. Bunun üçün də ən önəmli olanı infrastrukturun yaradılmasıdır. Ümumilikdə abidələr üç qismə bölünür - yerli, ölkə yə dünya əhəmiyyətli abidələr. Təmir üçün əsas dünya və ölkə əhəmiyyətli obyektlər seçilir. Hansı ki, onlarda turizm infrastrukturunu yaratmaq daha əlverişlidir. Lakin qəza vəziyyətində olan abidələr olduqda bərpa-təmir işləri aparılır. Əsas abidənin texniki vəziyyətidir. Texniki vəziyyət pis olduqda daha tez siyahıya daxil edirik". Azərbaycanın tarixi abidələrinin Dünya Məddniyyəti İrsinın siyahısına daxil edilməsi olduqca vacibdir. Bu, həm Azərbaycanın qədim sivilizasiya məskəni olması faktının beynəlxalq arenaya çıxarılması, həm də tarixi abidələrimizin qorunması baxımından önəmlidir. Telman müəllim bu istiqamətdə gedən işlərlə də bizi tanış etdi: "Azərbaycanın tarixi abidələrinin Dünya Mədəniyyəti İrsinə salınması istiqamətində müəyyən irəliləyişlər var. Belə ki, iki il bundan qabaq İçərişəhər YUNESKO-nun siyahısına daxil edilmiş və "Seyid Yəhya" türbəsi bu təşkilatın könıəkliyi ilə təmir edilmişdir. Eyni zamanda onların bir çox mütəxəssisləri, ekspertləri gəlib, sənədlərin hazırlanması və digər işlərdə bizə böyük köməklik edirlər. Bu il nəzərdə tutulub ki, Qobustan Dövlət Qoruğu Dünya Mədəniyyəti İrsi siyahısına salınsın. Bununla bağlı işlər gedir. Ekspertlər artıq bir neçə dəfə gəliblər. Biz bu siyahını artırmağa çalışırıq. Qarşıda planlar çoxdur. Bundan başqa, Atəşgah, Xəzəryanı abidələr və qalalar, Naxçıvan ərazisindəki bir neçə obyektlərin siyahıya daxil edilməsi planlaşdırılıb. Bu işdə daha bir önəmli addım isə sərhəd rayonu hesab olunan Gədəbəyin Qaramuradlı kəndindəki məbəd kompleksinin layihəyə daxil edilməsidir. Bununla bağlı obyekt üzərində layihə-bərpa işləri aparılır. Abidə sərhəd zonada yerləşdiyi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu siyahıya Salyan rayonu "Cümə" məscidinin, Şamaxı rayonu "Yeddi Gümbəz" məqbərəsinin, Gəncə şəhəri "Şah Abbas" karvansarayının salınması planlaşdırılıb". Artıq dünya təcrübəsindən bizə məlumdur ki, abidələrdən turizm məqsədilə istifadə üçün hansı perspektivli yollar aça bilər. Bu, həm ölkənin iqtisadiyyatına, həm də abidələrini tanıtmaqla onu qorumağa imkan verir. "Abidələr bərpa edilərkən onlarda turizm infrastrukturunun yaranması önə çəkilir. Bunun da əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, yeni iş yerləri açılır, əhalinin yaşayışı üçün müəyyən şərait yaradılır. Xüsusən də sərhəd zonalar üçün bu, daha çox önəmlidir. Turizmi gücləndirmək məqsədilə abidələrlə yanaşı ətraf ərazilərin abadlaşdırılması da nəzərdə tutulur. Turistlərin abidələr haqqında geniş məlumat alması üçün də şərait yaradılır". Telman müəllim şöbənin digər işləri barədə də məlumat verdi: "Abidələrin bərpası çox mürəkkəb məsələdİr. Bunun üçün abidə hərtərəfli öyrənilməlidir. Bu məqsədlə şöbədə memarlıq abidələrinin tədqiqat və elmi axtarışları istiqamətində işlər aparılır. Abidələrin təbliği ilə bağlı sərgilərin keçirilməsi nəzərdə tutulub. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, mart ayının 30-da Qərbi Azərbaycan abidələri ilə bağlı sərgi keçirildi. Nəzərdə tutduğumuz digər iş isə abidələrin yerləşdiyi ərazilərdə gediş istiqamətini göstərən yol nişanlarının quraşdırılmasıdır".

Yaddaş.- 2007.- 5 aprel.- S. 5.