Mehdixanlı T.
Qədirbilən xalqımız
tarixi şəxsiyyətləri
unutmur, onları ehtiramla xatırlayır, adları hörmətlə
çəkilir, xatirələrinə
abidələr ucaldılır.
Təsadüfi deyil ki, bu gün
Bakı heykəllər
şəhəri kimi tanınır. Həmin abidələri yaradanların
hər birinə minnətdarlığımı bildirirəm.
Heydər
Əliyev
Ulu öndərin diqqətinə layiq olanlardan biri də
keçmiş SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının
müxbir üzvü, professor, SSRİ və Azərbaycan
dövlət mükafatları laureatı, ötən əsrin
70-ci illərində respublika Rəssamlar İttifaqının
sədri işləmiş, xalq rəssamı, məşhur
heykəltəraş Tokay Məmmədovdur. O, 80 il əvvəl Bakıda dünyaya göz açmış, həmyaşıdları kimi, yaşadığı
dövrün çox
müsibət və faciələrini görmüşdü.
Bu günlərdə Tokay Məmmədovun tələbə yoldaşı,
görkəmli tişə
ustası, neçə-neçə abidənin müəllifi, xalq rəssamı, respublika Rəssamlıq Akademiyasının
rektoru Ömər Eldarovla görüşdük.
O, həmkarı haqqında
kövrələ-kövrələ
danışdı:
- Tokayla Bakıda, müharibə illərində tanış
olmuşduq. Ön cəbhədən qayıdanların
doğmaları gizlincə
sevinirdilər. Çünki
qayıtmayanlar, "qara
kağız" alanlar
da vardıE Bizi sənət seçimimiz, amalımız
yaxınlaşdırdı. Repin adına Leninqrad Boyakarlıq, Heykəltəraşlıq və
Memarlıq İnstitutuna
qəbul olunduq.
Dərslərimizi əla
oxuyurduq. Təkliflərimiz,
eskizlərimiz maraqla qarşılanırdı. Olduqca
tələbkar müəllimlərimiz
vardı. Onlar hər bir heykəli
tarixin salnaməsinə
bənzədirdilər. Tokayın
ilk əl işləri kiçik abidələr, portretlər,
büstlər və barelyeflərdən ibarət
idi. Onun "Partizan Mixaylo" büstünün eskizini görən müəllim
İvanov soruşdu:
"Sən də cəbhədə olmusan?"
Tokay qısa, amma mənalı cavab verdi: "Şərt o deyil ki, əlinə
silah götürüb
düşmənlə üz-üzə döyüşəsən.
Bəlkə də arxa cəbhə daha dəhşətli, qorxuncdur. Mehdinin üzündəki sərtlik
işğalçılara nifrətin,
ifadəli baxışları
isə qələbə
təntənəsinə işarədir".
Müəllim eşitdiyi
cavabdan yəqin məmnun qaldığı
üçün daha danışmadı.
Tokayın poeziyaya qədərsiz məhəbbəti
vardı. Səməd
Vurğunun yaradıcılığını
əzbər bilirdi. Tez-tez sevimli şairin misralarını
pıçıldayardı: "İxtiyar dağların döşündə meşə,
qayalar yüksəlib baxır keçmişə".
Bu sevgiylə də o, həssas duyumlu şairin əzəmətli, möhtəşəm
abidəsini yaratdı.
Xalq şairi Hüseyn Arif deyərdi ki, hər dəfə Səməd Vurğunun heykəlini görəndə
düşünürəm ki, o, yenə
də səfərə
hazırlaşır. Səməd
Vurğunun monumental abidəsini T.Məmmədov
böyük məhəbbətlə
işləmişdi.
Tokayla birgə dahi Füzulinin əzəmətli abidəsini
yaratdıq. Onun Üzeyir Hacıbəyovun
tunc üzərində
işlədiyi portretinə
etinasız baxmaq mümkün deyil. Obrazın baxışı, ümumi
görünüşü orijinaldır.
İlk anda diqqəti çəkən
elementlər tədricən
poetikləşir, musiqi
notlarına, qammalarına,
ifaçı zəngulələrinə
çevrilir. Üzeyir
bəyin işıqlı
obrazını böyük
ustalıqla təsvir edən dostum bu əsəri ilə dahi sənətkara
ikinci ömür verib.
Tokay həmkarlarının,
tanışlarının sevinclərinə
ürəkdən fərəhlənərdi.
Rəssamlar İttifaqının
sədri işləyəndə
neçə gəncə
qayğı göstərdi.
Onların əsərlərinin
fərdi sərgilərini
təşkil etdi, emalatxana almalarına şərait yaratdı. Otuz ilə yaxın
vaxt keçməsinə
baxmayaraq, yaratdığı
"Nəsimi" (İ.Zeynalovla
birgə) monumental abidəsinin açılış
mərasimini xatırlayıram.
Azərbaycan KP MK-nın birinci
katibi Heydər Əliyev müəllifləri
təbrik edib onlara uzun ömür,
yaradıcılıqlarında uğurlar arzuladı. Tədbirin səhəri günü xəbər tutduq ki, Heydər
Əliyevin qayğısı
sayəsində Tokay
"Şöhrət ordeni"nə layiq görülüb.
Tokay əgər təkcə "Nizami Gəncəvi" abidəsini
yaratsaydı, onun adı yenə də tarixə yazılardı. Hər dəfə bu heykəli görəndə
elə bilirəm ki, canlıdır. İndicə dil açıb danışacaq.
Mərhum dostumun "Məşədi Əzizbəyov"
heykəli dünya heykəltəraşlıq sənətinin
ən baxımlı nümunələrindən sayılır.
Abidə orijinallığı
ilə seçilir...
Məşhur heykəltəraş,
istedadlı tişə
ustası Tokay Məmmədov xeyli müddətdir ki, aramızda yoxdur. Lakin yaratdığı monumental abidələri, büstləri, barelyefləri
sənətkarın mənalı
ömür yaşadığının
yadigarları kimi baxılır, sevilir. Həmkarları, dost-tanışları onun 80 illik yubileyinə hazırlaşırlar. Ömər
Eldarov həmkarı haqqında dedi: "Tokay unudulmazlıq qazanıb. O, həmişə
bizimlədir".
Azərbaycan.-2007.-3 avqust.-S.7.