Beh­bud­qı­zı S.

 

Bi­zim ki­no

 

ya­xud ki­no ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın ki­no çı­xar­maq­lı­ğı

 

Av­qus­tun 2-də Azər­bay­can ki­no­su 109 ya­şı­nı qeyd et­di. 1 əsr 10 il boy­da ya­şa qə­dəm qo­yan ki­no­mu­zun bu il­lər ər­zin­də nai­liy­yət­lə­ri ilə itir­dik­lə­ri ara­sın­da­kı nis­bət... heç də bi­rin­ci cə­hə­tin xey­ri­nə de­yil. Ek­ran əsər­lə­ri ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da ye­ni in­ti­bah döv­rü­nün dal­ğa­sı­nın var­lı­ğı­na inam onun möv­cud­lu­ğun­dan da­ha də­qiq ciz­gi­lə­rə ma­lik­dir. Be­lə mi­nor not­la­ra kök­lən­mək Ki­no gü­nün­də təq­di­ma­tı ke­çi­ri­lən "Bu mey­dan, bu ek­ran" mü­sa­bi­qə­si­nin qa­li­bi olan fil­min elə ilk kadr­la­rın­da bər­qə­rar ol­du - əziz­lə­ri­ni, iki ai­lə üz­vü­nü vaxt­sız itir­miş gənc oğ­lan on­la­rın mə­za­rı­nı zi­ya­rət edər­kən əl­lə­ri ci­bin­də da­yan­mış­dı... Tə­əs­süf ki, son dövr­də çə­kil­miş film­lə­ri­miz­də diq­qət­dən kə­nar­da qal­mış be­lə uyar­sız epi­zod­lar adi ha­la çev­ri­lib. Ke­çid döv­rü­nün "ax­ta­rış­la­rı" Be­lə­lik­lə, Azər­bay­can ki­no­su ke­çid döv­rü­nün ən böh­ran­lı baş­lan­ğıc mər­hə­lə­sin­də "özü­nü ne­cə iti­rib­sə", hə­lə də nə is­tə­di­yi­ni və nə et­di­yi­ni mü­əy­yən­ləş­dir­mə­yə iq­ti­da­rı çat­mır. Az-çox pe­şə­kar­lı­ğı olan, ya da müq­tə­dir re­jis­sor­la­rı­mız Dağ­lıq Qa­ra­bağ ət­ra­fın­da­kı mü­na­qi­şə­nin və onun fə­sad­la­rı­nın ek­ran həl­li­ni tap­ma­ğın yo­lu­nu hə­lə də ax­tar­maq­da­dır­lar (bu möv­zu­dan bəhs edən film­lər ara­sın­da mər­hum sə­nət­kar Cey­hun Mir­zə­ye­vin 1993-cü il­də ya­rat­dı­ğı "Fər­yad" fil­mi­nin emo­sio­nal gü­cü li­der ola­raq qal­maq­da­dır). Ək­sər hal­lar­da mü­cər­rəd, ya­xud bə­şə­ri möv­zu­la­ra mü­ra­ci­ət edən gənc re­jis­sor­la­rın uğur­lu ta­pın­tı zo­la­ğı­na düş­mə­si isə çox ara-sı­ra xa­rak­ter da­şı­yır. Son 10 il­də ek­ran­la­ra çı­xan film­lə­ri­mi­zin ək­sə­riy­yə­tin­də bə­dii ki­ne­ma­toq­ra­fik me­yar­lar ya sə­nəd­li­lik­lə qa­rı­şıb, ya da ki­no­ya te­at­ral­lı­ğın tə­si­ri qa­bar­ma­ğa baş­la­yıb. Ən qı­cıq­lan­dı­rı­cı, ya da haq­qın­da uca­dan ən az da­nı­şı­lan mət­ləb­lə­rin ek­ran di­li­nə çev­ril­mə­sin­də müa­sir­ləş­mə, mü­kəm­məl­ləş­mə meyl­lə­ri na­dir ha­la çev­ri­lib. Ha­şi­yə: Hə­sən Se­yid­bəy­li­nin 1966-cı il­də çək­di­yi, ope­ra­to­ru və ikin­ci re­jis­so­ru Ra­sim Oca­qov olan "Sən ni­yə su­sur­san?" fil­min­də be­lə bir dia­loq var. "Ra­sim: - ... Axı sən nə is­tə­yir­sən? Cə­mi­lə: - İs­tə­di­yim bax bu yol­dur. Ya­dın­da­dır, sə­nin­lə ağac ək­miş­dik?!.". Mü­na­si­bət­lə­rin mü­əy­yən bir məc­ra­ya düş­mə­si mə­qa­mın­da in­tim­li­yin və bə­şə­ri­li­yin be­lə­cə har­mo­nik vəh­də­ti­ni ta­pıb ifa­də et­mək­dən öt­rü kül­li miq­dar­da pul və­sai­ti­mi tə­ləb olu­nur? Yox­sa be­lə zöv­qox­şa­yan ob­raz­lı­lı­ğın, ya­xud sə­nəd­li­lik­lə bə­dii­li­yin bir-bi­ri­nə ma­ne ol­ma­dan ek­ra­na çı­xa­rıl­ma­sın­dan öt­rü 5-10 il vaxt (O.Mir­qa­sı­mo­vun "Ov­sun­çu", Ə.Mu­ra­do­vun "Gül­lə­lən­mə tə­xi­rə sa­lı­nır" film­lə­ri ilə ol­du­ğu ki­mi), ya da özü­nü çox­dan təs­diq et­miş ope­ra­tor, re­jis­sor və sse­na­ri mü­əl­li­fi­nin iş­bir­li­yi (mə­sə­lən, pe­şə­kar ope­ra­tor, son za­man­lar isə öz üs­lu­bu olan re­jis­sor ki­mi fəa­liy­yət gös­tə­rən Hü­seyn Meh­di­yev­lə Ra­miz Röv­şə­nin ər­sə­yə gə­tir­dik­lə­ri "Mə­ka­nın me­lo­di­ya­sı" fil­mi) ye­ga­nə çı­xış yo­lu­dur? Da­nı­şan yox, hə­rə­kət­li fo­toq­ra­fi­ya Çağ­daş dün­ya ki­no­su­nun səs­siz ifa­də va­si­tə­si­nə qa­yıt­ma­sı ret­ro əh­va­lı­na qa­pıl­maq ki­mi yox, ki­ne­ma­toq­ra­fın əzəl mis­si­ya­sı­na - ta­ma­şa­çı­ya çat­dır­maq is­tə­di­yi­ni söz­lər­lə de­yil, çe­şid­li təs­vir­lə­rin "di­li" ilə de­mək - dön­mək ki­mi xa­rak­te­ri­zə olu­nur. Ki­no­nun "hə­rə­kət­li fo­toq­ra­fi­ya" ad­lan­dı­rıl­ma­sı adi epi­tet de­yil. Da­nı­şan yox, məhz hə­rə­kət­li fo­toq­ra­fi­ya. Sö­zün ikin­ci pla­na keç­di­yi in­cə­sə­nət nö­vü. Üz ifa­də­lə­ri­nin, ba­xış­la­rın, köl­gə­nin, ge­niş pa­no­ram­la­rın və iri plan­la­rın dil açıb da­nış­ma­lı ol­du­ğu bu sə­nət­də sə­nət­kar­lıq nü­ma­yiş et­dir­mək bö­yük hü­nər­dir.

Həftə içi.-2007.-21 avqust.-S.8.