Mükərrəmoğlu M.

Məni yaşadan sənətimdir

Yalçın Əfəndiyev - 70

Ömür də çay kimidir. Gözünü açıb görürsən, illər axıb gedir, hər şey xatirəyə dönür. Yaradıcı adam üçün isə bu ömür yollarından yadigar qalan sənət əsərləridir. Yalçın Əfəndiyev də beləcə 70 ilin nə vaxt gəlib ötüşdüyünü yuxu kimi təsəvvür edir. Bircə təsəllisi budur ki, filmləri xalqın milli sərvətinə çevrilib. Həyatının mənasını da elə bu əsərlərin varlığında görür. Beləcə 70 yaşın sənətlə bağlı xatirələrini qəlbində yaşadan sənətkarın xidmətlərinin dövlətimiz tərəfindən qiymətləndirilməsi onun yaradıcılığı üçün stimul olub. Ali komsomol mükafatı, əməkdar incəsənət xadimi və nəhayət, bu günlərdə xalq artisti fəxri adına layiq görülməsi bu sənətkarın yaradıcılığının səviyyəsi barədə çox şeylər deyir. Yalçın Əfəndiyev Azərbaycan kinosunun istedadlı, professional rejissorlarındandır. Onun yaradıcılığı ilə tanışlıq deməyə əsas verir ki, bir rejissor kimi çəkdiyi filmlərdə milli ruh, Azərbaycan tarixinə realist yanaşma, yüksək sənətkarlıq gətirdi.

Yalçın Əfəndiyev bitkin təbiətə malik insan olduğundan, onun yaradıcılığında da bu aydın hiss olunur. Baxmayaraq ki, o, 1966-cı ildə sovet kino məktəbində təhsil almışdı, ancaq yaradıcılığında sosialist ideologiyasından tamamilə uzaq idi. Çünki o, bu xalqı sevir və filmləri ilə bunu bir daha təsdiqləyirdi.

Rejissorluq da ki, çox mürəkkəb bir sənətdir. Bunu xırdalamağa bəlkə də ehtiyac yoxdur. Bir məsələni demək istəyirəm ki, rejissor dünyanın hadisələrinə öz nəzərləri ilə diqqət yetirən sənətkardır və ona görə də çox vaxt deyirlər ki, film öz rejissoruna çox bənzəyir. Yəni həlim xasiyyətli rejissor çətin ki, qəddarlıq təbliğ edən film çəksin. Əslində, elə Yalçın müəllimin filmlərində də onun təbiətinin elementləri var. Onun filmlərində boş, mənasız kadrlar tapmazsan. Filmlərinin hər kadrında, hər epizodunda o, əsas mahiyyəti unutmur və bu detallar birləşərək tam bitkin bir əsərə çevrilir.

Yalçın Əfəndiyev "Xalq artisti" fəxri adına 70 yaşı tamam olduğu bu günlərdə layiq görülüb. Cənab Prezidentimizin bu təltifı kino ictimaiyyətinin ürəyincə oldu. Çünki sənət dostları, elə onun sənətini sevənlər də Yalçın müəllimin işgüzar, istedadlı sənətkar olduğunu yaxşı bilirlər.

40 ildən çoxdur Yalçın Əfəndiyev Azərbaycan milli kino sənətinin inkişafına xidmət edir. İndinin özündə belə yeni ssenarilər üzərində işləyir. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin ssenarilərin qəbulu üzrə ekspert Şurasının işində iştirak edir, üstəlik Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur.

Yalçın Əfəndiyevin sənət yolu "Azərbaycanfılm" kinostudiyasından başlanıb. O vaxt studiyanın Redaksiya Kolleksiyasına rəhbərlik edən Yusif Səmədoğlu Eldar Quliyevlə ona "Səməd Vurğun" filmini çəkməyi tövsiyə edir. Eldar Quliyevlə birgə təhsil almışdılar və birgə studiyaya dönmüşdülər. Yalçın Əfəndiyevin müəllimi Lev Kulişov və Boris Belokurov olmuşdu. Hər ikisi müqtədir sənət adamları idilər. Beləcə, "Səməd Vurğun" sənədli filmi ilə Yalçın Əfəndiyev ilk sənət addımı atır. Film xronikal-sənədli materialların bolluğu ilə deyil, Səməd Vurğun yaradıcılığına yeni baxış kimi əlamətdar oldu. Gənc rejissorlar təsdiq etdilər ki, onların işləmək həvəsi və istedadları var. Sonra ardıcıl olaraq sənədli filmlər çəkən rejissor, özünü təsdiq etdi. Bir rejissor kimi milli kinomuzun yaradıcıları sırasına daxil oldu. "Qayıdışına inanırdı" filmini əslən Cəbrayıl rayonundan olan Sovet İttifaqı Qəhrəmanı C.Əhmədovun qəhrəmanlıqla dolu döyüş yoluna həsr etmişdi. "Azərbaycan, Azərbaycan!" filmini isə operator Zaur Məhərrəmovla çəkmişdi. Bir az tarixdən, bir az bu günümüzdən bəhs edən bu ekran əsəri sənədli kadrların dili ilə çox həqiqətləri andırırdı. Üstəlik, burada Rəsul Rzanın "Təbrizim" şeirindən verilən parça senzuranın diqqətindən yayınmasa da, böyük çətinliklə onu qoruyub saxlamaq mümkün olmuşdu. Film 1974-cü ildə Ümumittifaq kinofestivalının laureatlarından biri oldu. "Naxışların yaddaşı" filmi isə Moskvada keçirilən festivalın mükafatını qazandı.

Yalçın müəllimin filmləri Moldovada, Litvada keçirilən festivallardan da uğurla dönmüş, mükafatlar qazanmışdır.

1976-cı ildə S.Vurğunun 70 illiyi münasibətilə ekranlaşdırdığı "Yaxşı ki, dünyada Səməd Vurğun var" filmi bizim sənədli kino tariximizin çox uğurlu nümunələrindəndir. Bu film böyük şairin həyat və yaradıcılıq yolunun bir növ ekran salnaməsidir. Burada S.Vurğun haqqında məşhur rus yazıçıları öz fikir və mülahizələrini bildirir, onun həyatından çox əlamətdar anları ekrana gətirir. Fadeyev öz çıxışlarının birində - "Yaxşı ki, dünyada Səməd Vurğun var" deyir. Bu film haqqında yəqin ki, kinotədqiqatçılar öz sözlərini deyəcəklər. Və yəqin ki, "Ağ pələnglə görüş" birgə sovet-Vyetnam filmi haqqında daha geniş bəhs edəcəklər. Bu filmin Yalçın Əfəndiyev yaradıcılığında xüsusi yeri vardır.

Yalçın Əfəndiyev geniş diapazonlu rejissordur. Onun filmlərində təbiət, insanlar olduğundan da gözəldirlər. Bir müddət "Azərbaycanfilm"in xronikal-sənədli və elmi kütləvi filmlər istehsalı birliyinə rəhbərlik edib. O dövrdə, tariximizə, mənəvi dəyərlərimizə həsr edilən onlarla filmi yüksək professionallıq, səviyyəlilik fərqləndirmişdir. Yalçın müəllim də bir neçə filmə məhz bu dövrdə quruluş vermişdir. "Dönüş" filmi isə Anadoluda doğulmuş Anadolu Əbilovaya həsr olunmuşdur. Bu filmdə Anadolu xanımın Atatürkdən ad alması çox sonradan maraqlı epizod kimi filmə daxil edilmişdir. Filmdə Süleyman Dəmirəlin də Anadolu xanım haqqında fikirləri əks olunub. Yalçın Əfəndiyev "Xatirələr sahili" adlı bir bədii filmə də quruluş vermişdir. Bu film gənc dostlar haqqındadır. Ataları müharibədə həlak olmuş bu gənclər onları birləşdirən səbəbin mahiyyətini yaxşı başa düşürlər."Xatirələr sahili" öz lirik, romantik, bir qədər də nostalji hisslərin toplandığı bir filmdir.

Yalçın Əfəndiyevin filmlərini sadalamaq fikrində deyilik. Amma bir həqiqəti demək istəyirik ki, onun yaradıcılığının bizim kino sənətində öz məxsusi rolu var. Ömrünün 70-ci ilini başa vurmuş bu təcrübəli sənətkar bu gün də yaradıcılıq axtarışındadır. Mustafabəy Topçubaşov haqqında film çəkməyə hazırlaşır. Deyir ki, indi yaradıcılıq üçün geniş imkanlar açılıb. Əsas da budur ki, sənət adamları hiss edirlər ki, onların yaradıcılığı dövlətimiz tərəfindən dəstəklənir. Mən özüm də bu münasibəti görürəm. İlk fəxri adı - "Əməkdar incəsənət xadimi" adını ümummilli lider Heydər Əliyev, "Xalq artisti" adını isə böyük öndərin siyasi kursunun davamçısı, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev verdi. Mən bütün kinosevərlər, kino ictimaiyyəti adından Azərbaycan kino sənətinin inkişafına göstərdiyi qayğıya görə möhtərəm Prezidentimizə öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Biz sənət adamları çalışacağıq ki, möhtərəm Prezidentimizin bu etimadını yeni-yeni əsərlərimizlə doğruldaq.

Xalq qəzeti.- 2007.- 15 avqust.- S. 4.