Təranə

Sənəti kütlənin səviyyəsinə endirmək olmaz

O, sənətə gələn vaxtlarda meyarlar belə ölçülmürdü. Tələblər çox sərt idi. O zaman nə mənasız kliplər ekran əsəri kimi təqdim olunur, nə klip qəhrəmanları özlərini Hollivud ulduzları hesab edir, nə də klipmeykerlər özlərinə rejissor deməyə cəsarət edirdilər. O zaman böyük səhnəyə yollar uzun-uzadı öyrənmə proseslərindən keçirdi. Bu ciddi sınaqdan keçmək də hər kəsə müyəssər olmurdu.
   Belə bir zamanda sənət kahkəşanında görünən cavan bir oğlan ilk çəkildiyi ekran əsəri ilə hamını heyran qoydu. O vaxt adı xalqa heç nə deməsə də, bu gün onu hamı tanıyır. Tanınmış kino aktyoru, Xalq artisti Rasim Balayevi deyirik.
   - Ötən həftə Kino Günü qeyd olundu. Bu bayramı daha çox sevinc və ya nostalji hisslərlə qeyd etdiniz? Yoxsa sıradan olan bir bayram idi?
   - Sıradan olan bayram idi. Düzdür, kino çəkilir, müəyyən işlər görülür, kinoya dövlətin qayğısı var. Bununla belə, sıradan olan bayram idi. Çünki bu gün kinoda mənim istədiklərim yoxdur.
   - Sizin istədikləriniz nədir ki?
- İstədiyim odur ki, filmlər çəkilsin. Kinostudiyanın həyətini satanlar pulu ciblərinə qoymasınlar. Kino camaat üçün çəkilir. İndi çətin zamandır. Kinoteatrlar işləmir. Camaat filmlərə kinoteatrda baxa bilmir. Ümumiyyətlə, insanlar kinoteatra gedə bilmirlər. Vaxt vardı filmin primyerası anşlaqla keçir, tamaşaçılarla görüşlər olurdu. İndi belə şeylər yoxdur. Əvvəllər prokatlar vardı. İndi onlar da yoxdur. Daha doğrusu, SSRİ dağılandan sonra çox şeylər itdi.
   - Çox ümidsiz danışırsınız. Ancaq kino ilə əlaqəli adamların çoxu bu gün kinomuzda irəliləyişin olduğunu vurğulayır, inkişafdan danışırlar.
- İnkişaf deyəndə diqqət var, filmlər çəkilir. Müəyyən məhsullar da var. Son vaxtlar bir neçə film çəkilib. Məsələn, son vaxtlar çəkildiyim filmlər bir dəfə "Azərbaycan" kinoteatrında, bir dəfə də "Soyuz"da göstərilib. Ondan sonra filmlər televiziya ekranlarına çıxıb. İstərdim ki, camaat bu filmlərə kinoteatrlarda baxsın. Ona görə də bu gün kino sahəsində çox şey ürəyimcə deyil. Problemlər çoxdur. Mövzu etibarı ilə beynəlxalq standartlara cavab verən kino çəkmək lazımdır. Bu gün danimarkalının başa düşəcəyi problemi azərbaycanlı nə cür həll edir? Elə mövzular götürülməlidir ki, onu azərbaycansayağı həll edəsən. Bir az qınımızdan çıxmaq üçün ümumbəşəri mövzular seçməliyik. Xeyir, şər, məhəbbət ümumi mövzudur. Bunu Azərbaycan kinosu və ya teatrı nə cür həll edir? Beynəlxalq bazara çıxmaq üçün yüksək professionallıq, çəkilən filmə bir qədər ticari baxmaq lazımdır: bu mal beynəlxalq aləmdə qəbul olunacaqmı? Biz filmi təkcə öz ölkəmiz üçün çəkməməliyik. Sabah hər hansı xarici dövlət çəkdiyimiz filmə ancaq biz olduğumuz üçün baxa bilər. Yoxsa amerikalının, italiyalının təqlidi ilə heç yerə çıxa bilmərik. O baxımdan pul, mövzu və ustalıq bizim problemlərimizdir.
   - Deyirsiniz ki, camaat kinoteatrlara getmir. Bəs nə üçün əyləncəli proqramlar, şoular, müxtəlif konsertlər keçiriləndə elə həmin salonlarda adam əlindən tərpənmək olmur? Hətta tələbatı nəzərə alıb belə proqramları 3-4 gün təkrar da təqdim edirlər.
   - Camaatın zövqü korlanıb. Oxumağı bacarmayan müğənni oxuyur. Qəribədir ki, camaat da həmin konsertə gedir. İndi camaat ciddi filmlərə baxmaq istəmir. Qadın paltarı geyinməklə səhnəyə çıxıb insanları güldürürlər. Ədəbsiz lətifələr əsasında səhnəciklər hazırlayırlar. Bir sözlə, insanların zövqünü korlayırlar.
   - Bütün bu təbliğatlarda kimi günahkar görürsünüz? Qınağınız kimlərə qarşıdır?
   - Ümumi bəladır. İpi əldən vermişik. Sənət xalqdan, kütlədən bir addım irəlidə olmalıdır. Sənəti kütlənin səviyyəsinə endirmək olmaz. Ancaq bu gün sənət kütlənin səviyyəsinə enib.
   - Hazırda kinoya gənclər cəlb olunub. Onların səviyyəsi necə, sizə qane edirmi?
   - Ümid verən gənclər var. Sənədli filmlər, qısa və tam metrajlı filmlər çəkirlər. Bu sahədə güclü rəqabət olmalıdır. Ümumiyyətlə, kinoya az pul buraxılır. Ucuz ətin isə şorbası olmur. Məsələn, Moskvada 1 milyon 500 min dollara çəkilən film bizdə 250 min manata çəkilir. Çəkiliş meydançasına çıxan aktyora hər gününə görə 3 manat pul ödənilir. Aktyor da bu pulla, çəkildiyi dağın başında, yalnız pomidor, çörəklə dolanır. Məmurlar öz maaşlarını dünya səviyyəsinə qaldırırlar, ancaq aktyorların maaşı haqqında düşünmürlər.
- "Bu gün sənətə gəlsəydim, heç bir uğur qazana bilməzdim"- bu sizin sözlərinizdir. Sizə elə gəlmirmi ki, bu fikriniz bu gün sənətə üz tutan gəncləri ümidsizliyə sürükləyə bilər?
   - Nə bilim vallah... Mən özümdən danışmışam. Ona görə demişəm ki, kinoya çəkilmişəm və tamaşaçılar məni kinoaktyor kimi tanıyır. Əgər ötən əsrin 90-cı illərində sənətə gəlsəydim, harada oynayacaqdım? Yəqin 1-2 il gözləyib özümə yeni bir sənət, ya da bir ticarət obyekti tapacaqdım.
   - Siz gərək ki, filmlərin özəl prodüser mərkəzlərinə həvalə olunmasının da əleyhinəsiz? Müsahibələrinizin birində bu mərkəzlərdə istehsal olunan filmləri hətta "oyuncaq filmlər" adlandırmısınız.
   - Mən bu filmlərin çəkilişində heç bir fərq görmədim. Dedilər ki, filmləri çəkəcəyik, satacağıq, beynəlxalq arenaya çıxacağıq. Ancaq heç nə dəyişmədi. Prodüser mərkəzlərinə ayrılan pulu kinostudiyaya versəydilər, heç olmasa, kommunal xərclər ödənilərdi.
   - Rəhmətlik Rasim Ocaqov müsahibələrinin birində "indiki zamanda kino çəkmək ağılsız işdir"- demişdi. Bəs kinoya çəkilmək istəyənlər nə deyir?
   - Ola bilsin ki, sənət adamları müəyyən bir çətinliklə rastlaşarkən emosionallıq göstərib belə deyirlər. Mən bütün çətinlikləri bir-bir sadalamaq istəmirəm. Adi bir misal deyim: kinostudiyanın çox gözəl kostyum sexi vardı. O sex lap köhnə illərin geyimlərini əks etdirən şöbələrə bölünmüşdü. Müəyyən film çəkiləndə oradakı paltarların çoxundan istifadə olunurdu. Bu gün gedib ora baxın: naftalin olmadığından kostyumlar bərbad hala düşüb. Birinin kürəyi yox, birinin qolu və s. Bu elementar bir detaldır. Adicə bir detal görürsən ki, kinonun bədii dəyərinə nə qədər mənfi təsir göstərir. Uzun illərin baxımsızlığı, soyuqqanlı münasibət nəticəsində bir film çəkəndə nə qədər çətinliklərlə qarşılaşmalı olursan. Yəqin Rasim müəllim də o baxımdan deyib.
   - Son vaxtlar hansı filmlərdə çəkilmisiniz? Belə demək olarmı ki, bu gün Rasim Balayevin bir qədər kölgədə qalmasında və ya filmlərə az çəkilməsində yaxşı ssenarilərin olmaması da rol oynayır?
   - Belə də demək olar. Yaxşı ssenarilər olanda çəkilirəm.
Düzdür, aralarında ürəyimcə olanı da var, olmayanı da. Son vaxtlar "Küçələrə su səpmişəm", "Hüseyn Cavid", "Qala" filmlərində çəkilmişəm. "Küçələrə su səpmişəm" artıq ekranlara çıxıb. "Hüseyn Cavid" filminin istehsalı da başa çatdırılıb. Ancaq 6 aydır eşidirəm ki, filmin montajı gedir. Gah İrana, gah Rusiyaya yollanırlar. Nədənsə başa gəlmir. "Qala" filminin də istehsalı yaxın vaxtlarda başa çatacaq.
   - Demisiniz ki, mən bəxtə, taleyə inanan adamam. Taleyinizdən daha nə istəyirsiniz?
   - Allah nə qədər ömür veribsə ləyaqətlə yaşamaq. Bu qədər çalışmışam. Bundan sonra da ləyaqətlə çalışmaq istəyirəm. Qəbr evinə qədər Allah-təala şüurumu əlimdən almasın. Bir də ... bir az işləmək istəyirəm. Əvvəlki yaradıcılıq atmosferini arzulayıram. Mən bir az hal-əhval adamıyam. Tez ruhdan düşdüyüm kimi, ruh düşkünlüyündən tez bir zamanda çıxmağı da bacarıram. Bir xətdə olan adam deyiləm. Bilirsinizmi, mənim işim var. Guya mən işləyirəm, gəlirəm, müəyyən ictimai işlərlə məşğul oluram. Amma əsl işimdən ayrı düşmüşəm deyə bəzən özümü lazımsız, bəzən gücsüz hesab edirəm. İki klipdə çəkilib, bir rol oynayıb yekə-yekə sənətdən danışan adamlara yazığım gəlir. Çünki mən bu sənətin içinə girdikcə hiss edirəm ki, hələ heç nə etməmişəm. Elmdə də elədir. İnsan nə qədər az bilir, ona elə gəlir ki, çox şey öyrənib. Müəyyən şeyləri biləndən sonra görür ki, hələ heç nə bilmir. Doğrusu, əsl sənətin içinə vardıqca görürsən ki, sən heç kimsən. Amma bu gün ekranlardan çox yekə-yekə sözlər deyirlər. Biri deyir ki, gedib "Oskar" gətirəcəyəm, biri deyir ki, nə bilim nə edəcəyəm... Bu mənada o adamların ağzını yummaqda gücsüzəm. Gücsüzəm ona görə ki, eləmək istədiyim, bacara biləcəyim işlə istədiyim kimi məşğul ola bilmirəm. Belə bir söz var: "Ümid axırıncı ölür". Hələ ki, ümidlə yaşayırıq. Amma mən yenə də inşallah deyirəm. Mənim tənəzzül dövrüm də, renessans dövrüm də olub. Yenə də inkişaf dövrüm olmalıdır. Məndə belə bir inam var. Bu inam artıq utopiya deyil. Bu inamı yaradan səbəblər var. Allah ömür versə, yenə də öz sözümü demək istəyirəm. Və mənə elə gəlir ki, deyəcəm.
- İşinizlə, kinomuzun problemləri ilə bağlı sadaladıqlarınız elə bilirəm ki, avqustun 8-də 59 yaşınızı qeyd etməyə mane olmadı?
   - Allaha şükür edirəm ki, bu günə qədər gəlib çıxmışıq. Ancaq üzü qocalığa doğru gedirik. Sevinməyə nə hacət?

Mövqe.-2007.- 11-13 avqust.-S.13.