Qocayeva A.

Azərbaycan kinosu inkişaf dövrünü yaşayır

Milli kinomuzun 109 yaşı tamam olur

1996-cı ildə kinoşünas Aydın Kazımzadənin ciddi araşdırmaları nəticəsində Azərbaycan kino tarixinin 1898-ci ildən başlandığı məlum oldu. Həmin ilin 2 avqustunda Anton Mişonun çəkdiyi ilk kino - “Balaxanıda neft fontanı” Bakıda nümayiş etdirilmişdi. Müsahibimiz kinoşünas, əməkdar incəsənət xadimi Aydın Kazımzadə milli kinomuzun dünəni, bu günü və sabahı ilə bağlı məlumat verərək vurğuladı ki, bu sahənin sonrakı inkişafında dahi bəstəkarımız Ü.Hacıbəyovun həyat və yaradıcılığının böyük rolu olmuşdur. Onun əsərləri dəfələrlə ekranlaşdırılmış, hələ kinomuzun ayaq tutmağa başladığı illərdə bu əsərlərə müraciət olunmuşdur. 1916-cı ildə bəstəkarın “Arşın mal alan” operettası ekranlaşdırılmış və 1917-ci il yanvarın 3-də “Forum” kinoteatrında nümayiş olunmuşdur. Bu, Üzeyir bəy yaradıcılığına Azərbaycan kinosunun ilk müraciəti idi. “Arşın mal alan” ilk milli filmimizdir ki, SSRİ dövründə Dövlət mükafatına layiq görülüb. Sonrakı illərdə Üzeyir bəy yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindən olan “O olmasın, bu olsun” (1956), 12 seriyalı “Leyli və Məcnun” ekranlaşdırıldı. Çox sonralar yazıçı Anarın ssenarisi əsasında isə dahi bəstəkarın həyat və yaradıcılığından bəhs edən “Üzeyir Hacıbəyov: Uzun ömrün akkordları” filmi Azərbaycan musiqi tarixinin böyük bir salnaməsinə çevrildi.
- Müstəqil milli kinomuz nə vaxtdan formalaşmağa başladı?
-Kino sənəti 1993-cü ildən formalaşmağa başladı. Həmin illərdə incəsənətin bu vacib sahəsi, sözün əsl mənasında, məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşmişdi. 1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə incəsənətə olan diqqət artırıldı. Milli kinematoqrafiyanın qazandığı ən mühüm uğurlardan biri “Kino haqqında Qanun”un qəbul edilməsi oldu. Bununla dövlət kinematoqrafın hüquqi bazasını yaratmış oldu. Qeyd edək ki, MDB ölkələri arasında Rusiyadan sonra yalnız Azərbaycanda belə bir qanun qəbul edilib.
Azərbaycanda kino çəkilişlərinə dövlətin qoyduğu vəsait ilbəil artırılır. Belə ki, bu sahəyə 2000-ci ildə 600 min, 2004-cü ildə 850 min, 2005-ci ildə 1 milyon 400 min, 2006-cı ildə 2 milyon, 2007-ci ildə isə 3 milyon 300 min manat vəsait ayrılmışdır. Bu vəsaitə uyğun olaraq əvvəllər 3-4 ildə cəmi 1-2 bədii film çəkilirdisə və ya heç çəkilmirdisə, son 5-6 il ərzində “Ovsunçu”, “Hacı Qara”, “Küçələrə su səpmişəm”, “Arxada qalmış gələcək”, “Girov”, “Əlvida, Cənub şəhəri”, “Cavid ömrü”, “Hökmdarın taleyi”, “Manifest”, “Biz qayıdacağıq” kimi 15 bədii film, habelə bir neçə sənədli və cizgi filmləri çəkilmişdir. Bu inkişaf 1990-cı illərin əvvəllərində bəzi bədxahlarımızın Azərbaycan kinosunun getdikcə məhv olacağı barədə fikirlərini tamamilə alt-üst etdi. Bütün sahələrdə olduğu kimi, kinoda da durğunluq və intibah dövrü olub. Göründüyü kimi, hazırda bu sahəyə dövlət qayğısı sayəsində milli kinomuz inkişaf dövrünü yaşayır.
- Azərbaycan kinosunun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində dövlətimiz nə kimi tədbirlər həyata keçirir?
- 2007-ci il fevralın 20-də Prezident İlham Əliyev “Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” sərəncam imzaladı. Bu sərəncam kinomuzun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə yeni bir təkan verdi. Baxmayaraq ki, respublikada kinolar çəkilir, ancaq onun maddi-texniki bazası olduqca aşağı səviyyədədir. 1976-cı ildə ulu öndərimiz Heydər Əliyev “Kino sənətinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi haqqında” sərəncam imzalamışdır. Bu sərəncama əsasən valyuta hesabına kino avadanlıqları alındı və hazırda kinostudiyada istifadə olunan avadanlıqlar o dövrdə alınanlardır.
Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamda isə kino sahəsində məsələlərin həlli kompleks şəkildə qoyulur. Yəni kinostudiyanın binasının ən müasir tələblərə cavab verən formada yenidən qurulması, ən yeni texniki avadanlıqlarla təchiz edilməsi, kadr siyasətinin həyata keçirilməsi və digər bu kimi mühüm məsələlər öz əksini tapmışdır. Bundan sonra xarici kinorejissorların respublikamızda kino çəkilişləri aparmaları və digər məsələlər öz həllini tapacaqdır.
1996-cı ildə Azərbaycan Dövlət Film Fondu yaradıldı. Hazırda bu fondda 10 mindən artıq milli və xarici filmlər saxlanır. Həmin filmlərin füksək səviyyədə qorunmasını təmin etmək məqsədilə Dövlət Film Fondu üçün dünya standartlarına cavab verən 5 mərtəbəli bina inşa edilir və 2008-ci ildə istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur.
- Kino sahəsində kadr məsələsi hansı səviyyədədir?
- SSRİ-nin dağılması ilə əlaqədar kino sahəsində də kadrlar dağılmış, pərən-pərən düşmüşdülər. Respublikamızda, eyni zamanda dünyanın ən məşhur ölkələrinin inkişaf etmiş kinematoqrafiyalarında milli kadrların hazırlanması məsələsi prezidentin builki sərəncamında öz əksini tapmışdır.
Yerli və xarici filmlərin yüksək səviyyədə nümayiş etdirilməsi üçün kinoteatrların dünya standartlarına uyğun yenidən qurulması əsas vəzifə kimi qarşıya qoyulmuşdur. “Nizami” kinoteatrı yalnız kinoteatr kimi deyil, həm də tarixi abidə kimi qorunduğu üçün o, ən müasir tələblərə cavab verən formada yenidən bərpa ediləcək, ən müasir texniki avadanlıqlarla təchiz olunacaqdır. Bununla yanaşı, paytaxtda olan bir sıra kinoteatrlar da təmir edilərək tamaşaçıların ixtiyarına veriləcəkdir.
- Azərbaycan kinosu hansı beynəlxalq festivallarda nümayiş olunub?
- Milli kinomuz 1993-cü ildən uğurla nümayiş etdirilir. Qısametrajlı filmlər olan “Vahimə” Fransada, “Təsadüfi görüş” isə 1999-cu ildə Amerikanın Texas ştatında keçirilən beynəlxaq festivallarda mükafatlar alıb. Kazanda, Belarusda keçirilən Beynəlxalq festivallarda milli kinomuz bir sıra mükafatlara layiq görülüb. 2001-ci ildə Bakıda Beynəlxalq Şərq-Qərb festifalı keçirilmiş və burada nümayiş olunan bir sıra filmlərimiz yüksək səviyyədə qarşılanmışdır. Bu il yenidən Şərq-Qərb festivalının, eyni zamanda Tələbələrin yay festivalının keçirilməsi nəzərdə tutulub.
- Hazırda hansı filmlər çəkilir və bu sahədə nə kimi perspektiv planların həyata keçiriləcəyi gözlənilir?
- İkiseriyalı “Cavad xan”, “Qala” və digər bədii filmlər, eyni zamanda bir neçə sənədli və cizgi filmləri çəkilir. Bir sıra bədii filmlərin çəkilişlərinə hazırlıq işləri aparılır.
- Milli kinomuz hansı problemlərlə yaşayır?
-Milli kino sahəsində əsas çətinliklərimizdən biri satış məsələsidir. Yəni çəkilən filmlərimizin dünya ekranlarına çıxarılaraq nümayiş etdirilmə imkanlarımız məhduddur. Bu məsələni həll etmək məqsədilə Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Kino şöbəsi filmlərin çəkilişlərinin və nümayişinin prodüser mərkəzlərinə həvalə edilməsi ilə bağlı layihə hazırlayıb həyata keçirmək üzrədir. Bu işlə artıq onlar məşğul olmağa başlayıblar.
Kino sahəsində əsas problemlərimizdən biri də dublyaj işi ilə bağlıdır. Tamaşaçılar dublyajın çox aşağı səviyyədə olduğunu görürlər. Ona görə də dublyajın mərkəzləşdirilmiş qaydada və ixtisaslı kadrlar tərəfindən həyata keçirilmə məsələsi gündəmdədir.
Digər problem isə prokat məsələsidir. Çəkilən filmlərin prokatı yoxdur. Yəni, milli və xaricdən alınan filmlər kinoteatrlarda və lisenziyası olan telekanallar vasitəsilə nümayiş etdirilməlidir. Lakin hazırda həmin filmlər piratçılıq yolu ilə əldə edilərək evlərdə baxıldığına görə kinoteatrlara gedən yoxdur. Prezidentin imzaladığı sərəncamda pirat filmlərin baxılmasına da qadağa qoyulub.
- 2 avqust - Kino gününə hansı töhfələrlə gedirsiniz?
- “Azərbaycan kino ensiklopediyası” hazırlanıb başa çatmaq üzrədir, Dövlət Film Fondunda saxlanılan filmləri özündə əks etdirən ikicildlik “Azərbaycan filmlərinin kataloqu” da hazırlanır, eyni zamanda, ulu öndər Heydər Əliyevə həsr olunan “Heydər Əliyev və kinematoqraf” kitabı çap edilib.,

İki sahil.-2007.-2 avqust.-S.6.