Mehdixanlı T

Mehdixanlı T.

Ölkəmizdə ilk kino çəkilişinə başlandığı gündən 109 il keçir. Tarixdən məlumdur ki, bu sənətin gəldiyi yol enişli-yoxuşlu, əzablı-əziyyətli, lakin inkişafına sonsuz həvəs olmuşdu.
Kişi aktyorlar peşələrinə vurğunluqdan, ehtiyacdan, qadın paltarı geyinib epizodik rollara, fraqmentlərə çəkilmişlər. Eyni zamanda onlar dözülməz təhqirlərə, təqiblərə məruz qalmışlar. Lakin məsləklərindən, əqidələrindən dönməmişlər. Qürur hissi duymuşlar ki, ürəklərindən keçən amalları, arzuları, yaşadıqları mühitin yaxşı-yaman olaylarını lent təsviri vasitəsilə gələcək nəsillərə ərməğan edirlər. Bu baxımdan milli kinomuzun inkişafında, tərəqqi tapmasında xidmətlərinə görə Ü.Hacıbəyov, N.Nərimanov, H.Ərəblinski, Ə.Haqverdiyev, M.Əliyev, K.Ziya, A.Şərifzadə, Ə.Hüseynzadə və başqaları ədəbiyaşarlıq qazanıblar.
Azərbaycan kino sənəti ötən əsrin əvvəllərində qadir insan əməyini tərənnüm edən sənədli, qısametrajlı, bəzən musiqisiz, sözsüz ekran nümunələri ilə fəaliyyətə başlamışdı. Onlar əsasən "qara qızıl"ın - neftin istehsalına, əməksevər, cəfakeş fəhlələrə, mədəniyyət və incəsənət xadimlərinə həsr olunurdu. Lakin aylar, illər keçdikcə kino sənəti inkişaf edir, çəkilişlərə meyil güclənir, texniki, yaradıcı işçilərin sayı, peşəkarlığı artır, ekran əsərlərinin mövzusu genişlənirdi. Bu gün iftixarla, fərəh hissi ilə xatırlayırıq ki, ekran sənətimiz dahi Üzeyir bəy Hacıbəyovun "Arşın mal alan", "O olmasın, bu olsun" operettoları əsasında çəkilən bədii, tammetrajlı filmlərdən sonra yeni eraya - inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdu. Həmin ekran əsərləri dünyanın əksər ölkələrində nümayiş etdirilmiş, əcnəbi seyrçilər xalqımızın mənəvi, psixoloji dəyərləri, adət-ənənələri ilə yaxından tanış olmuşlar. Tarixi faktlara aydınlıq gətirmək üçün əməkdar incəsənt xadimi, tanınmış kinoşünas, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin dosenti Aydın KAZIMZADƏyə müraciət etdik. O dedi:
- Ölkəmizdə ekran yaradıcılığı yarandığı gündən daim yeniliyə doğru irəliləmişdir. Keçmiş sovetlər dövründə ən çox çəkilişlər aparan, filmləri İttifaqdan kənarda da sevilən Azərbaycan kinematoqrafiyaçıları olub. 1960-1970-ci illərdə "Ögey ana", "Əhməd haradadır?", "Koroğlu", "Uzaq sahillərdə" "Görüş", "Bəxtiyar" və onlarla başqa filmlər lentə alınmışdı. 1970-1980-ci illərdə isə kino işçilərimiz əsl intibah dövründə yaşayıb-yaradıblar. Məşhur kinorejissorlar Lətif Şərifov, Adil İsgəndərov, Hüseyn Seyidzadə, Şamil Mahmudbəyov və başqalarının yaradıcılıq ənənələrini uğurla davam etdirən gənc kadrlar yetişmişdi. Əliağa Ağayev, Lütfəli Abdullyaev, Nəcibə Məlikova, İsmayıl Əfəndiyev kimi istedadlı aktyorları Əliabbas Qədirov, Həsən Məmmədov, Səyavuş Aslan, Həsənağa Turabov yüksək sənətkarlıq bacarıqları ilə əvəz edirdilər. Onların fəallığı üçün gözəl şərait yaranmışdı. İşində fərqlənən kino xadimləri müntəzəm olaraq ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qayğı görür, fəxri adlarla, mükafatlarla təltif edilirdilər. "Nəsimi", "Nizami", "Dədə Qorqud", "Babək", "İstintaq", "Bir cənub şəhərində", "Bizim Cəbiş müəllim" və başqa bədii filmlər məhz həmin illərdə lentə alınmışdı. Yeri gəlmişkən, neçə ildir ki, avqustun 2-si gününü Azərbaycan kinosunun yaranış tapmasının bayramı kimi qeyd edirik. Bu təşəbbüs, diqqət, kino xadimlərinə dərin hörmət də məhz ulu öndərin uzaqgörən siyasəti, mahir idarəçilik, təşkilatçılıq qabiliyyəti sayəsində tarixləşmişdi. Ulu öndər 2002-ci il dekabrın 18-də imzaladığı sərəncamda yazılır: "Xalqımızın mədəni inkişafı sahəsində kino işçilərinin xidmətlərini və ölkəmizdə çəkilmiş kinosüjetlərin 1898-ci il avqustun 2-də ilk kinoseans həyata keçirildiyi üçün qərara alıram: 2 avqust kino işçilərinin peşə bayramı - Azərbaycan Kinosu Günü elan edilsin".
Aydın müəllim ötən əsrin 70-ci illəri barədə söhbətinə yenidən qayıtdı: - Bu faktdır ki, o zamanlar "Qırmızı imperiya"nın göstərdiyi yolla getməyə, yazılan və yazılmayan qanun tələbi ilə işləməyə daha artıq üstünlük verilirdi. Yaxşı xatırlayıram: "İstintaq" filmi müəyyən qədər həmin ölçüdən, yaradıcılıq üzərinə qoyulmuş sərt qanundan kənara çıxmış, sərbəst çəkilişlər aparılmışdı. Moskva "sənətbilənləri" onun ekranda nümayiş etdirilməsinə qadağa qoymuşdular. Lakin sözə, sənətə, sənətkara, yaradıcı insanlara daim diqqət yetirən, qayğı göstərən ümummilli liderimizin sayəsində film işıq üzü gördü. Ulu öndər həmin günləri xatırlayaraq deyərdi: "Moskvada işləyəndə kinematoqrafiya da mənim vəzifə səlahiyyətimə tabe idi. "İstintaq" filmi haqqında cürbəcür danışıqlar, söz-söhbətlər eşidilir, müəmmalı fikirlər səslənirdi. Rüşvətxorluğa, korrupsiyaya qarşı mübarizəni təsvir edən həmin filmin axır ki, geniş tamaşaçı auditoriyasına çıxmasına nail oldum".
A.Kazımzadə haqlı gileyini də bildirdi: - Təəssüf ki, 90-cı illərin əvvəllərindən bədii-publisistik filmlərin çəkilişi, istehsalı dayandı. Doğrudur, çətin ərəfə idi. Ermənilər yenidən duz-çörəyi, tərəfimizdən gördükləri mərhəməti unudub sərhədlərimizə basqınlar edir, yaşayış məntəqələrimizə od vurub yandırır, dinc, silahsız insanları amansızlıqla qətlə yetirirdilər. Bütün diqqət Dağlıq Qarabağa yönəlmişdi. Bununla belə, qanlı hadisələri lent təsvirlərində canlandırmağı, yaşatmağı da unutmamalıydıq. İkinci Dünya müharibəsi başlayan gündən fotoqraflar, kinematoqrafiyaçılar ön cəbhəyə səfərbər olunmuşdular. Niyə? Qanlı-qadalı, faciəli hadisələrin əyani təsvirlərini gələcəyə çatdırmaq üçün. Qarabağ uğrunda döyüşlər ara vermir, səngimək bilmirdi. Gündə nə qədər "qırmızı tabut"lar görmək olardı? O müsibətlər, olaylar lent yaddaşında yaşamalıydı. Amma "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının giriş qapısından iri qıfıl asılmışdıE Bu biganəliyin, diqqətsizliyin səbəbkarları o vaxtkı respublika rəhbərləri idi. İdarəçilik, təşkilatçılıq, gələcəyi görmək, düşünmək onlardan uzaq idi. Qarabağın, ətraf rayonların işğalından 14-15 il keçir. İndi biz hansı real təsvir vasitələri ilə beynəlxalq təşkilatlara, qurumlara müraciət edə bilərik? Mərhum Ceyhun Mirzəyevin adı milli kino tariximizə qızıl hərflərlə yazılmalıdır. Çünki onun quruluş verdiyi və əsas rolda oynadığı "Fəryad" bədii filmi istər sənətkarlıq, istərsə də əhəmiyyət baxımından Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə ayna tutur. Ancaq bu da azdır. Biz günahsız olmağımızı lent görüntülərində də sübut etməyə çalışmalıydıq.
Əlamətdar yubiley ərəfsində Dövlət Film Fondunun direktoru, əməkdar incəsənət xadimi Cəmil QULİYEVLƏ də görüşdük. O dedi:
- Avqustun 2-si bütün kino xadimlərinin, işçilərinin bayramıdır. Ancaq bizim kollektiv daha artıq fərəh duyur, sevinc hissi keçirir. Ona görə ki, bu sahədə çəkilən zəhmətlərin, yaradıcılıq axtarışlarının bəhrəsinin çoxu fondumuzda qorunur, mühafizə olunur. Əməkdaşlarımızın hər birinin adından sənətə, sənətkara sonsuz məhəbbətlə yanaşan, ulu öndərin siyasi kursunun layiqli davamçısı cənab Prezident İlham Əliyevə minnətdarlığımı bildirirəm. Dövlət başçısı qayğımıza qalaraq film fond üçün yeni, müasir tələblərə uyğun binanın tikilməsinə sərəncam verib. Hazırda orada inşaat işləri sürətlə, keyfiyyətlə davam etdirilir. İnşallah, yaxın günlərdə həmin ünvana köçəcəyik.
Film fondda əsasən "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal olunmuş bədii, tammetrajlı, qısametrajlı, cizgi filmlərinin ilk və zaman-zaman nümayiş etdirilən nüsxələri mühafizə olunur. Son günlər onların sayı daha da artmışdır. Respublika Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, Kinematoqrafiya İttifaqının köməkliyi ilə ayrı-ayrı adamlarda, Moskva Film Fondunda saxlanılan lent nümunələrini əldə etmişik. Məqsədimiz vaxtilə çəkilən zəhmətlərin bəhrəsini yüksək səviyyədə qorumaq, gələcək nəsillərə çatdırmaqdır. Fürsətdən istifadə edib kino sənətimizin inkişafı uğrunda xidmətləri olub, dünyalarını dəyişənlərə ehtiramımı bildirir, yaşayanlara isə cansağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayıram. Bayramınız mübarək, əziz həmkarlar!
…Bu gün ömürlərin, talelərin məqamlarını yaşadan kino sənətimizin 109 yaşı tamam olur. İnanırıq ki, çağdaş dövrümüzün kino xadimləri özlərindən əvvəlki dəyərli ənənəni şərəflə yaşadacaq, xalqımızın inkişaf yollarından, ölkəmizin tərəqqisindən, müstəqilliyimizin günbəgün möhkəmlənməsindən bəhs edən ekran əsərləri yaradacaqlar. Ən əsası, ata-baba yurd yerlərimizin düşmən işğalından azad olması günündən çəkdikləri canlı kadrları gələcək nəsillərə ərməğan edəcəklər.

Azərbaycan.-2007.-2 avqust.-S.8.