Bayramova Z.

Cabbar Qaryağdıoğlu – muğamın bənzərsiz ifaçısı

Ölkə Prezidentinin ötən gün imzaladığı sərəncama əsasən, Azərbaycan musiqi sənəti tarixində müstəsna rol oynayan XIX əsrin görkəmli xanəndəsi Cabbar Qaryağdıoğlunun xatirəsinin əbədiləşdirilməsi və onun qəbirüstü abidəsinin ucaldılması, həmin ərazidə abadlıq işlərinin görülməsi və paytaxt küçələrindən birinə onun adının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Eyni zamanda, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə sənətkarın həyat və yaradıcılığı haqqında sənədli film çəkmək, Milli Elmlər Akademiyasına isə xanəndə ilə bağlı kitabın hazırlanması tapşırılmışdır. Azərbaycan musiqi sənətinin görkəmli nümayəndələrinə dövlət tərəfindən göstərilən bu qayğı milli mədəniyyətimizin təbliğ edilməsi və onun daha da inkişaf etdirilməsi məqsədi daşıyır. İstər müasir dövrümüzdə yaşayan istedadlı sənətkarlar, istərsə də dünyasını dəyişmiş vəsənət tariximizdə iz salmış korifeylər döylət tərəfindən yad olunaraq, onlara qayğı göstərilir.

Cabbar Qaryağdıoğlu Azərbaycanın ikinci konservatoriyası hesab edilən Şuşa şəhərində boyaqçı ailəsində anadan olub. Xanəndə 1935-ci ildə Azərbaycan xalq artisti adını almış, dövlət tərəfindən "Şərəf nişanı" ordeni ilə təltif edilib.

Qeyd edim ki, xanəndəçilik sənəti ona irsi olaraq keçmişdir. Belə ki, sənətkarın atası Məşədi İsmayıl dini mərasimlərdə iştirak edən gözəl səs sahibinə malik şəxs idi. Onun etdiyi xırdalıqlar, avazlı ifası balaca Cabbarın da uşaqlıq illərində yaddaşına izlər salmış və onda musiqiyə olan həvəs oyatmışdır. Cabbarın musiqi təhsili almasında, qeyd etdiyimiz kimi, dövrün tanınmış simalarının rolu müstəsnadır. Bu baxımdan, Cabbar Qaryağdıoğlunun xanəndə kimi yetişməsində Məşədi Məhəmmədin də özünəməxsus yeri vardır.

Müğənnilik sənətinə kifayət qədər bələd olan gənc Cabbar artıq gənclik illərində şöhrət tapmış Sadıqcan, ilə ilk dəfə olaraq, Xandəmirov teatrında təşkil olunmuş xeyriyyə gecəsində çıxış etmişdir. Həmin gecədə müğənni "Heyratı" muğamını qeyri-adi bir məharətlə ifa etmiş, bütün iştirakçıların diqqətini cəlb etmişdir. O zamandan Cabbar Qaryağdıoğlunun şöhrəti artmış, Azərbaycanın hər yerindən onun ifasını dinləmək üçün konsert salonlarına axışırdılar. O, peşəkar bir sənətkar olaraq, Bakı, Gəncə, Şamaxı, Ağdaş və digər məkanlara dəvət olunur. Cabbar Qaryağdıoğlunun tez bir zamanda məşhurlaşması və onun güclü səs tembrinə malik olması, Azərbaycan xalq mahnı və muğamlarının köklərinə dərindən bələd olmasından irəli gəlirdi. Cabbar Qaryağdıoğlu Hacı Hüsü, Bülbülcan, Məşədi İsi kimi zəngin yaradıcılıq yolu keçmiş sənətkarlardan biridir. O, hər şeydən əvvəl, böyük muğam ustası idi. Muğamatın incəliklərini, onun texnikasını dərindən bilən Cabbar Qaryağdıoğlu muğamın spesifik xüsusiyyətlərini və müxtəlif hissələrini məharətlə oxuyur, onlardan lazımi şəkildə istifadə edirdi. Azərbaycan muğam sənəti tarixində Cabbar Qaryağdıoğlunun ifasında səslənən "Bayatı-Qacar" muğamını çox orijinal bir şəkildə, məhz Azərbaycan musiqisinin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, ifa etmişdir. Onun ifasındakı "Dəşti", "Cahargah" muğamları ustalıqla təqdim olunmuşdur. Qeyd olunan muğamlara sürəkli zəngulələr vuraraq, dəstgahın ən çətin gediş-gəliş yollarını orijinal bir tərzdə gəzişmişdir. Ömrünün, demək olar ki, sonuna qədər Cabbar Qaryağdıoğlu sırf bu sənətlə məşğul olmuş, Azərbaycan musiqi sənəti tarixinə muğamları dəstgah şəklində daxil etmişdir. Onun ifa etdiyi muğamların hər birində musiqinin ritminə uyğun bir şəkildə qəzəllər seçmiş və o, ifasında şeriyyətə xüsusi diqqət yetirmişdir.

Belə ki, ifa olunan musiqidə sözlərin məzmun və mənasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Müğənni Füzulinin, Sədinin, Nizaminin, Şirvaninin qəzəllərindən istifadə edərək, hər bir muğamın yeni bir məzmun üzərində dinləyicisinə təqdim etmişdir. Cabbar Qaryağdıoğlunun ifa etdiyi muğamlarında sözləri məharətlə vurğulaması, ahəng qanununa uyğun bir şəkildə avazını yüksəltməsi xanəndənin bir daha ustalığını təsdiq edən amillərdən biridir. Daim dinləyicilərinin qarşısında orijinal və zəngin repertuarla çıxış edən xanəndə ifa etdiyi musiqi nömrələri sırasına türkmən, özbək, ləzgi, gürcü dilində olan mahnıları da daxil etmişdi.

Cabbar Qaryağdıoğlu istedadlı müğənni olmaqla yanaşı, həm də təşkilatçı kimi fəaliyyəti də diqqətdən yayınmır. Belə ki, o, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının ilk təşkilatçılarından biri olmuş, bu təhsil ocağında musiqi dərsləri deyərək, bütün qüvvəsini istedadlı musiqiçilər nəslinin yetişməsinə sərf etmişdir. Xanəndə Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında və radio verilişləri idarəsində uzun illər solistlik etmiş, eyni zamanda, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının elmi-tədqiqat kabinəsinin məsləhətçisi olmuşdur.

Yarım əsrdən artıq bir dövr topladığı 270-dən çox xalq mahnısını, musiqi parçasını həmin tədqiqat kabinəsinə təqdim edərək, Azərbaycan xalq musiqi fondunu zənginləşdirmişdir. Onun 30-dan çox mahnısı görkəmli bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov və Müslüm Maqomayev tərəfindən nota salınmışdır. Bütün bunlarla yanaşı, Cabbar Qaryağdıoğlu opera və operretta yazan bəstəkarlarımıza yaxından köməklik etmişdir. Məşhur rus bəstəkarı R.M.Qlyer "Şahsənəm" operasını bəstələmək üçün Bakıya gəldiyi zaman Cabbar Qaryağdıoğlunun və görkəmli tarzən Qurban Pirimovun ona köməkliyi olmuşdur. Cabbar Qaryağdıoğlu bir çox qədim Azərbaycan notlarını və təsniflərini Qurban Pirimovun müşayiəti ilə Qlyerin qarşısında oxumuş və operanın yaranmasında ona köməklik göstərmişdir.

Sonralar Qlyer bu haqda yazırdı ki, operada istifadə etdiyim mahnıların, demək olar ki, hamısı Azərbaycanın qədim mahnılarıdır və onları mənə məşhur xanəndə, Cabbar Qaryağdıoğlu vermişdir. Cabbar Qaryağdıoğlu xalq musiqisinin ən gözəl nümunələri olan təsnif və mahnıların toplanmasına xüsusi həssaslıqla yanaşmışdır. O, 1934-cü ildə altı ay müddətində professor Bülbülün rəhbərlik etdiyi Azərbaycan musiqisini öyrənən elmi kabinetə 220 xalq mahnısı və təsnif, 70-ə qədər xalq musiqi parçası vermişdir. Həmin musiqi nömrələrinin Qurban Pirimovun müşayiəti ilə xanəndə ifadə etmişdir. Cabbar Qaryağdıoğlunun ifa etdiyi 300-ə qədər mahnı və təsnifə Bülbül fonovalika yazdırmış, bəstəkar Səid Rüstəmov isə nota köçürmüşdür. Cabbar Qaryağdıoğlu tərəfindən fonovalika yazılmış 50 xalq mahnısı 1938-ci ildə Azərbaycan musiqisini öyrənən elmi kabinet tərəfindən "Azərbaycan xalq nəğmələri" başlığı altında ayrıca kitab şəklində çap edilmişdir. Bütün bunlarla yanaşı, Cabbar Qaryağdıoğlu keçirilən müsabiqələrdə və olimpiadalarda da iştirak etmiş, böyük uğurlar qazanmışdır. Cabbar Qaryağdıoğlunun yaradıcılıq yoluna diqqət etdikdə, görürük ki, onun fəaliyyəti çox şaxəlidir. O xanəndə, bəstəkar, eləcə də, şair kimi tanınmışdır. Onun "Var" rədifli məşhur qəzəli xanəndələr tərəfindən məharətlə ifa olunmuş və bu gün də xalq musiqi ifaçılarının repertuarına daxildir.

Cabbar Qaryağdıoğlunun adı dünya şöhrətli musiqiçilər olan E.Karuzo, F.Şalyapin, B.Cili kimi böyük müğənnilərlə bərabər çəkilir. 20 yaşından etibarən sırf sənətkarlıqla məşğul olan xanəndə 70-75 yaşlarında belə özünəməxsus olan səs təravətini, gözəlliyi qoruyub-saxlaya bilmişdir. Belə bir sənətkarın şəninə dastanlar deyilmiş, şeirlər yazılmışdır. Güclü dramatik-tenor səsə malik olan Cabbar Qaryağdıoğlu Azərbaycan muğam sənətində özünəməxsus bir oxu üslubu yaratmışdır. Şərq vokal sənətinin ustadı zirvəsinə yüksəlmiş, neçə-neçə muğamlara öz nəfəsini əlavə edərək, musiqi tariximizdə ustad-sənətkar adını qazanmışdır. Onun yaratdığı məktəbdən bəhrələnən sənətkarlar isə Cabbar Qaryağdıoğlu ənənələrini davam etdirməyə və yaşatmağa çalışmışlar.

Təbii ki, musiqi sənəti tarixinə çox muğam ustaları ayaq açmışlar. Lakin Cabbar Qaryağdıoğlunda olan səs diapozonu, ifa üslubuna heç bir xanəndədə təsadüf olunmur. O, həqiqətən də, sənət aləmində böyük bir məktəbin yaradıcısıdır. Belə bir sənətkarın adını əbədiləşdirmək, onu ruhən yaşatmaq Azərbaycan musiqi sənətinin təməlinin möhkəmlətməsinə xidmət göstərir. Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və diqqəti nəticəsində, bildiyimiz kimi, Cabbar Qaryağdıoğlunun səsi yazılmış qromofon valları yeni üslubda olan disklərə köçürülmüş, çox nəfis bir tərtibatla yaradılaraq, dünyanın müxtəlif ölkələrinə təqdim olunmuşdur. Qeyd edim ki, hazırlanan bu nümunələrdə Cabbar Qaryağdıoğlunun həyat və yaradıcılığına da xüsusi diqqət yetirilmiş, Azərbaycan, rus və ingilis variantında təqdim olunmuşdur.

Mehriban xanımın layihələri əsasında həyata keçirilən ideyalar Azərbaycan milli musiqisinin, xüsusilə də, muğam sənətinin inkişaf etdirilməsinə təkan verdi. Qeyd etdiyimiz kimi, ötən gün Prezident İlham Əliyevin imzaladığı bu sərəncam da məhz Azərbaycan musiqi sənətinin görkəmli nümayəndələrinin xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədinə xidmət edir. Cabbar Qaryağdıoğlu kimi sənətkarlar bizim xalqın ən sevilən və hörmət bəslənilən simalarıdır.

Səs.- 2007.- 18 avqust.- S. 12.