Xalqın
zövqünü pozan televiziya və radiodur
Fəxrəddin
Dadaşov, Xalq artisti: "Qarabağ gedəndən sonra
muğamımız da zəifləyib"
Ötən
ayın sonlarında İsveçrədə keçirilən
"Montre" festivalında ilk dəfə iştirak edən
Azərbaycan musiqiçiləri uğurla vətənə dönməkdən
əlavə, gələn il də həmin
festivalda iştirak etmək təklifi alıblar. Festivalda
müsabiqəyə qatılmayan, sadəcə, konsert
proqramı ilə çıxış edən Xalq artisti,
Milli Konservatoriyanın dosenti Fəxrəddin Dadaşov
gələn il də bu ölkədə baş tutacaq
növbəti festivalda Azərbaycanı təmsil
edəcəyini bildirdi:
- Konsertdə köhnə
solistlərdən təkcə biz iştirak edirdik. Bildiyiniz kimi, tanınmış cazmen Şahin
Növrəsli festivalda ikinci mükafatı qazandı. Biz isə konsert proqramı ilə
çıxış etdik. Festivalda 1930-cu illərin
istehsalı olan "Lətif" səssiz filmindəki
hadisələri musiqi ilə təqdim etdik. Xalq
musiqisindən, muğam və cazın sintezindən ibarət
olan kompozisiyaya "Sarı gəlin", "Gözəlim
sənsən" və digər musiqilər əlavə
olunmuşdu. Dinləyicilər çox məmnun
qaldılar.
- Maraqlıdır, siz əsasən
kamança ifaçısı ola-ola nə üçün
caz festivalına dəvət almışdınız?
- Gərək hər musiqini duyasan. İmprovizə etməyi bacarmalısan. Mən cazı, klassik musiqini və estradanı eyni
dərəcədə xoşlayıram. Kamançada
muğamlarla cazın sintezini edirəm.
- Hər musiqini duymağın
gərəkliyini deyirsiniz. Elə isə siz
nə vaxtdan musiqini duymağa başlamısınız?
- Gözümü dünyaya
açandan musiqi səsi eşitmişəm. Atam
musiqiçi olub. O, nağara çalırdı. Atam dram
teatrında, "Muskomediya"da, "Azkonsert"də işləyib,
eyni zamanda, "26 Bakı komissarı", "Arşın
mal alan" filmlərində
çəkilib. 4 yaşımdan 7 yaşıma
qədər atamın nağarasını
çalırdım. Musiqi məktəbinə daxil olanda
atam məni tar sinfinə qoydu. O vaxt tək-tək
evlərdə televizor var idi. Musiqini yalnız
radioda eşidərdik. Atam ən çox
İrana qulaq asar, elə musiqinin səsi ilə də
yatardı. O məni təhsil almaqdan ötrü 2
saylı musiqi məktəbinə gətirdi. Müsabiqəni
Filarmoniyada keçirirdilər. Musiqi
qabiliyyətimizi yoxladılar. Məktəbin direktoru
Fatmaxanım müəllimə dedi ki, bu uşağın boyu
çox balacadır, 2 il gözləyin,
onun boyu artsın, ya da ki, kamançaya qoyun. 58-ci
ildə həm musiqi məktəbinə getdim, həm də
kamançaya yazıldım. Məni kamança aləti
ilə
- Əhməd Bakıxanov vəfat
etdikdən sonra ansambla kim rəhbərlik
etdi?
- 1973-cü ilə qədər
Əhməd müəllimlə işlədim. Onun
ölümündən sonra Həbib Bayramov ansambla
rəhbərlik etməyə başladı. 94-cü ilə qədər də Həbib
müəllimlə işlədim. O, rəhmətə
gedəndən sonra ansambl üzvləri Möhlət
Müslümovun ansambla rəhbərlik etməsi təklifini verdi. O vaxtdan ansambla Möhlət
rəhbərlik edir. Demək olar ki, ansamblı
Möhlətlə mən əzizləyib saxlayırıq.
Bəzən başqa yerdəki xeyrimizdən
imtina edib ansambl üçün çalmışıq ki,
təki ansamblı saxlayaq. Axı bu,
Üzeyir bəyin vaxtında Azərbaycanda yaranan ilk
ansambldır.
- Ansambl fəaliyyətə
başlayanda yalnız muğam, xalq mahnıları və
rənglər ifa edib. Bəs bu gün
repertuarınızda hansı dəyişiklik var?
- Biz həmin yolu yenə də davam
etdiririk. Ancaq heyif ki, əvvəlki
xanəndələr yoxdur.
- O vaxt ansamblda kimləri
müşayiət edirdiniz?
- Xan Şuşinski,
Əbülfət Əliyev, Rübabə Muradova,
Şövkət Ələkbərova, Yaqub Məmmədov,
Hacıbaba Hüseynov və başqa görkəmli
xanəndələri müşayiət edirdik. Hacıbaba
Hüseynova görə Əhməd Bakıxanovu çox
incidirdilər. MK-dan zəng vurub
deyirdilər ki, onun üzü qaradır, televiziyaya
düşmür. Əhməd
müəllim də həmişə deyirdi ki, bizə onun
səsi lazımdır, görkəmi yox. O vaxtlar belə
şeylər olurdu. Mən ansamblda ən
çox Zeynəb Xanlarova ilə işləmişəm.
Çoxlu qastrol səfərinə gedirdik.
Konsertlərimizin çoxu fondda
saxlanılır. 1972-ci ildə Zeynəb
xanım ayrıca ansambl yaratdı. Mən
həmin ansamblda da çalmağa başladım.
- Yaradıcılığınızın
ən yaxşı dövrünü Əhməd Bakıxanovun
ansamblında keçirdiyiniz illərə aid edirsiniz, yoxsa
Zeynəb Xanlarova ilə birgə çalışdığınız
vaxtlara?
- Əlbəttə ki,
Əhməd Bakıxanovun ansamblında
çaldığım illərə. Üzeyir bəy
Azərbaycan professional musiqisinin yaradıcısı olduğu
kimi, Əhməd xan da muğamlarımızın,
rənglərin, dəramədlərin professoru olub. Ondan sonra belə muğamlar, rənglər
eşitməmişəm. Eşitdiyim
də ya ərəb, ya da İran musiqisinə aparır. Əsl Azərbaycan klassik muğamatının
fundamentini Əhməd müəllim qoymuşdu. Sənətdə qazandığıma görə,
Əhməd xanın məktəbinə borcluyam. Çox heyiflər olsun ki, muğamlar Əhməd
Bakıxanovun vaxtında eşitdiyimiz kimi deyil. İndi klassik muğamdan çıxıblar. Muğamata yad yanrlar, nəfəslər çox
gətiriblər. Xalqın 95 faizi meyxana
tipli küçə musiqilərinə meyil edir. Belə musiqiləri Hindistanda olanda
eşitmişəm. Türkiyənin
özündə İbrahimi böyük sənətkar kimi
hamı bəyənir. Dövlət isə
onu o qədər qəbul eləmir. Onlar
öz milli musiqilərini saxlayırlar. Özəl
kanallarda isə belə oxuyanlara yer verirlər. Ancaq milli musiqi, aşıq musiqisi, xalq
şərqiləri dövlət kanallarında səslənir.
Bizdə isə vəziyyət başqa
cürdür. Xalqın zövqünü
pozan televiziya və radiodur. Bu baxımdan
özəl kanallarda vəziyyət daha pisdir.
- Sizə belə oxuyanları müşayiət
etmək təklif olunanda razılaşırsınız?
- Yox, mən onları
müşayiət etmirəm. Çox
müraciət olunur. Hətta bəzən yaxşı
oxuyanlar da ara mahnıları oxuduqları
üçün onları müşayiət etməkdən
imtina edirəm.
- Bəs bu gün kimi
müşayiət etməyi xoşlayırsınız?
- Bir Yaqub Məmmədovumuz
vardı... O da getdi... O, Azərbaycan klassik
muğamatının banisi idi. O getdi,
muğamatımızı da özü ilə apardı. Qoy o birilər məndən inciməsin.
Mənimçün cəmi 3 nəfər qalıb: Arif Babayev,
Canəli Əkbərov, Ağaxan Abdullayev. Qadınlardan
isə Qəndab Quliyeva, Mələkxanım Əyyubovanı
müşayiət etməyi xoşlayıram. Qalanlar yolunu azmış oxuyanlardır. Onlar klassik musiqidən kənara çıxırlar.
İndi televizora baxanda keçən vaxtları
xatırlayıb öz-özümə deyirəm ki, hanı o
illər? Uşaq idim, istirahət günləri
günorta konsertini həsrətlə gözləyirdik. Radionu açıb əsl muğama, dəstgahlara
qulaq asardıq. Tar-kamançanın
səsi, xanəndənin muğam oxuması... daha onları
eşitmirəm. Elə bil onları yuxuda
görmüşdüm.
- Olduğunuz xarici
ölkələrdə musiqimizə necə maraq göstərirlər?
- Nə olaydı, bizim də
xalqımız muğamatı dinləməyi onlardan
öyrənəydi... İnanın ki, konsert
vaxtı zalda milçək uçsa səsi eşidilər.
Elə diqqətlə qulaq asırlar ki... 99-cu
ildə İngiltərədə olanda ən böyük
və bahalı salonların birində konsert verirdik. Zalda qabaq cərgədə oturan bir nəfərin
gözündə yaş parıldadığını
gördüm. Muğam ifa olunub qurtarandan
sonra bütün camaat ayağa qalxıb əl çalmağa
başladı. Biz pərdə arxasına
keçdik. Bir də gördük ki, həmin adam da pərdə arxasına gəlib bizi
qucaqlayıb öpərək: "Azərbaycan
muğamatına qurban olum" - dedi. Həmin adam
İngiltərədəki keçmiş səfirimiz Mahmud
Məmmədquliyev idi. O bizdən səfirlikdə konsert
verməyimizi xahiş etdi. Həmin gün
bütün xarici səfirlikləri bizim muğamata qulaq asmaq
üçün səfirliyə dəvət etmişdi. Konsert çox gözəl keçdi.
- Elə ab-havanı
gördükdən sonra Bakıya qayıdıb bir az zövqü dəyişmiş, bir az
musiqimizə biganə olan publika qarşısında
çıxış etmək çətin olmurmu?
- Çox
çətindir. Mən ona görə ürək
ağrısı tapmışam. Bir neçə ay bundan
əvvəl elə bu fikirlər ucbatından mikroinfarkt
keçirdim. Evdə öz övladımın da belə
musiqilərə qulaq asdığını görəndə,
bu mənə daha pis təsir edir. 50 ildən sonra musiqimiz
bilmirəm qalacaq, yoxsa yox. Görürəm ki, indidən
ölüb gedir. Erməniyə də bu lazımdır. İndi
toylarda tar-kamança ilə yox, sintezatorla iş
görürlər. Bəylə gəlini də sintezator
müşayiət edir. Erməni deyəcək də
"tar-kamança mənimdir". Hamısında televiziya
günahkardır. Vaxtı-vaxtında
muğamatımızı, simfonik, əsl estrada musiqimizi,
aşıq musiqisini, kapellanı səsləndirsələr,
vəziyyət bu cür olmaz. Hər yoldan ötən
televiziyaya çıxıb oxuyur. Rüşvət baş
alıb gedir. İncəsənətdə, musiqidə də
rüşvət olar? Mən həmişə
incəsənətdə və həkimlikdə
rüşvətin əleyhinə olmuşam. Çünki
bunlar göz qabağında olan sənətlərdir.
- Siz həm
də Milli Konservatoriyada xalq musiqimizin tədrisi ilə
məşğulsunuz. Tələbələr xalq musiqisini
öyrənməyə həvəslidirlərmi?
- Dərs
dediyim tələbələrdən çox şey
gözləyirəm. Onların gələcəyinə
inanıram. Əvvəllər xalq musiqisi batıb gedirdi. Milli Konservatoriya ayrıca fəaliyyət
göstərəndən sonra Səyavuş Kərimi çox
işlər görüb. Əvvəllər isə
Konservatoriyada xalq musiqisinə çox aşağı
nəzərlərlə baxırdılar. İndi Milli
Konservatoriyaya tələbələrin axını var.
Yaxşıların yaxşısı seçilib qəbul
edilir. Hətta balaban sinfi də açılıb.
- Bəs
öz-özünüzlə tək qalanda kamançada
nəyi çalmağı xoşlayırsınız?
- Ancaq klassik
muğamları çalmağı xoşlayıram.
Şənliklərdə olanda məcburən yolumu azıram.
Amma mənə öz muğamatımız lazımdır. Bir
söz də deyim: nə qədər Qarabağ vardı,
muğamatımız da vardı. Qarabağ gedəndən sonra
muğamatımız da zəifləyib. Yaxşı ki, Mehriban
xanım muğamatımızın qayğısına qalaraq,
onu ölməyə qoymadı. Onun bu xeyirxah addımından
sonra muğamlarımız xeyli dirçəldi.
Kaspi.-2007.-2 avqust.-S.16.