Rəcəbov O.

Kütləvi musiqi təhsili və tərbiyəsi - dünən, bu gün, sabah

Bəstəkar, pedaqoji elmlər doktoru, professor, əməkdar müəllim

“Musiqi təhsilinin vəzifəsi - ilk növbədə musiqiçi deyil, insan yetişdirməkdir”. Bu dahi ideyanın, mənalı və məntiqli sözlərin müəllifi böyük Ukrayna pedaqoqu, akademik V.A.Suxomlinskidir. Sadə, lakin elmə əsaslanan bu fikir, keçən əsrin ortalarında deyilməsinə baxmayaraq, bu gün də öz əhəmiyyətini, aktuallığını itirməyib. Bu gün respublikamızda 300-ə yaxın uşaq musiqi məktəbləri mövcuddur və bu tədris ocaqlarında təhsil alanlar mü?yyən dərəcədə musiqi sənətinin incilərilə tanış olmaqla öz mədəni səviyyələrini artırırlar. Lakin onlar ümumtəhsil məktəblərində oxuyan şagirdlərin cüzi bir hissəsini təşkil edir və heç də respublikamızda olan uşaq və yeniyetmələrin hamısını əhatə etmir. Deyilə bilər ki, ümumtəhsil məktəblərimizdə musiqi və təsviri incəsənət fənləri tədris olunur. Bəli, elədir! Lakin necə tədris olunur? Həftədə bir saat “Musiqi”, bir saat da “Təsviri incəsənət” fənləri böyüməkdə olan nəslin estetik tərbiyəsinin formalaşmasına, inkişafına nə dərəcədə təsir edə bilər? 1945-ci ildə Xirosima və Naqasaki adalarına atom bombaları atılandan sonra Yaponiya dövlətinin uşaqların estetik tərbiyə sistemi sahəsində qəbul etdiyi bir qərarı fakt kimi bir daha xatırlatmaq istəyirəm. Bəlkə də həmin atom bombaları başqa bir ölkəyə, yaxud Allah eləməmiş, Azərbaycana atılsaydı, həmin ölkələr uzun on illər, hətta yüz illər özlərinə gələ bilməzdilər. Lakin Yaponiya hökuməti bağçalarda və ümumtəhsil məktəblərinin tədris planlarında “Musiqi” və “Təsviri incəsənət” fənlərinin hər birinə həftədə üç saat ayırmaq qərarına gəldi. Nə üçün?

Ona görə ki, bu başbilənlər böyüməkdə olan nəsli gözəlliyi duya bilən, ondan zövq alan, onu yarada bilən şəxsiyyətlər kimi görmək istəyirdilər. Onlar həmin nəsli gələcəyin fəhlələri, mühəndisləri, alimləri, sənətkarları kimi görmək istəyirdilər.

Yəni, bədii və estetik zövqü formalaşmış insanın istər fəhlə, istər mühəndis, alim, yaxud hansı sənət sahəsində çalışmasından asılı olmayaraq istehsal etdiyi, yaratdığı məhsul da gözəl və yüksək zövqlərə cavab verə bilən olmalıdır. Baxın, 1945-ci ildə dövlət tərəfindən qəbul edilmiş yuxarıda adıçəkilən qərarın nəticəsi artıq neçə on illərdir ki, göz qabağındadır. Heç bir yeraltı sərvətləri olmayan Yaponiya iqtisadiyyatı bu gün Amerikanı da arxada qoyub. İntellektin isə incəsənət vasitəsilə daha asan inkişaf etdirilməsi artıq çoxdan pedaqoji və psixoloji elmlərə məlumdur. Deyirlər ki, varlı təbii sərvətlərə malik olan dövlətlərdə intellektual inkişaf, təbii sərvətləri olmayan dövlətlərdən geri qalır və həmin millətlər arasında elmi tərəqqiyə etinasızlıqla yanaşma və ümumiyyətlə, bu sahədə kütləvi tənbəllik özünü bütün dövrlərdə göstərir. Yenə Yaponiya təcrübəsinə qayıdaq. Heç bir təbii sərvəti olmadığı üçün bu millət yaşamaq uğrunda ağılla və məntiqlə mübarizə aparır. Ağlını, intellektini, məntiqini, fantaziyasını, işgüzarlığını inkişaf etdirməklə, bu xalq qabaqcıl dövlətlər sırasına çıxa bilib. Bu gün tez-tez respublikamızda təkrar olunan “İnsan kapitalı” ideyası çox gözəl ideyadır. Lakin bu, söz olaraq qalmamalıdır.

Artıq ümumtəhsil məktəbləri üçün uzun illər gözlənilən keyfiyyətli “Musiqi” dərslikləri hazırlanıb və 2007-ci ilin sentyabrında onlar məktəblilərə veriləcək.

I-VIII siniflər üçün keyfiyyətli “Musiqi” dərsliklərinin, nəhayət ki, hazırlanması çox gözəldir. Lakin “Musiqi” fənninin keyfiyyətlə tədrisi üçün dərsliklə bərabər, not müntəxəbatların, fonomüntəxəbatların, müasir elektron dərsliklərin, “Metodikanın” yaradılması artıq bu günün vacib problemlərindəndir. Bu problemləri isə ağılla və elmi surətdə həll etmək lazımdır. Bir qədər də yeni “Musiqi” dərslikləri haqqında. Bu gün “Musiqi” dərsliklərinin yaradılmasına tanınmış musiqiçilər, alimlər, metodistlər cəlb olunduğu üçün onun keyfiyyətli olması artıq faktdır. Lakin bu dərsliklərin hamısına yalnız bir orta məktəb mü?lliminin həmmüəllim kimi cəlb edilməsi əlbəttə ki, çox mənfi hal kimi qəbul edilməlidir. Bakı şəhərində bu sahədə çox gözəl və savadlı mü?llimlər vardır. Məhz onların hər birini müxtəlif siniflər üzrə “Musiqi” dərsliklərinin hazırlanması prosesinə cəlb etmək lazımdır. Bir qədər “Musiqi” fənnini məktəblərimizdə tədris edən müəllimlər haqqında. Təəssüf olsun ki, bu sahədə də vəziyyət bir o qədər də ürəkaçan deyildir. Belə ki, fəaliyyət göstərən 5000-ə yaxın məktəblərimizin haradasa 20 faizində bu fənni mütəxəssislər tədris edirlər. Qalan 80 faiz məktəblərimizdə, xüsusən kənd rayonlarında bu fənn əlavə dərs yükü kimi başqa fənn mü?llimlərinə tapşırılır. Kağızda bu fənn “tədris” olunur, əslində isə, “Musiqi” fənni demək olar ki, tədris olunmur. Biz kimi aldadırıq? Əgər fənni tədris edən mütəxəssis yoxdursa, onda ən yüksək keyfiyyətli dərslik, dərs vəsaitləri kimə lazımdır? Bu gün sayı-hesabı olmayan ali təhsil məktəblərində bu ixtisasın genişləndirilməsinə nəyə görə imkan verilmir? Nəyə görə bu sahədə olan kadr qıtlığını aradan qaldırmaq üçün universitetlərin tərkibində, Türkiyədə olduğu kimi, “Konservatoriya”lar açılmır? Bu gün 5000 orta ümumtəhsil məktəblərimizə heç olmasa, haradasa 3000 musiqi mü?llimi lazımdır. Bu sahədə isə respublikamızda çox az mütəxəssislər hazırlanır. Bəs bu çatışmazlığı necə aradan qaldırmaq olar?

İlk növbədə kənd rayonlarında olan pedaqoji təmayüllü orta ixtisas məktəblərində “Musiqi” müəllimi ixtisası verən fakültələrin yaradılması, “Bakı Musiqi akademiyası”nda musiqi-pedaqoji fakültəsinin, mövcud pedaqoji təmayüllü universitetlərdə bu ixtisasla əlaqədar fakültələrin yaradılması problemin həllinə kömək edər. Təəssüflər olsun ki, Təhsil Nazirliyində bu gün musiqi təhsilinə nəzarət edən bir qurum, hətta bir mütəxəssis belə yoxdur. Ona görə də, Təhsil Nazirliyində “Musiqi” fənnindən başqa bütün fənlərin problemləri sahəsində işlər görülür. Bu gün “Musiqi” fənni nazirlikdə yetim adamı xatırladır. “Musiqi” fənninə Təhsil Nazirliyində olan bu münasibət orta məktəblərdə hökm sürən ögey münasibətdə özünü göstərir. Halbuki, “Musiqi” fənninin düzgün tədrisi digər dəqiq və humanitar fənlərin daha asan mənimsənilməsinə, bu biliklərin uzun müddət yadda qalmasına, şagirdlərin məntiqinin, fantaziyasının, yaradıcılıq qabiliyyətlərinin və şəxsiyyət kimi inkişafına səbəb ola bilər. Bu deyilənlər artıq elmi axtarışların nəticələridir. D.B.Kabalevskinin belə bir fikri vardır: “Uşaqlarımız mədəni olarsa, bütün xalq mədəni olar”.

Hər bir fənnin tədrisi xüsusi fundamental elmi axtarışlarının nəticələrinə əsaslanmalıdır. Təəssüflər olsun ki, son zamanlar musiqi pedaqogikası və metodikası sahəsində mü?yyən dissertasiyalar hazırlanaraq müdafiə edilsə də, Azərbaycan pedaqoji elmində əvəzolunmaz işlər görmüş, görkəmli alimlər yetirmiş Təhsil Problemləri İnstitutunda “Musiqi təlimi və təsviri incəsənət” şöbəsinin olmaması bu sahədə kompleks nəzəri və tətbiqi tədqiqatların aparılmasına maneçilik göstərir. Bir həqiqəti yaddan çıxarmaq olmaz ki, elmə əsaslanmayan tədris heç kimə lazım deyildir. O cümlədən, incəsənətlə təmasda olmayan, ondan bəhrələnməyən dəqiq elmlərin tədrisinin keyfiyyətli olması haqqında müsbət fikir söyləmək olmaz. Ümumtəhsil məktəblərində “Musiqi” fənninə həftədə bir saat ayrılması gülüncdür və bu fənnin qarşısında qoyulmuş məqsəd və vəzifələrin həyata keçirilməsinə imkan vermir. İncəsənət fənlərinə həftədə, heç olmasa, iki saat ayrılmalıdır. Onda fənlər arası əlaqə prinsipindən, musiqinin imkanlarından istifadə etməklə riyaziyyat və ana dili fənlərinin qavranılmasını da asanlaşdırmaq mümkündür.

Ümumtəhsil məktəblərində “Musiqi kursları”nı açmaqla incəsənət sahəsində daha çox uşaqların iştirakına nail olmaq olar və bununla da, musiqinin kütləviliyinə mü?yyən mənada müsbət təsir göstərilər. Sovet dövründə dörd ildən bir “Məktəblərin mahir və rəqs bayramları” keçirilirdi. Bu bayramlarda yüz minlərlə şagird iştirak edirdi və yekun konsert Bakının mərkəzi stadionunda olurdu. Nədənsə, bu gözəl ənənələr artıq yaddan çıxarılıb. Halbuki, Baltikyanı ölkələrdə “Məktəblilərin mahnı və rəqs bayramları” hər il keçirilir. Bu bayramlar musiqi tərbiyəsinin kütləvi inkişafına böyük təsir göstərir.

Məktəblilərin kütləvi musiqi inkişafında musiqi ilə əlaqədar müntəzəm həftəlik televiziya verilişlərinin aparılmasının çox böyük əhəmiyyəti vardır. 1977-ci ildən 1992-ci ilə qədər Azərbaycan Dövlət Televiziyasında “Məktəblilərin Musiqi Klubu” adlı ayda iki dəfə efirə çıxan bir veriliş var idi. Bu verilişlərdə şagirdlər ayda iki dəfə musiqi korifeyləri, alimlər, rəssamlar və digər məşhur şəxsiyyətlərlə canlı şəkildə görüşür və musiqi ilə ünsiyyətdə olurdular. F.Əmirov, Niyazi, Q.Qarayev, A.Məlikov, D.Kabalevski və digər şəxsiyyətlər həmin verilişin qonağı olmuşdular. Nədənsə 1992-ci ildə veriliş ləğv olundu. Bu gün isə telekanalların əksəriyyətində tamaşaçılar restoran müğənnilərinin villaları və xalqımızın mənəviyyatına, estetik-musiqi tərbiyəsinə mənfi təsir göstərən üzdəniraq “yaradıcılıqları” ilə tanış olmağa məcburdurlar. Bəstəkarlarımızın yaradıcılığının xalqımızın, o cümlədən böyüməkdə olan nəslin diqqətinə çatdırılması sahəsində telekanallar tərəfindən demək olar ki, kifayət qədər iş görülmür. Bir mütəxəssis kimi hesab edirəm ki, Azərbaycanda “Mədəniyyət” televiziya kanalının açılmasının vacibliyi artıq zərurətə çevrilib. Bəlkə, bu kanalda professional bəstəkarlarımızın əsərləri təbliğ olunar?

Kütləvi musiqi tərbiyəsinin inkişafında məktəblərin filarmoniya konsertlərində, Opera və Balet, Musiqili Komediya və digər teatrlarının tamaşalarında müntəzəm iştirak etmələrinin çox böyük əhəmiyyəti vardır. Artıq neçə on illərdir ki, ümumtəhsil məktəbləri adları çəkilən mədəniyyət ocaqlarının ünvanlarını yaddan çıxarmışlar. Əgər ümumtəhsil məktəbləri, heç olmazsa, ayda iki dəfə bu mədəniyyət ocaqlarının konsertlərində, tamaşalarında iştirak edərlərsə, görün mədəniyyətimizin inkişafına necə böyük təkan verilər?!

Məqaləni mü?llimim, dahi bəstəkar və pedaqoq, akademik D.B.Kabalevskinin sözlərilə bitirmək istəyirəm: “Musiqi - estetik tərbiyəsi ilə məşğul olmaq çox asandır, lakin buna bütün ömrü həsr etmək lazımdır”.

Yeni Azərbaycan.-2007.-17 avqust.-S.9.