Məhərrəmova T.

Əziyyət çəkən insan üçün yol açılır

Əvəz Abdullayev, bariton: "Xaricdə publika

qarşısına imtahana, bizdə isə tamaşaya çıxırsan".

Opera və Balet Teatrının kollektivi "Münhen Opera Festivalı"ndan zəngin təəssüratlarla geri dönüb. Latın Amerikasından tutmuş Koreyaya qədər opera solistlərinin iştirak etdiyi festivalda Azərbaycan Opera və Balet Teatrı bir neçə konsert, həmçinin Cüzeppe Verdinin "Bal maskarad" və Rossininin "Sevilya bərbəri" operalarını təqdim edib.

Teatrın solisti, Əməkdar artist Əvəz Abdullayevlə söhbətimizə festival barədə təəssüratlarından başladıq:

Varlıların entuziazmı

- "Münhen Opera Festivalı" Avropada hər il keçirilən nüfuzlu bir festivaldır. Bu festival Münhenlə Zasburq arasında yerləşən Badendorf şəhərində keçirilir. Bu tamaşaların hər biri 7-8 dəfə oynanmasına baxmayaraq, hər dəfə anşlaqla keçdi. Festivalda çox məşhur diriyorları Münhen orkestrinin baş diriyoru və Karneliya Fon Festivalın diriyorları iştirak edirdilər. Final konsertinə bizim Opera Teatrının orkestri də dəvət almışdı. Sonuncu konsert Azərbaycan müsiqisinin daha çox səslənməsi baxımından əhəmiyyətli idi. Polad Bülbüloğlu da festivalda iştirak edirdi. Onun "Eşq və ölüm" baletindən iki hissə ifa olundu.

- Festivalın nəticəsi necə oldu? Hər hansı nominasiya nəzərdə tutulmuşdumu?

- Bayaq dediyim kimi bu dəfə Opera Teatrının orkestri festivalın final konsertinə dəvət almışdı. Gələn il isə festivalın bütün günlərində iştirak etmək üçün dəvət almışıq. Həmçinin bizi birinci solistlər kimi dəvət ediblər. Bu, çox böyük uğurdur.

Nominasiyalara gəlincə, bu, sadəcə festival idi. Camaat adi bir tamaşa kimi gəlir, baxır, maraqlanırdı. Almaniyada bu cür festivalların təşkili sistemi çox maraqlıdır. Yəni, belə festivalların keçirilməsində dövlət maraqlı deyil. Sadəcə, varlı adamlar yığışaraq istədikləri operalardan festivallar təşkil edirlər. Burada əsasən entuziazm rol oynayır. Bizdə muğam sevildiyi kimi, onlarda da opera sevilir. Ona görə də belə konsertlərin, festivalların təşkilinə köməklik edirlər.

- Festival iştirakçıları musiqimizi necə başa düşdülər? Azərbaycan musiqisi onlar üçün anlaşıqlı idimi?

- Almaniyada bizim musiqini gözəl başa düşürlər. "Sevgilim" romansını eşidəndə "Bu, nə musiqidir?"- deyə heyrət edirdilər. Bir çox insanlar bizə bu sualla yaxınlaşırdı. Arabir də "Siz, Ərəbistana yaxınsınız" -deyə soruşurdular. Bizim solistlərin səs tembri Avropanın çox solistlərininkindən yüksəkdir. Ona görə də ifalarımızı eşidən kimi "gələn il sizi yenidən dəvət edəcəyik" dedilər.

- Gərək ki, siz orkestrin üzvlərindən fərqli olaraq Münhenə iki ay qabaq yollanmışdınız. Məqsəd praktika keçmək idi, yoxsa qastrol?

- Praktika məqsədi vardı. Lüdviq Bauman və onun yoldaşı Karneliya xanım ustad dərsləri keçirdilər. Həmin dərslərdə böyük məmnuniyyətlə iştirak edirdim. Almanların əsərlərini oxuyarkən onlar səhvlərimi düzəldir, istiqamət verirdilər. Bu tamaşalardan əlavə kultur proqramı əsasında müxtəlif muzeyləri, qədim yerləri, Motsartın evini və s. tarixi yerləri gəzdirirdilər. Ümumiyyətlə, təəssüratlar çox gözəldir.

- Bəzən belə festivallar, konsertlər sənətçilərin qarşısında gözləmədikləri qapını açır. Sizin üçün belə bir sürpriz olmadı ki?

- Onlar məni birinci solist kimi dəvət etdilərsə, bu, elə qapı deməkdir. Bundan əlavə, bir neçə agentlə tanış oldu. Bayaq dediyim kimi, orada sistem bizimkindən fərqlidir. Şəxsi agentlər özləri solistləri seçir və onlarla müqavilə bağlayırlar. Mənə də bir neçə nəfər yaxınlaşdı və artıq müqaviləm var. İnşallah, yavaş-yavaş Avropaya yollar açılır.

- Maraqlıdır, belə yüksək sənət məkanından Azərbaycana qayıdanda nə fikirləşdiniz?

- Havamız çox çirklidir.

- Təkcə havamı?

- Yox, təkcə hava deyil. Bu gün bizdə şou-biznes daha üstündür. Bu, bizim günahımız deyil. Bizdə klassik musiqinin təbliğati, reklamı çox azdır. "Leyli və Məcnun", "Sevil", "Koroğlu" kimi tamaşalar oynananda zaldakı boş yerləri görəndə adama pis təsir edir. Çünki insanlar həmin gün teatrda hansı tamaşanın olduğundan xəbərsizdirlər. Təkcə afişalarla iş düzəlmir. Türkiyənin özündə o qədər tanınmayan popstarlar, meqastarlar Bakıya gələndə stadion ağzınacan dolur. Qəzetlər yazır, küçələrə afişalar vurulur. Ancaq "Leyli və Məcnun" göstəriləndə nə qəzetdə, nə də televiziyada reklamı gedir.

Bizdə də belə olsaydı...

- Həmkarınız Samir Cəfərov qəzetimizə müsahibəsində "Bakıdakı musiqi ocaqları yalnız əyalət təhsili verir. Vokal sənətinin incəliklərini öyrənmək üçün yalnız Avropaya və ya ən azı Rusiyaya can atmaq lazımdır" demişdi. Siz də bu fikirdəsiniz? Yoxsa aldığınız təhsili mükəmməl hesab edirsiniz?

- Mən ilk təhsilimi Aviasiya Akademiyasında almışam. İxtisasca mühəndisəm. Ondan sonra Musiqi Akademiyasın da məşhur boriton Mürsəl Bədirovun, daha sonra Fidan Qasımovanın sinfində oxumuşam. Düzdür, Samirin dediyi kimi müəyyən çətinliklər vardı. Ancaq Əbülfəs Qarayev nazir təyin olunandan sonra müəyyən irəliləyişlər var. Gəncləri təcrübə keçmək üçün xaricə göndərirlər. Mübadilə mədəniyyəti olmalıdır. İstərdik ki, xaricdən də solistlər, diriyorlar gəlsin, onların ifalarına qulaq asaq və biz də ora gedək.

Məsələn, Almaniyadakı solistlərin hər birinin öz məktəbi var. Qulaq asanda özün seçməyə başlayırsan. Adam cavan olduğu üçün çox şey öyrənmək istəyir. Bizdə problem əsasən maliyyə ilə bağlıdır. Belə bir layihədə iştirak etmək çox baha başa gəlir. Ona görə də solistləri tək-tək göndərirlər. Bu isə çox azdır.

- Hər bir opera solistinin arzusu daha böyük səhnələrə çıxmaqdır. Bu mənada harada oxumaq istərdiniz?

- O qədər məşhur teatrlar var ki...

- Bəs niyə arzularla imkanlar üst-üstə düşmür?

- Azərbaycan Avropadan bir az aralıdır. Buradan Avropaya çıxmağın müəyyən çətinlikləri var. Bizdə struktur da başqadır. Azərbaycandan çıxmaq üçün pul lazımdır.

Ancaq özümüzdə teatrın direktoru Akif Məlikov cavanlara çox köməklik göstərir. Məsələn, 20 il bundan əvvəl qoyulan "Riqoletto" və "Trubadur" operasında gənclərin oxumasına imkan yaratdı. Bundan əlavə "Bohema", "Traviata" operalarında oynamışıq. Əlbəttə, bu tamaşaların daha çox olmasını istərdik.

- Gərək ki, "Koroğlu" operasında da gənclərə üstünlük veriləcək.

- Koroğlunu Samir Cəfərov hazırlayır. Mən isə Həsən xan rolunu oynayacağam. Düzdür, bu obraz bir az yaşlı adam üçün daha münasibdir, ancaq "Riqoletta"dan sonra məncə bu barədə də fikirləşmək olar. Çünki mən heç vaxt Azərbaycan operalarında çıxış eləməmişəm.

- Bəs bizdə sponsorların sənətə marağını hiss eləmirsiniz?

- Qətiyyən hiss eləmirəm ki, bizdə sponsor var. Bizdə bu sistem işləmir. Nə olursa, hökumət tərəfindən həyata keçirilir. Vaxtilə Hacı Zeynalabdin Tağıyev özü kimi varlı insanları başına yığıb "gəlin, bunlara kömək edək" deyirdi. İndi hamı dildə "Vətən, mədəniyyət" deyir. Xaricdə bizim mədəniyyətimizlə yüksək qiymət var. Ancaq gəlin özümüz də ona qiymət verək. Xaricdə proqram əsasında imkanlı adamların gəlirindən 5 faiz mədəni layihələrin həyata keçirilməsinə yönəldilir. Əcnəbi varlı adamların Bakıdakı "Roto-reklam" klubu kimi xaricdə də klublar var. Onlar tamaşadan sonra yığışaraq gələn il hansı tamaşalara qulaq asmaq istədiklərini müəyyənləşdirir və bunun əsasında festivalı təşkil edirlər. Bizdə də belə olsaydı, yaxşı olardı!

Dünyagörüşümüz azdır

- Dediniz ki, xaricdə bütün tamaşalarınız, konsertləriniz anşlaqla keçdi və tamaşaçılar bütün ifalara həssaslıqla yanaşıblar. Bəs bizdə publikanın dinləmək mədəniyyəti necədir?

- Azərbaycanda Opera Teatrı da, orkestri də yeganədir. Xaricdə isə belə deyil. Qərb operanın məkanıdır. Operanı italyan dilində oxuyanda bilirsən ki, zalın yarısı əsərin sözlərini əzbər bilir. Bizdə isə bu cür fanatlar çox azdır. Orada sanki publika qarşısında imtahana, bizdə isə tamaşaya çıxırsan. Bir neçə dəqiqə onların imtahanından keçdinsə, sonra tamaşaya baxmağa başlayırlar. Ancaq onu da deyim ki, bizim tamaşaçılar daha səmimidir. Almanları isə bir qədər silkələmək lazımdır. Buna isə vaxt çox gedir. Bununla belə, konsertdən sonra onlar bizə çox səmimiyyətlə yaxınlaşdılar. Hətta bizdən ayrıldıqları üçün ağlayanlar da oldu. Lüdviq Bauman dedi ki, bunlar çox nadir hallarda belə reaksiya verirlər. Bunlar soyuq insanlardır, ancaq necə təsir etmisinizsə, ağlayırlar. Mən belə münasibəti olduğum digər ölkələrdə - İtaliyada, Romada, Fransada, Rusiyada da görmüşəm. Xaricdə musiqimizi başa düşürlər. Sözlərini anlamasalar da reaksiya verirlər. Onlar çox duyğusal insanlardır.

- İtaliya - operanın vətəni yaddaşınızda necə qalıb?

- Romada italyan operalarından ibarət ariyalar ifa etdim. Onlar inana bilmirdilər ki, mən İtaliyada birinci dəfəyəm. Deyirdilər ki, yəqin Milanda və La Skalada təcrübə keçmisiniz. İstərdim ki, İtaliyada olduğu kimi bizdə də adamlar küçədə gedə-gedə heç olmasa "Koroğlu"dan, "Leyli və Məcnun"dan fit çalıb, oxusunlar. Heç olmasa hərdənbir məişət problemlərindən uzaqlaşıb klassik mədəniyyətdən danışsınlar. Çünki bu, insanı mənən zənginləşdirir.

- Xaricə səfərləriniz praktika baxımından sizə nə verir?

- Dünyaya bir az gözümü açır. Bilirsən ki, orada adamların zövqü necədir. İnsanların nəyi sevdiyini öyrənirsən. Yaxşı mənada nəsə oğurlamaq istəyirsən. Bir sözlə, məktəbdir. O cür ustad dərslərini burda da yaratmaq olar. Düzdür, Yelena Obraztsova, Qalina Vişnevskaya burada ustad dərsləri keçirlər. Əbülfəs Qarayevlə də bu barədə danışmışıq. Belə ustad dərsləri çox olsa, daha yaxşı olar. Qapılar açıq olmalıdır. Gərək qonaq gəlsin, sən qonaq gedəsən. Bunsuz mümkün deyil. Bizdə kişi tembrlər çox azdır. Demək olar ki, cəmi bir nəfər qalıb. Ona görə də xaricdən ustad dərsləri keçməyə gəlsələr, daha yaxşı olar. Məsələn, orada baritonları dinləmək mənə çox maraqlı oldu. Məktəb lazımdır - oxumaq heç kimə ziyan verməz.

- Gördükləriniz və eşitdiklərinizlə müqayisədə Azərbaycan opera məktəbinə necə qiymət verərdiniz? Samir Cəfərovun dediyi kimi əyalət məktəbi, yoxsa öyrənmək üçün Avropaya can atan gənclərin marağı?

- Çətin sual oldu... İnkişafa doğru irəliləyiş var, ancaq zəifdir. Çünki dünyagörüşümüz bir az azdır. Biz onların məktəbi ilə tanış olmalıyıq. Ancaq SD-də, kasetdə qulaq asmaq çox azdır, gərək canlı qulaq asasan. Məsələn, televizorla Motsartın evinə baxmaq ayrı şeydir. O evdə olmadınsa, iyini hiss etmədinsə, orada nəyəsə toxunmadınsa, mənasızdır. Səs də elə şeydir. "Filankəs belə oxuyur" - deyə kaseti dinləmək boş şeydir. Gərək özünü canlı dinləyəsən, öyrənəsən və öyrəndiklərini burada öyrədəsən. Bizdə gözəl tembrlər var. Ağızlarını açan kimi insanların qəlblərinə toxunur. Bizimkilərin isə səsində şirinlik, qəlbə toxunma baxımından məlahətlilik var. Bəlkə də bu bizim torpağın təsirindəndir. Qulaq asanda ürəyə yatır. Sadəcə, onlara məktəb keçmək və kömək etmək lazımdır. Necə deyərlər, istedadlı adamlara kömək etmək lazımdır, istedadsızlar onsuz da özlərinə yol tapacaq.

- Bu gün vokal sənətinə tələbələrin axını necədir?

- Yaralı yerimizdir. Oxumaq istəyirlər, ancaq birinci kursda pul qazanmaq haqqında fikirləşib şou-biznesi üstün tutur, restoranlarda işləməyə başlayırlar. Bu baxımdan axın çox zəifdir. Konservatoriyaya gələnlər çoxdur, ancaq bitirənlər azdır. Təbliğat və sponsor lazımdır. Opera yolu çox çətindir, ancaq imkanlı adamlar bu yolu fikirləşsələr, bu yolla da pul qazana bilərlər. Xaricdə agentlər solistlərlə müqavilə bağlayır və 20 faiz qazanc götürürlər. Bizdə də bunun yolunu tapmaq lazımdır.

- Dediniz ki, gözəl səslər çoxdur, bu sənətə gəlirlər, ancaq qalmırlar. Onda belə çıxır ki, siz fanatlarsınız?

- Bəli... Düzdür, iki ay bundan qabaq mənimlə Samir Cəfərova Əməkdar artist fəxri adı və prezident mükafatı verdilər. Bu yaxşıdır. Ancaq şou-bizneslə tərəziyə qoyanda onlar üstün gəlir.

Sən təyyarə ilə uçacaqdın...

- Bayaq ixtisasca mühəndis olduğunuzu dediniz. Solist kimi oxumağa başlayandan sonra mühəndisliyin daşını birdəfəlik atdınız?

- Demək olar ki, hə... Aviasiya Akademiyasında oxuyanda səsimin olduğunu bilmirdim. Televizora baxa-baxa özüm üçün oxuyurdum. Sənətə gəlməyimdə Respublika Qadınlar Cəmiyyətinin sədri Zemfira Verdiyevanın çox böyük köməkliyi oldu. Bu sənət məni daha çox cəlb elədi. Özümü burada balıq suda olan kimi hiss edirəm.

- Opera Teatrının səhnəsinə yol tapmaq çətin olmadı ki?

- İnstitutun sonuncu kursunda oxuyanda Akif Məlikov məni Puçininin "Bohema" tamaşasına dəvət elədi. Yəqin ki, bacardım. Çünki ondan sonra mənə rollar verdilər. İlk səhnə təəssüratlarım da xoş oldu. Həsən Enami və Gülnaz İsmayılova ilə səhnəyə çıxdım. Artıq ilyarımdır ki, operanın solistiyəm. Hər dəfə də səhnəyə eyni həyəcanla çıxıram. Tamaşa boyu həyəcan adamı tərk eləmir. Sanki ölməlisən, əvəzində yeni insan doğulmalıdır. Mən "Riqoletto"nu sonuncu dəfə oxuyanda sanki yavaş-yavaş ölürdüm. Sonra yeni bir insan doğulurdu. Tamaşadan sonra güclə özümə qayıdırdım. Bu bariton üçün ən mürəkkəb operalardan biridir.

- Hər dəfə "ölmək", yenidən "dirilmək" çətin prosesdir?

- Çətin də olsa, maraqlıdır. Özündə nəsə yeni rənglər, yeni üzlər tapır, sanki özünü təzədən tanıyırsan. Fikirləşirsən ki, içimdə yeni insan var. Bu, çox maraqlı prosesdir.

- Heç o barədə fikirləşmisinizmi, bəlkə mühəndis işləsəydiniz, daha imkanlı olardınız, nəinki opera solisti kimi.

- Çox fikirləşmişəm. Aviasiya Akademiyasını qurtarandan sonra yapon mətbəxində aşpaz işləyirdim. Bəlkə də orada işləsəydim, qazancım buradakından da çox olardı. Ancaq dünyagörüşüm belə olmazdı. Biz öz sənətimizə entuziazmla yanaşırıq. Pulun olub-olmayacağı ikinci məsələdir. Şou-biznesdə "filan iş mənə gəlir gətirəcək" - deyə fikirləşirlər. Bizdə isə belə deyil. Bu, çox mürəkkəb və çətin yoldur. Mən Konservatoriyanı iki dəfə atmaq istəmişəm. Bütün sənədlərimi yığıb pul qazanmağa getmək istəyirdim. Hətta bir dəfə Bakı-Ceyan layihəsi ilə Mingəçevirə aşpaz işləmək üçün getdim. Bir həftə qalandan sonra başa düşdüm ki, gərək pulu fikirləşməyəsən. Yenidən qayıtdım. Allah bu səsi veribsə, qalanlarını da verəcək.

- Maraqlıdır, sizi mətbəxə çəkib aparan hansı həvəs idi?

- Ailəmizdə bacılarım yaxşı konditer, anamsa aşpaz idi. Həmin izlərlə gəlib mətbəxə düşdüm. Dostum yapon mətbəxində işləyirdi. Hərbi xidmətdən qayıdandan sonra işsiz olduğum üçün onun dəvəti ilə yapon mətbəxində işləməyə başladım. Sonra baş aşpaz kimi çalışdım. Elə mətbəxdə də oxuyurdum. Sonradan bu sənətdən əl çəkib Musiqi Akademiyasına getdim. Ancaq bişirmək vərdişimdən hələ də əl çəkməmişəm. Fərqi yoxdur, insanlar istər aşpaz kimi bişirdiklərini yeyəndə və yaxud səhnədə səni dinləyəndə sevinirlərsə, bu, hər şeyə dəyər. Demək, nəsə yarada bilirsən. Artıq 5 ildir ki, bu sənətdəyəm. Özüm-özümə inana bilmirəm ki, bunları edirəm. Hər dəfə səhnəyə çıxanda gözlərimə inanmıram: "axı sən bunu oxumamışdın, sən təyyarə ilə uçacaqdın. İndi isə səhnədə oxuyursan"- deyə öz-özümə deyirəm.

- Onda belə çıxır ki, səhnənin romantikası göylərinkindən daha cəlbedicidir?

- Səhnədə oxuyanda elə göylərə qalxır, həmin hissləri yaşayırsan. Ancaq hər dəfə səhnəyə çıxanda fikirləşirəm ki, istədiyim alınmır. Bunu daha da yaxşı eləmək olardı. Hələ özümdən razı deyiləm.

- Bu bəlkə özünüzə qarşı sadəcə bir inamsızlıqdır?

- Bu, həm tələbkarlıqdır, həm də təcrübə azlığı. Gərək çox oxuyasan. Ancaq inanıram ki, hər şey yaxşı olacaq. Əziyyət çəkən insan üçün yol açılır.

Kaspi.-2007.- 18-20 avqust.-S.22-23.