Seyidov T.

Tariximizin canlı şahidi

Qarabağlardakı abidə kompleksini sözlə təsvir etmək yox, onu əyani olaraq dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq lazımdır

Naxçıvan Muxtar Respublikasında (MR) olarkən həmişə tarixi abidələrimizlə maraqlanır, axtarışlar aparır, arxivlərdə olmağı çox sevirəm. Nəticə etibarilə əldə etdiyim materialları qəzet səhifələrinə köçürməklə tariximizin bir tikəsini oxuculara, gənc nəslə çatdırıram.

Bu dəfə də yolumu Kəngərli rayonunun Qarabağlar kəndinə saldım. Məni bu kənddə daha çox qədim tariximizi özündə yaşadan türbə maraqlandırırdı. Sevindirici haldır ki, MR-də həyata keçirilən quruculuq və abadlıq işlərinin tərkib hissəsi kimi milli mənəvi dəyərlərimizi özündə əks etdirən tarixi mədəniyyət abidələrimizin bərpası, onların etibarlı mühafizəsi və yüksək təbliği daim diqqət mərkəzindədır.

Xatırladım ki, Naxçıvan MR Ali Məclisi sədrinin 2005-ci il 6 dekabr tarixli "Naxçıvan MR ərazisindəki tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması və pasportlaşdırılması işinin təşkili haqqında" imzaladığı sərəncam xüsusilə çox əhəmiyyətli və xalq tərəfindən yüksək qiymətləndirilən bir sənətdir. Bu fikirləri Qarabağlar kəndinin ziyalıları da səsləndirdilər. Onu da bizə bildirdilər ki, 2006-cı ildə MR-də 140 yeni abidə aşkar edilib və bütövlükdə 540 tarixi abidə qeydə alınıb və pasportlaşdırılıb. Naxçıvana dünya şöhrəti qazandıran Mömünə Xatun, Qarabağlardakı Yusif Küseyir oğlu, Gülüstan türbəsi, o cümlədən Gəmiqaya, Əshabi-Kəhf kimi müqəddəs yerlərimiz hal-hazırda minlərlə insanın ziyarətgah yerinə çevrilib.

Naxçıvanda əsaslı bərpa olunan tarixi abidələrimizdən biri də Qarabağlar türbəsidir. Qarabağlar kəndinin özü də qədim tarixə malikdir. Hələ XVII əsrin əvvəllərindəki arxiv materialına nəzər salsaq, görərik ki, məşhur türk səyyahı Övliya Çələbi özünün "Səyahətnamə" əsərində Qarabağlar kəndinin tarixi haqqında yazıb. XVII əsrdə Qarabağlarda təqribən 50 min adam yaşayıb. 10 min ev, 70 məscid, 40 minarə, çoxlu karvansara, bazar, hamam olub. Zaman ötdükcə Qarabağlardakı bu tarixi abidələr, mədəniyyət ocaqları bir çox talan və dağıntılara məruz qalıb. Ancaq vaxtilə bu tarixi abidələrimiz baxımsızlıq üzündən dağılıb, öz görkəmini itirib. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra bu tarixi abidələrimiz, memarlıq incilərimiz yada düşüb, onların bərpası diqqət mərkəzinə düşüb. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbovun qayğısı sayəsində Qarabağlar türbəsinin təmiri üçün tender elan edilib. YUNESKO-nun nəzdində fəaliyyət göstərən alman şirkəti bu tenderin qalibi olub. Təcrübəli mütəxəssislərdən ibarət olan bu şirkət Qarabağlar türbəsinin bərpasına 2002-ci ildə başlayıb və bir müddət öncə başa çatdırıblar.

Yaşlı insanların dediklərinə görə, Qarabağlar türbəsinin tikilməsi tarixi dəqiq tnəlum deyil. Ancaq tarixçilərin versiyası əsasında müəyyən etmişəm ki, Qarabağlar türbəsinin tikilməsi XIV əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Ona görə ki, belə abidənin yerləşdiyi ərazidə XII əsrin sonu XIII əsrin əvvəllərində tikilən 16 metr hündürlüyü olan qoşa minarələri bir-birinə bağlayan, XIV əsrə aid baştağın üzərində 1258-1265-ci illərdə Elxani dövlətinin hökmdarı olmuş Hulaki xanın arvadı Quti Xatunun adı yazılıb. Bu da əsas verir ki, türbənin tarixini XIV əsrdə tikilməsini qeyd edək.

Bizi əsas maraqlandıran Qarabağlar türbəsinin tikilmə üslubudur. Bu türbə milli memarlıq üslubundan qaynaqlanıb. Onun quruluşu diqqəti çəkir. Türbə əsasən iki hissədən ibarətdir: sərdabə və yerüstü hissə. Sərdabə 12 bucaqlıdır. Onun divarları daşdan, gühbəzləri isə kərpicdən hörülüb. Bu daş və kərpiclərin düzümü Şərq memarlıq üslubundan xəbər verir. Türbədə zövq oxşayan naxışlar, günbəzlər milli arxitektura kompozisiyasında biri-birini necə də tamamlayır.

"Yalnız həsəd aparmaq olar bu əl işlərinə. Bu ecazkar türbənin mənzərəsinə heyrətsiz və həyəcansız qalmaq mümkün deyil. Türbədəki naxışları görən hər bir şəxs düşünür ki, o dövrdə texnika inkişaf etməyib, ancaq əzab-əziyyətə qatlaşıb uzaq məsafədən kərpic gətiriblər. Yaxşı ki, bu cür tarixi abidələrimiz bu günümüzədək gəlib çatıb, yoxsa tariximiz itib-batardı. Axı bu cür türbələrdə, abidələrdə xalqımızın tarixi var, onu gənc nəslə biz ərməğan etməliyik.

Maraqlı orasıdır ki, daş kürsülük üzərində pərvərin tapan türbənin yerüstü hissəsində 12 yarımslindrik çıxıntılar inanılmaz formada biri-birinə keçirilib. Buradakı təsvir sözə sığmayandır. Qırmızı və ruzəyi kasıların müəyyən məsafə kəsiyində birləşməsindm doğan gur işıq seli türbənin kölgəsində belə göz qamaşdırır. Bu işığın şüaları Qarabağlar türbəsini məğrur və əzəmətli göstərir. Azərbaycanın belə tərəqqisini gözlə görmək azdır, onu dünyaya çatdırmaq lazımdır. Biz fəxr qürur hissi keçiririk ki, belə abidələrimiz var.

Azad Azərbaycan.- 2007.- 12 avqust.- S. 6.