Sadıqov S.

Yaradıcılıqla zəngin ömrün 80 ili

Azərbaycan heykəltəraşlıq sənətinə 1950-ci illərdə gəlmiş və əsərləri bu gün dünyanın və ölkəmizin müxtəlif guşələrinə özünəməxsus gözəllik verən tanınmış sənətkarlardan biri də Ömər Eldarovdur. Dekabrın 21-də dövrünün ən nüfuzlu mükafatlar laureatı, Xalq rəssamı, akademik Ömər Eldarovun 80 yaşı tamam olur. Heykəltəraş tez-tez özünün yaradıcılığı ilə ictimai fəaliyyətini birləşdirir. Beş il Milli Məclisin üzvü olan heykəltəraş fəal surətdə ictimai işlərlə məşğul olur. Hazırda Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının rektoru olan Ömər Eldarov ölkəmiz üçün nadir olan bu təhsil ocağının formalaşmasından ötrü fəal iş aparır. Onun əsərləri şəhərimizin ümumi memarlıq mühitinin formalaşmasında böyük rol oynayır. Heykəltəraşın şəhərimizdə ucaldılan bir-birindən möhtəşəm abidələrini yada salmaq kifayətdir ki, Ömər Eldarovun Azərbaycan monumental incəsənətinə verdiyi töhfələri başa düşək.

Ömər Eldarovun yaradıcılığında heykəltəraşlığımızın portret, monumental, qorelyef və s. sahələri öz inkişaf mərhələsinə çatıb. Yaradıcılığa 1948-ci ildə başlayan heykəltəraş ilk əsərini qəhrəman Bakı neftçilərinin həyatına həsr edərək onların ağır, olduqca gərgin əməyini tərənnüm edib. 1951-ci ildə Leninqradda Repin adına Rəssamlıq Akademiyasını bitirdikdən sonra yaradıcılıq işinə ciddi girişən rəssam ilk dəfə portret sahəsində özünü sınayaraq görkəmli dramaturq "M. F. Axundov" (1953), Azərbaycan şairəsi "Xurşudbanu Natəvan" (1955), rəssam "Səttar Bəhlulzadə" və s. əsərlərini yaradır.

Ömər Eldarovun yaradıcılığının aparıcı sahələrindən birini monumental heykəltəraşlıq tutur. İlk monumental əsəri sənət dostu heykəltəraş Tokay Məmmədovla yaratdığı "Vladimir İliç Lenin" (1957) heykəli olub. Vaxtı ilə heykəl Sumqayıt şəhərinin mərkəzi meydanlarının birində ucaldılıb.

Ömər Eldarovun yaradıcılığına bələd olanlar razılaşarlar ki, onun əsərlərində gərgin, dramatik vəziyyətlərə təsadüf etmək çətindir. O, daha çox lirik, poetik mövzulara meyl göstərir. Bu baxımdan heykəltəraş şairə "Xurşidbanu Natəvan" (1961) heykəlini yaradıb. Bu əsərdə sənətkarın əvvəlki əsərlərinin heç birinə bənzəməyən oryinallığı və məna çalarlığı ilə seçilən cəhətlər çoxdur. Heykəltəraş çətin bir işin öhdəsindən gələrək, müsəlman qadınlarına xas olan xüsusiyyətləri gözəl, lirik şairə obrazında birləşdirərək təsvir etməyi bacarıb. Bu gün biz Bakının izdihamlı yerlərindən birində ucaldılan "Natəvan" abidəsinə diqqətlə baxanda tamam başqa bir aləmlə rastlaşırıq. Şairə Natəvanın obrazında incəlik, nəcibliklə bərabər Azərbaycanın mübariz qadınlarına xas olan ən ali duyğuları görmək, mənalı baxışında bir mütəfəkkirin işıqlı nəzərlərini hiss etmək mümkündür. Onun hər bir cizgisi paltarının qırışlarından tutmuş kəlağayısınadək, əlindəki qələmdən barmaqlarının vəziyyətinə qədər - hər şey onu yaradıcı bir obraz, nəcib insan, milli xüsusiyyətlərə malik bir qadın kimi gözlərimiz önündə canlandırır. Hiss edirsən ki, şairə fikir dəryasındadır. O, bu saat nə isə yazacaq, qəlbinin duyğularını kağıza köçürəcəkdir. İki küçənin kəsişmə nöqtəsində yerləşən heykəlin sağ və solunda klassik memarlıq binaları və 50-ci illərin tipik eklektik fasadları yerləşir. Azərbaycan kinoteatrı abidə üçün fon rolunu oynayır. Kinoteatrın fasadının oyuq şəkilində həll olunması heykəlin dairəvi kürsülüyü ilə uyarlıq təşkil edir. Adama elə gəlir ki, əsər bu ölçülərdən bir qədər kənara çıxsaydı, bəlkə də indiki effekti verə bilməzdi. Heykəltəraş və memar E. İsmayılov və F.Leonteva heykəli düzgün həll edərək Natəvanın təntənəli paltarının qatlarına sanki bir dairəvi hərəkətlik verməklə fiquru dairəvi qranit kürsülük üzərində yerləşdiriblər. Qranit kürsülük milli ornamentlərlə bəzədilib. Abidə bütövlükdə mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilib və heykəltəraşlıq sənətimizin Qızıl Fonduna daxil edilib.

60-cı illərdə şəhərimizdə ucaldıldılan ən möhtəşəm abidələrdən biri də dahi şairimiz Məhəmməd Füzulinin Akademik Milli Dram Teatrının qarşısındakı monumental heykəlidir. Şairin 400 illik yubileyi ərəfəsində keçirilən tədbirlər çərçivəsində 1958-ci ildə dahi şairə abidə yaratmaq üçün elan edilmiş müsabiqədə T.Məmmədov, Ö.Eldarov və memar H.Muxtarov böyük mütəfəkkir, dahi şair Füzulinin heykəlini Azərbaycan Akademik Dram Teatrının (memar H.Əlizadə) fonunda çox uğurlu yerləşdirib. Heykəltəraşlar bu işi müvəffəqiyyətlə yerinə yetiriblər. Şairin üzünün cizgiləri, alnında, qaşlarının arasındakı xəfif qırışlar onun gərgin fikirlərlə yaşadığı və həyəcan keçirdiyi anları təsvir edir. Böyük şairin qəlbinin güzgüsü olan gözləri onun fikirlərə qərq olduğuna nişanədir. Üzünün sakit ifadəsində bir təmkinlik duyulur. Şair təbi hərəkətlə sağ əlini çənəsinə söykəyərək, sol əlində kitab tutub. Heykəltəraşlar obrazda dərin fəlsəfiliyə və monumentallığa nail olaraq, şairi yaradıcılıq ilhamı ilə yaşadığı anda təsvir etməyi bacarıblar. Füzulinin tam fiquru kürsülüklə vahidlik təşkil edir. Qranitdən olan kürsülüyün aşağı hissəsi yonulmamış saxlandığından o təbii qayanı xatırladır. Bu təbii qaya kimi nəzərə çarpan qranitdə Leyli və Məcnun obrazları qoreleyef şəklində əks etdirilib.

Heykəltəraşların "Füzuli" heykəli 1963-cü ildə SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının gümüş medalına layiq görülüb.

Bundan sonra Ö.Eldarov "Analıq", "1905-ci il", Azərbaycan qadınlarının azadlığa çıxmasını təsvir edən dörd fiqurlu "Oyanma" və s. kompozisiyalarını yaradıb.

Görkəmli rəssam monumental heykəltəraşlıq sahəsində yorulmaq bilmədən çalışıb. Onun Böyük Vətən müharibəsində qəhrəmanlıq göstərmiş həmyerlilərimizin xatirəsini əks etdirən 77-ci atıcı diviziyanın şərəfinə ucaldılan heykəltəraşlıq və memarlıq kompleksini buna misal göstərmək olar. Bundan sonra heykəltəraş Tacikistan ədəbiyyatının banisi Sədrəddin Ayininin heykəlini müvəffəqiyyətlə yaradıb. Ömər Eldarov memarlar A.Aqaronov və V.Kərimovla birlikdə yazıçının anadan olmasının 100 illiyi münasibəti ilə əlaqədar abidəni Düşənbə şəhərində ucaldıblar.

Heykəl ilə ətraf mühitin sintezindən yaranan uğurlu abidələrdən biri də Ömər Eldarov tərəfindən şəhərimizdən ucaldılan, kompozisiya və plastik həllinə görə maraqlı olan, "Çaparidze" (1980) heykəlidir (memar R. Əliyev).

Ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonra Ömər Eldarovda heykəltəraşlıq xəzinəsinin zənginləşdirməsində yorulmaq bilmədən yeni-yeni obrazlar yaradıb. Onun müstəqil Azərbaycan heykəltəraşlığında ilk uğuru 1993-cü ildə Bakının gözəl guşələrinin birində böyük şair və dramaturqumuz, 37-ci il repressiyasının qurbanı oan Hüseyn Cavidin monumental abidəsidir. Ö. Eldarov beş illik gərgin əməyinin nəticəsi olaraq, möhtəşəm monumental fəlsəfi-romantik kompozisiya quruluşlu abidə yaratmağa müvəffəq olub (memarlar R.Əliyev və Y.Qədimov). Heykəltəraş burada çox maraqlı kompozisiya quruluşu tapıb. Bu abidədə ədib dərin düşüncələrə dalan, zəngin zəka sahibinə malik olan bir insanı xatırladır. Cavidin fiquru, onun əsərlərində yaratdığı simvolik obrazların əhatəsində ucaldıldılıb. Burada bir-birinə qarşı çıxan iki qüvvə, iki obraz: Ana və İblis üz-üzə dayanıb. İblis məkr, zülmət rəmzidir. Məhəbbət, səmimiyyət, xeyirxahlıq rəmzi olan Ana obrazı isə fəlakətə uğrayan insanları sanki şər qüvvələrin əlindən xilas etməyə çalışdığı anda təsvir olunub. Bu iki qüvvə arasında daim mübarizə gedir. Kompozisiyanın belə tərzdə qurulması, heykəltəraş tərəfindən ədibin yaradıcılığını yetərincə qavramasından irəli gəlir. Abidənin ümumi hündürlüyü on metrə yaxındır. Onun kürsülüyü üzərində Cavidin əsərlərindən fraqmentlər həkk edilib. Abidə bütövlükdə yerdən bir qədər hündürlükdə olan kürsü üzərində yerləşdirilib. Fərəhli haldır ki, böyük Cavidin bu möhtəşəm abidəsi, ilk dəfə olaraq Bakıda Rəssamlar İttifaqının istehsalat yaradıcılıq kombinatında tuncdan tökülüb.

Ömər Eldarovun yaradıcılığında memorial xatirə heykəltəraşlığı da aparıcı yerlərdən birini tutur. Onun rəssam "Səttar Bəhlulzadə", mütəfəkkir şair "Hüseyn Cavid", görkəmli həkim, oftalmoloq-alim "Zərifə Əliyeva", ümummilli lider, prezident Heydər Əliyevin qəbirüstü abidələrini yüksək bədii həll vasitəsi ilə ucaltdığını göstərə bilərik.

AMEA-nın həqiqi üzvü, həkim, oftalmoloq Zərifə Əliyevanın obrazının yaradılması üzərində işə başlayan Ömər Eldarov uzun axtarışdan sonra 1989-cu ildə müəllif eskiz üzərindəki işini iki mərmər blokda həyata keçirir. Kresloda əyləşmiş qadının plastik fiquru, sakit müstəvilər vasitəsi ilə həll edilmiş, paltarın formaları bədəni azad və geniş əhatə edərək, tədricən kürsülüyə keçir. Ö. Eldarovun yaradıcılığına məxsus bütün xarakterik cəhətlər "Elegiya" (Z.Əliyevanın portreti belə adlanırdı) əsərində toplanaraq qabarıq şəkildə özünü göstərir. Bir sözlə, bu işdə o, diqqəti lazımı nöqtəyə yönəltmək qabiliyyətini, ən əsası, plastikanın dekorativ mənimsənilməsini, kompozisiyanın ritmik inkişaf yolunu və lirikliyini vəsf etməyə nail olub.

1995-ci ildə Fəxri Xiyabanda ucaldılan müəllifin "Elegiya" adlandırdığı bu tunc abidənin ifadəliyinin tamaşaçıya layiqincə çatdırılmasında memar Elbəy Qasımzadənin də xidmətini qeyd etmək vacibdir. Heykələ ayrılan sahə ilə orada əkilən münasib ağacların və yaşıllıq qazonunun düşünülmüş əlaqəsi zaman keçdikcə yaranmış tünd və açıq rəngli çalarların vəhdəti, işıq-kölgə oyunu obraza daha böyük emosional təsvir verir, onun işıqlı xatirəsini yaşadır.

Sənətşünaslıq doktoru, professor Cəmilə Novruzova Ö. Eldarovun yaradıcılığı haqqında yazır: "Tişə sənəti tarixindən aydın olur ki, hər bir heykəltəraş yaratdığı əsərdə qəhrəmanın müəyyən bir cəhətini daha qabarıq verməyə çalışıb. Bu baxımdan Ömər insan sifətini daha qabarıq göstərməklə bərabər daxili xüsusiyyətlərini də göstərmişdir. Həmçinin Tokay Məmmədovla Ömər Eldarovun yaradıcılığı arasında müəyyən fərqlər var. Əgər Ömərin əsərlərinə lirik bir sakitlik, poetik ruh hakimdirsə, dinamizm və daxili ekspressiya kimi keyfiyyətlər Tokayın əsərlərinin canıdır".

Görkəmli heykəltəraşın 80 yaşının tamam olması münasibətlə sənətkara uzun ömür, can sağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!

Kaspi.- 2007.- 19 dekabr.- S. 16.