Hüseynov A.

Muğam dünyasına SMS-siz səyahət

Son bir neçə ildə Azərbaycanın telekanallarında müxtəlif səmtli musiqi ifaçılığı müsabiqələri keçirilməkdədir. Məqsəd SMS vasitəsilə qalibləri müəyyən etməkdir. Bu yolla professionallıq baxımından layiqli ifaçıları müəyyənləşdirmək müşkül məsələdir. Hansı ifaçının pul sarıdan korluq çəkməyən tanışı-bilişi, qohum-əqrəbası çoxdursa, deməli, onun ünvanına daha çox SMS gəlir. Beləliklə də, həmin ifaçı ifaçılıq qabiliyyətindən asılı olmayaraq qalib elan edilir. SMS ilə incəsənət aləminin nüfuzlu və çox sevilən ifaçısını tapıb ortaya çıxarmaq mümkünsüzdür. Özəl telekanallarda SMS gəlir mənbəyidir desək, yanılmarıq.
Bu ilin ikinci yarısında Heydər Əliyev Fondu ilə Azərbaycan Televiziyasının təşkil etdiyi muğam müsabiqəsi SMS-dən kənar olduğundan böyük maraq doğurmuşdur. Dinləyici-tamaşaçılar bu qənaətə gəldilər ki, muğam ifaçılarını nəhayət ki, ədalətli yol ilə seçmək imkanı yaranmışdır. İki aydan artıq bir müddətdə muğam müsabiqəsi dünya azərbaycanlıları üçün musiqi bayramı ovqatı yaratmışdır. Hazırda elə bir tamaşaçı tapılmaz ki, müsabiqə keçirilən ikinci və dördüncü günləri səbirsizliklə gözləməsin. Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrının salonunda müsabiqənin gedişini əyani izləməkdən ötrü gələnlərin arasında xarici ölkə vətəndaşları az deyildir. Ölkədə muğam xiridarlarının sayı sürətlə artmaqdadır. Bu yaxınlara qədər hökm sürən muğama biganəlik durumu aradan qalxmışdır. Muğamsevərlər evdə də , işdə də gənc ifaçıların muğam oxumaq hünərlərini müzakirə edirlər. Tamaşaçıların artıq kumirlərinə çevrilmiş ifaçılar da meydana çıxmışdır. Hazırda hamı bir nəfər kimi Rəvanə Ərəbovanın, Güllü Muradovanın, Nişanə Baxışovanın, Abgül Mirzəliyevin sənətkarlıq səviyyəsinə qalxmaqda olduqlarını fərəhlə təsdiqləyir. 11 yaşlı Elməddin İbrahimovun hər bir çıxışı insanlarda fantastik ovqat yaradır. Biz ifaçıların uğurları haqqında hələ çox danışacağıq. İndisə gəlin muğam müsabiqəsinin ləyaqətlə keçirilməsində böyük rolu olan münsiflər heyətindən söz açaq. Əvvəlcə onu deyək ki, münsiflər heyəti böyük professionallıqla seçilmişdir. Onların hər biri muğam aləminə dərindən nüfuz edə bilən sənətçilərdir. Məsələn, muğam ifaçılığı sahəsində 55 illik səriştəsi (stajı) olan xalq artisti Əlibaba Məmmədov muğamsevərlərin sevgisini qazanmış ustad sənətkardır. Hər bir ifaçının çıxışından sonra maestro Əlibabanın hansı fikir söyləyəciyini həm ifaçılar, həm də dinləyici-tamaşaçılar maraqla gözləyirlər. 78 yaşlı ustad fikrini bildirməzdən əvvəl ani düşüncələrə dalır və sonra da aramla danışmağa başlayır. Onun indiyədək məsələyə dəxli olmayan fikir söylədiyinə heç kim şahidlik edə bilməz. Maestronun dediklərini tamam-kamal dinləməkdən və öyrənə bilməkdən ötrü hamı bütün diqqətini onun teleekranda görünən çöhrəsinə yönəldir. Ustad sənətkar ifa olunmuş muğam parçasını bu və ya digər ifaçının necə oxuduğunu "açıb tökməyə" başlayır. Adi dinləyicinin sezə bilmədiyi anlara münasibətini göstərən sənətçi muğamın bütün guşələrini və hissələrini böyük bilici kimi sadalayır və ən sonda gənc ifaçının necə oxumalı olduğu barədə fikir söyləyir. O deyir ki, muğam oxuyan kəs zil pərdələrdə gözəl səslə oxumalıdır, qışqırtı qoparmamalıdır, qəzəlləri oxuyarkən sözləri düzgün tələffüz etməlidir, ona görə ki, muğamın təsirli alınması üçün söz əsas amillərdən biridir. Ustadın daha bir fikri də böyük maraq doğurur. O deyir ki, muğamı ağlamaq üçün yox, feyz almaq üçün dinləyirlər. Səsində hıçqırtı notlarına uyanlar, əbəs iş görürlər. Əgər muğam ifaçısı oxuyan zaman onu ürəyinin incə tellərindən keçirə bilmirsə, dinləyici məhəbbəti gələn yolları bağlamış olacaq. Əlibaba müəllim gənclərə sözünü deyərkən onların qəlbinə toxunmur, gələcəkdə yaxşı ifaçı olacaqlarına inam yarada bilir. Tamaşaçı inanır ki, qocaman ustadın iradları ifaçıların xeyrinədir. Müsabiqənin gedişində yaxşı ənənələrdən biri də iştirakçıların səhnəyə gəlməsindən əvvəl , muğam ustadlarından hansısa birinin ifasında musiqi səsləndirilir. Əlibaba müəllimin nisbətən gənc vaxtlarında Füzuli qəzəlləri üstündə bəstələdiyi təsnifi dinləyicilərin ona olan istəklərini bir az da artırır. Dinləyici Əlibaba müəllimin gözəl tembrli səs və böyük ifa üstünlüklərinin şahidi olur. "Əhsən belə ifaçıya, istedadlı müəllimə , muğam bilicisinə" - deməli olursan.
Münsiflərdən digəri adı muğam dünyasının salnaməsinə qızıl hərflərlə yazılmış Arif Babayevdir. Professor Arif Babayevin səsi öz şirinliyi ilə dinləyiciləri həmişə məftun etmişdir. Bunu müsabiqə öncəsi göstərilən "Şur" muğamı çəkilişi bir daha təsdiq edir. Böyük müğənninin oxuduğu "Səmayi şəms" ritmik muğamı dinləyiciyə şən ovqat gətirir, onun tarın zil pərdələrində gəzişmələri səs imkanlarının zənginliyindən xəbər verir, yerli-yerindəki zəngulələri, boğaz xırdalıqları dinləyicinin daxili aləminin paklığına xidmət edir, adam mənən təmizlənir, həyat ona daha işıqlı görünür. Onun muğam ifası uğurlarından uzun-uzadı danışmaq olar. Lakin Arif Babayevin bu müsabiqədə həm də dərin muğam bilicisi kimi münsiflik etməsi dinləyicini məmnun qoyur. Tutarlı şəxsiyyətlərdə olmayan paxıllıq hissləri Arif Babayevdə də yoxdur. Bu da məlum məsələdir: ifaçılıq olimpinin ən yüksək zirvəsində yer tutmuş ifaçı kiməsə paxıllıq edə bilərmi? Əlbəttə ki, yox! Arif müsabiqə iştirakçılarına gələcəyimizin fəxri ola biləcək xanəndələr kimi baxır. Əlbəttə ki, əgər onlar çətin muğam yollarının əzab-əziyyətinə sinə gərə bilsələr!
Xalq artisti Səkinə İsmayılovanı Azərbaycan milli operalarında baş qadın rollarının görkəmli ifaçısı kimi tanıyırıq. "Əsli və Kərəm" operasının bulaq başına toplaşmış qızların oxuduğu "Axşam oldu" səhnəsində, keşiş atanın balkonunda dayanıb iztirablarını səs gücünün genişliyi sayəsində bildirən Əslinin - Səkinə xanım İsmayılovanın "Əraq" muğamının üstünü necə ustalıqla ifa etməsi hələ də yaddan çıxmayıb. Səkinə İsmayılova çox istedadlı ifaçı olmaqla bərabər, eyni zamanda muğam bilicisidir. Buna görə də Səkinə xanımı jüriyə üzv seçmişlər. Bu xanım münsiflər heyətinin üzvü kimi nə qədər də ədalətli və xeyirxahdır. Digər müsabiqələrin münsif xanımlarından fərqli olaraq, iştirakçıların üzünə çımxırmır, özünü ali xislətli xanım ifaçı kimi aparmaqla tamaşaçıların rəğbətini qazanır. O, bilir ki, ifaçı gənclər sabahımızın sənət baxımından əlçatmaz zirvələrinə yüksələcəklər. Səkinə xanımın Rəvanə Ərəbova, Güllü Muradova, Nişanə Baxışova kimi qadın ifaçılarının uğurlarına nə qədər çox sevindiyi kameraların nəzərindən yayınmır. O, öz razılığını bəzən üzündəki təbəssümlə büruzə verir.
Respublikanın xalq artisti Ağaxan Abdullayevin münsiflər heyətinə salınması müsabiqənin uğurla sonuclanmasına bir inancdır. O, Azərbaycanda, xüsusilə, Abşeron bölgəsində səviyyəli muğam ifaçısı kimi böyük hörmət qazanmışdır. Eyni zamanda, çox bilikli müəllimdir. Muğam sənətimizin bayraqdarı Alim Qasımovun tələbələrlə keçdiyi dərslərdən birində o, Ağaxan Abdullayevin onun sinif qapısını açdığını görən kimi sevinə-sevinə qarşısına gedib ləyaqətli ustadı necə fərəhlə qarşıladığı yaxşı yadımdadır. O, A. Abdullayevə yer göstərib oturdandan sonra, üzünü mənə tutub fəxaratlə "müəllimimdir, muğamın bir çox sirlərini mənə o, öyrədib", - dedi. Dünya şöhrətli muğam ustasının dilindən bu etirafı eşitmək nə qədər xoş idi. Ağaxan Abdullayev bir münsif kimi hər ifaçıya düzgün qiymət verməklə tamaşaçıların rəğbətini qazanır. O, həmişə razı qaldığı ifaçıya qiymət verərkən üzündə sevinc izləri görünür. Gənc ifaçıların uğurlu çıxışlarından həmişə böyük həzz alır. "Onlar bizim davamçılarımızdır", - deyir.
Azərbaycanın xalq artisti dinləyicilərimizə ən əvvəl "Məcnun" obrazının ustad yaradıcısı kimi tanınan Mənsum İbrahimov həm də yaxşı müəllimdir. İfaçıların əksəriyyəti onun məsləhəti və öyrədiciliyi ilə uğur qazana bilirlər. Azərbaycanlıların demək olar ki, hamısının böyük məhəbbət bəslədiyi və fəxr etdiyi 11 yaşlı Elməddin İbrahimovun muğam ifaçısı kimi püxtələşməsində Mənsum İbrahimovun əməyi xüsusilə dəyərləndirilməlidir. Elməddin İbrahimov səhnəyə gələndə üzündə heç bir həyəcan izləri görünmür. Onun ifaçı kürsüsünə oturandan sonra ayaqlarından ancaq birinin güclə döşəməyə çatması tamaşaçılarda əvvəlcə istəkdən doğan gülüş doğurur. Amma baxışlarında həmişə özünə inam hissləri əks olunan Elməddin ən çətin muğamları da xüsusi bacarıqla ifa edə bilir. Müsabiqənin onuncu turunda səs imkanlarının bənzərsizliyi, oxu tərzinin orijinallığı, diapazon genişliyinin təəccüb doğuracaq cəlbediciliyi ilə fərqlənən Abgül Mirzəliyev fenomenal ifaçılıq məharəti göstərərək "Segah" muğamını ustad sənətkarlara yaraşan tərzdə başa çatdırandan sonra səhnəyə Elməddin İbrahimov dəvət olunanda çoxları kimi mən də narahat oldum: Sevimli balanın Abgül Mirzəliyevdən sonra öz imicini qorumaq üçün nələr edəcəyi bir sirr olaraq qalırdı. Elməddin səhnəyə çıxandan və yerində oturandan sonra üzündəki təbəssümündən göründüyü kimi, heç nədən narahat deyildi. Onun ifa zamanı mərtəbəli zəngulələr vurmaq, adamı heyran qoyan gedişlər etmək qabiliyyəti hər şeyi istənilən yerə qoydu. Xalq artisti Əlibaba Məmmədovun dediklərindən: " Elməddin on dəfədir ki, münsiflər qarşısında çıxış edir və hamımızın 10 xalını qazanır. Mən bu dəfə onun oxumasında hansısa bir qüsur tapmağa çalışdım, amma tapa bilmədim. Allah bu uşağı xalqımızın istəyi naminə qorusun". Milli Məclisin deputatı, professor Rəfail Hüseynov deyir ki, sanki bu uşağın daxilində yetkin bir kişi var, onun ifası heyranlıq doğurur. Xalq artisti Mənsum İbrahimov bu qənaətdədir ki, "Elməddinin səsi hələ bələkdə qoyulub, ona görə də mutasiya dövrünü yaxşı keçirəcəyinə əminəm".
Sənətşünaslıq elmləri doktoru, professor Ramiz Zöhrabovun münsiflər heyətinə cəlb olunması xalqın müsabiqəyə marağını daha da artırmışdır. Hər bir ifaçıdan sonra onun ifaçılıq qabiliyyətini dəyərləndirmə mərhələsində Ramiz müəllim "yaxşıdır", ya da "pisdir" demir. Oxunan muğamı ətraflı səciyyələndirir, onun asan və çətin yerlərini göstərir, muğamın ifası üçün qəzəliyyat seçilməsinin məziyyətlərindən danışır və bununla da, tamaşaçıları bir növ, muğam aləminin gözəllikləri ilə tanış edir.
Əməkdar incəsənət xadimi Nadir Axundovun təşkilatçılıq qabiliyyəti sayəsində hələ 2005-ci ildə "Space" telekanalı xətti ilə keçirmiş olduğu muğam müsabiqəsində 10-a qədər bacarıqlı ifaçı Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənətinə töhfələr verməkdədirlər. AzTV xətti ilə keçirilən bu müsabiqənin də təşkilatçısı Nadir Axundovdur. O, dinləyici-tamaşaçıların muğamlarla ilkin tanışlıqlarından ötrü hər bir muğamın ifası zamanı guşə və şöbələrin adının titrdə yazılması halına qalır. Nadir müəllim hərtərəfli muğam bilicisidir. O, prinsipiallıq xüsusiyyətlərini də unutmur. Münsiflər tərəfindən daim 10 xal ilə dəyərləndirilən ifaçıya onun həqiqətən də layiq olduğu xalı verir, nə üçün belə etdiyinin səbəbini də inandırıcılıqla göstərir.
Münsiflərin tam müstəqil qərar vermələri də aydın görünür. Onların heç biri "avtoritet qarşısında" sarsılmır, bildiyi xalı verir.
Hazırda keçirilən muğam müsabiqəsinin əsas məqsədi ən layiqli ifaçıları üzə çıxarıb Azərbaycan incəsənətinin xidmətinə verməkdir. Bu işdə "SMS dilənçiliyinə" son qoyulmasını xalq ürəkdən alqışlayır. Hamı bilir ki, bu məntiqli məramın həyata keçirilməsində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın rolu böyükdür. Muğamsevərlərin hamısı Mehriban xanıma minnətdarlığını bildirir.

Azərbaycan.- 2007.- 11 dekabr.- S. 7.