İbrahimova S.

İbrahim Tatlısəs cəzalandırılmalıdır

Xan Şuşinskinin oğlu atasının mahnısının kürdləşdirilməsi

məsələsinin beynəlxalq məhkəmədə həllini istəyir

Əcnəbi müğənnilərin Azərbaycana marağının təməlində maddiyyatın durduğu heç kimə sirr deyil. Türkiyədən Rafet El Roman, Mahsun Kırmızıgül, Çelik və b. müğənnilərin səfər büdcələrinin müəyyən hissəsini paytaxt Bakıda təşkil olunan konsert layihələri təşkil edir. Maliyyədən söz düşmüşkən, İbrahim Tatlısəsin Bakıya sonuncu səfərini və onun Azərbaycandan 150 min dollar apardığı barədə söhbəti xatırladaq. Qeyd edək ki, sonuncu müğənnini Azərbaycana tək maliyyə maraqları bağlamır. Azəri qızı Güneli Türkiyə şou-biznesinə cəlb edən İ.Tatlısəsin bura səfərləri zamanı onun bizə məxsus dəyərli musiqi inciləri barədə çıxışlarını dinləmişik. Onun muğamları, klassik musiqilərimizi dinləyərkən üzündəki obrazlı ifadələr heyranlığından xəbər verirdi. Daha sonralar milli musiqilərimizdən bəhrələnən İ.Tatlısəsin yanıqlı oxumaları hələ də qulağımızda cingildəməkdədir. Amma Azərbaycan xalqı nəinki İbrahim bəyə, ümumiyyətlə, hər hansı bir xalqın nümayəndəsinə dəyərli məhsulumuzu mənimsəməsi hüququnu verməyib. Söhbət İ.Tatlısəsin Belçikada verdiyi konsertindən, daha doğrusu, orada Xan Şuşinskinin müəllifi olduğu "Dilbərim"i qədim kürd mahnısı kimi təqdimatından gedir. Hələ bu azmış kimi kürd əsilli Türkiyə müğənnisi mahnıya "Rinda min" adını verib.

Rəsmi mənbələrdə mahnının söz və musiqi müəllifinin Xan Şuşinski olduğu bildirilir. Bayatıların əsasında əldə olunan mahnının mətni leksikondan çıxarılan sözlərlə eyni olduğu üçün zamanla müasirləşdirilib və yeni sözlər əlavə edilib. Müxtəlif ifaçıların repertuarına daxil edilən mahnı 5-6 il öncə Səyavuş Kəriminin aranyimanında və Nazpəri Dostəliyevanın ifasında yenilənib.

Xan əminin oğlu Aslan Cavanşirovun "Kaspi"yə açıqlamasına görə, atası 20-yə yaxın mahnının müəllifidir. Lakin dövrün qanunları qeyri-mütəxəssis olan şəxslərin, xüsusilə də mahnı yazanların yaradıcılıq məhsulunun təqdimatına maneələr yaratdığı üçün bu, xalq mahnısı adı ilə dillərdə əzbər idi. Xan əminin bəstələdiyi "Dilbərim" (yaxud "Bağda sarmaşıq") "Ay dilbər", "Şuşanın dağları", "Qəmərim", "Ay qəşəng ceyran" "Ay qara qız", "Keçən il gördüm" (yaxud "Qızılgül"), mahnılarını da bu qəbildən hesab etmək olar. Amma müstəqillik dövründə, 2004-ci ildə mahnının Xan Şuşinskiyə aid olduğu Müəllif Hüquqları Agentliyində təsdiqini tapıb və şəhadətnaməsi alınıb (631 saylı). Vaxtilə Xan əminin plastinkalarında yer alan məşhur mahnı sonradan disk şəklində buraxılan toplulara daxil edilərək yayılıb. A.Cavanşirov qeyd edir ki, Xan Şuşinskinin ifasında sözügedən mahnı qramafon valına yazlan zaman bəlkə də İ.Tatlısəs dünyaya gəlməmişdi.

Həmsöhbətimin məlumatına görə, "Dilbərim" türkiyəli müğənni Ceylanın da repertuarını bəzəyib. A.Cavanşirov hesab edir ki, ola bilsin İ.Tatlısəs Ceylanın sözlərini türkləşdirdiyi mahnını əldə edərək onun anonimliyindən istifadə edib və bir az da irəli gedərək mahnını özünə doğma olan kürd dilində ifa etməklə onu geniş tamaşaçı kütləsinə təqdim edib: "Amma Azərbaycanın musiqilərinə bələd olan İbrahim Tatlısəs ən azından mahnının tarixi haqqında maraqlanmalı idi. İnternet saytları onun ən yaxın yardımçısı ola bilərdi. Düşünürəm ki, kürdlər böyük Kürdüstan xülyasında olduğu ərəfədə başqa xalqlara məxsus olan şifahi və yazılı ədəbiyyatı və musiqini bu yolla mənimsəməyə çalışırlar. Bu ondan irəli gəlir ki, vaxtilə İbrahim Tatlısəs Şərqin ilk opera yazan qadını Şəfiqə Axundovanın mahnısını özününküləşdirərkən tutarlı etirazlarla qarşılaşmamış, inzibati və maddi formada cəzalandırılmamışdı".

"Dilbərim"in tarixi haqqında danışan Xan irsinin daşıyıcısı A.Cavanşirov dedi ki, mahnı 1930-cu illərin məhsuludur. Musiqi parçası 40-50-ci illərdə Xan Şuşinskinin repertuarının bəzəyib: "Xan əminin töhvələri bununla yekunlaşmır. Onun axtarışları nəticəsində bir neçə aşıq mahnısı muğamların dilinə uyğunlaşdırılaraq təsnif və ayrı-ayrılıqda mahnı kimi təqdim olunub. Bunlardan "Qaçaq Nəbi", "Apardı sellər Saranı" və s. misal çəkmək olar. Lakin o dövrün qanun-qaydaları bu gün qarşımızda müəyyən sədlər əkib. Çünki Xanın müəllifi olduğu 20-yə yaxın bəstədən yalnız səkkizini hüquqi çərçivəyə sala bilmişik. Bir çox mahnıların lent yazılarını tapa bilmədiyimiz üçün Müəllif Hüquqları Agentliyi onları qeydiyyata ala bilməyib. Lakin buna baxmayaraq, tədqiqatlar davam edir".

"Dilbərim"in taleyinə gəlincə, A.Cavanşirov təklif verdi: "Yaxşı olardı ki, müvafiq qurumlar, o cümlədən MHA-i, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tezliklə bu səpkidə olan məsələlərin beynəlxalq məhkəmədə həllinə çalışsın. Bu gün milli sərvətlərimizə erməni qəsbkarları sahib çıxdığı vaxtda bir yandan da kürd separatçıları tərəfindən sərvətlərimizin mənimsənilməsinin qarşısı tutarlı, hüquqi cavablarla alınmalıdır. Düşünürəm ki, İbrahim Tatlısəs tezliklə cəzalandırılmalı və o, atdığı səhv addıma görə müəyyən təzminat ödəməlidir. Həmin məbləğ Azərbaycanın dahi mədəniyyət ustadlarının qədim sənət əsərlərinin bərpası və gələcək nəsillərə Azərbaycanın milli sərvəti kimi təqdim olunmasına xərclənməlidir".

Kaspi.- 2007.- 5 dekabr.- S. 17.