Yaşca qocalsaq da, sənətdə qocalmırıq

Nəriman Məmmədov, bəstəkar: "Hər mahnıda yeni bir söz deməlisən"

Xalqın adına yazılan nəğmələrdə hər kəs öz könül çırpıntılarını eşidə, öz ruhunu onlara köçürə bilir. Bu mahnılarda insanların zaman-zaman yaşadıqları ağrı-acılar da var, möhnət də, hicran da, sevgi də, fərəh də. Bir xalqın adət-ənənələri, bütöv bir tarixdir bu mahnılar.

Üzeyir bəy, Q.Qarayev, F.Əmirov, Niyazi, R.Hacıyev kimi böyük bəstəkarların yaratdığı əsərlərin ahəngindəki qeyri-adi gözəllik həmişə duyulanda qürur duyuruq. Yaxşı ki, bu böyük sənətkarların məktəbinin sehrindən güc alıb, onların saldığı yollarla gələnlər indi də var. Əməkdar incəsənət xadimi, Musiqi Akademiyasının professoru, tanınmış bəstəkar Nəriman Məmmədov kimi.

- Bu günlərdə doğum gününüzü qeyd edəcəksiniz. Necə bilirsiniz, illər tezmi keçdi?

- Yaşa dolmaq sevincimiz demək deyil. Düşünürsən ki, ömürdən bir il də getdi... Bəstəkarlıq çox çətin sənətdir. Hər gün çalışırıq, yenə də vaxt çatmır. Gecə yatanda yuxuya getmək də çox çətin olur. Bəlkə başqaları üçün gecələr istirahətdir, amma bizim ən darıxdığımız vaxt gecədir. Öyrənmək üçün bəstəkara çox uzun illər lazımdır. Biz yazdıqlarımızı həmişə obrazla, hisslə, duyğuyla əlaqələndiririk. İnsanların psixologiyası, romantikası bəstəkarda böyük təsir yaradır. Gözəl bir musiqiyə qulaq asandan sonra insan mütləq nəsə yazmaq istəyir. Əlbəttə, yaş gəldikcə insan kədərlənir. Ona görə ki, həyatın bütün nemətlərini görməmisən, dahi insanlarla az-az təmasda olmusan, çox şeylərdən imtina etmisən. Allah bizə ömür verib, ancaq bu, yenə azdır. Çünki həyatımızın çox hissəsini çalışmağa həsr edirik. Nə zaman ki, insan püxtələşir, var gücüylə çalışmaq istəyir, onda da... Hələlik məndə elə bir xəstəlik yoxdur. Axşamlar yorğunluqdan əsəb xassəli balaca tutmalar olur. Ancaq nə etmək olar? Həyatın qanunudur. Yaranan bir gün getməlidir. Bununla əlaqədar heç vaxt yaşı qeyd eləmirəm. Allah bəstəkara nə qədər ömür bəxş edirsə, o qədər yazmaq qabiliyyəti verir. Bəstəkarın xoşbəxtliyi odur ki, yaşa dolduqca onun duyğuları daha da zənginləşir, yazmaq imkanları genişlənir. Xoşbəxtliyimiz odur ki, yaşca qocalsaq da, sənətdə qocalmırıq. İnsan hər bir şeyə marağını itirirsə, demək onda qocalır. Bethovenin gözləri kor, qulağı kar ola-ola 9-cu simfoniyanı yazıb. O, bu əsəri daxili duyğuları hesabına yaradıb. Verdi ən gözəl əsərlərini 90 yaşına qədər yazıb. Stravinski 64 yaşında Moskvaya gəlmişdi. Mən onu səhnədə görmək üçün Moskvaya uçdum. Bu mənimçün böyük xoşbəxtlik idi. Sənətin gözəlliyi bizi belə ovsunlamışdı. Biz adi musiqiçi olmaq, adi əsərlər yazmaq istəmirdik.

- Daxili duyğular, yuxusuz gecələr hesabına ərsəyə gələn bu əsərləri bəzən sevib, bəzən sevməyərəkdən dinləyib onların hansı əziyyət bahasına başa gəldiyinin biz dinləyicilər çox vaxt fərqinə varmırıq. Bizimçün əsas üzdə olandır - yəni dinlədiyimiz mahnı. Bu etiraf sizi kədərləndirirmi?

- Çox təəssüf ki, bəzi yurnalistlər bəstəkar sözünü çox bayağı halda işlədirlər. Bu mənim yaralı yerimdir. Bəstəkar sözünün altında çox şey yatır. Keçmişdə heç bir adam sənəti yaxşı bilmədiyi halda heç kimə qiymət verməyə cürət eləmirdi. Üzeyir bəy, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov kimi dahi, təcrübəli insanlar qiymət verərdi. Musiqi haqqında bu cür insanlar danışırdı. İndi bir də görürsən ki, birisi radio və ya televiziyada çıxaraq özünəinamla bəstəkarlıqdan danışır. Axı bizim dahi bəstəkarlarımız olub. Biz bəstəkar olmaq üçün nə qədər çalışmışıq. Mən 7 simfoniyanın, 2 baletin, 7 konsertin, oratoriyaların, çoxlu mahnının müəllifi olsam da, bəstəkar sözünü qorxa-qorxa işlədirəm. Odur ki, yurnalistlər xalqı çaşdıra bilər. Üzeyir bəy həmişə yazdığı əsərlərlə xalqın səviyyəsini qaldırmağa çalışıb. Musiqi o vaxt güclü olur ki, o, xalqı tədricən tərbiyələndirir. Ona görə bayağı musiqiləri yüksək səviyyədə xarakterizə edib xalqı çaşdırmaq olmaz. Balaca bir mahnı yazanı bəstəkar sayıb xalqı çaşdırırlar. Üzeyir bəyin vaxtında belə mahnı yazanları həvəskar bəstəkar da yox, sadəcə, musiqiyə həvəskar adam adlandırırdılar. Ona görə də burada zərər xalqındır. İndi oxuyanlar çoxalıb. Heç birinin də səsi yoxdur. Mikrofon gücünə oxuyurlar. O adam efirə çıxmalıdır ki, xalqa dərs versin. Dərin bir sənəti primitivləşdirməyə heç kəsin haqqı yoxdur. Bu, biz bəstəkarları çox narahat edir. Axır zamanlar televiziya kanallarının səviyyəsi aşağı düşüb. Müəyyən məqsədlərlə gecə-gündüz indiki "ulduz"ları səsləndirirlər. Müğənnilər professional bəstəkarlarla işləməkdən çəkinirlər. Onlar müvəqqəti populyarlıqlarını itirməkdən qorxurlar. Bəziləri yersiz halda özünü dahi adlandırır. İnsan özünü nə qədər balaca saysa və bilsə ki, hələ öyrənmədiyi dəryalar var, onda inkişaf daha da yaxşı olar. Yox, əgər bilsə ki, artıq hər şeyə nail olub, bu onun zəifliyidir.

- Sizcə bu gün yaranan bayağı musiqilərin cəmiyyətə hansı zərərli təsiri var?

- Musiqi insanı formalaşdırır, onda zəngin duyğular tərbiyə edir. Bayağı musiqilər keçmişdə də olub, amma bu səviyyədə yox. Axır zamanlar uşaqların, gənclərin restoranlarda yığışaraq saldıqları çığır-bağır televiziya kanallarında göstərilir. O tamaşaçılar arasında bircə nəfər də samballı adam olmur. Orada aşağı səviyyəli adamlar toplaşır. Restoranlarda səsləndirilənlərin heç biri musiqi deyil. Bu sahədə təcrübəsi olan bir insan kimi bu sözü deməkdə səhv edə bilmərəm. Mən 40 il Moskvada Yaradıcılıq Evində məşğul olmuşam. Çox böyük dahi bəstəkarlar görmüşəm, onların əsərlərini dinləmişəm. İndiki musiqilərin heç biri yadda qalmır. Bunun çox zərərli təsiri ola bilər. Xalqın indiyədək qoruduğu ənənələr heçə gedir. O vaxt Üzeyir bəy radioda yaxşı bir veriliş səsləndirilməyəndə tez sədrə zəng vurub verilişi saxlatdırırdı. Ona görə yox ki, paxıllıq edirdi. Ona görə ki, bu veriliş xalqın səviyyəsinə pis təsir göstərə bilərdi. Əfsus ki, bu gün bizim buna gücümüz çatmır. Biz o zaman gözəl musiqişünaslara qulaq asardıq. Mən sizə açığını deyim: musiqidə millət məsələsi yoxdur. Biz yüksək insan yetişdirmək arzusunda olmalıyıq. Yüksək insan millətini böyüdə bilər, şöhrətləndirər. Biz həmişə görkəmli şəxsiyyətlərdən dərs almışıq. Moskvada oxuyanda dərs aldığım müəllimlər heç vaxt bizim milliyyətimizlə maraqlanmırdılar. Onları maraqlandıran bizim hansı qabiliyyətə malik olmağımız idi. Biz də onların etimadını doğrultmaq üçün gecə-gündüz çalışırdıq.

- Nəriman müəllim, ömür yolunuza nəzər salanda razı qaldığınız, yoxsa gileyləndiyiniz məqamlar çoxdur?

- Özümü dünyanın xoşbəxt adamlarından biri sayıram. Ona görə ki, sənətimi düzgün seçmişəm. Mən musiqiyə təsadüfi gəlməmişəm. Sonralar özümü yoxlayanda görmüşəm ki, başqa bir sənətə bundan artıq sevgi göstərə bilməzdim. Nəticələr də odur ki, simfoniyalar, oratoriyalar, baletlər, konsertlər, müxtəlif mahnılar, romanslar və başqa əsərlər yazmışam. Mahnılarım məşhur müğənnilərin ifasında səslənir. Həm Naxçıvanın, həm də Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimiyəm. Gec də olsa, professor adı almışam. Gec-tez haqq öz yerini tapır. İnsan yersiz nəyəsə nail olanda onun gözəlliyi o qədər hiss olunmur. Budur insanın xoşbəxtliyi. İnsan bir ev tapıb yaşayır, aldığı maaşla birtəhər dolanır. Əsas odur ki, cansağlığı olsun. Mən heç vaxt narazı olmuram. Fəxri ad almaq sevindirici haldır, almamaq isə faciə deyil. Zəhmət heç vaxt hədər getməyəcək. Mən ancaq sevinci axtarıram. Nə iş görmüşəm, nəyə nail olmuşam? Allahdan ancaq cansağlığı arzulayıram. Vaxtım çatmadığından imtina etdiyim gözəllikləri, həyatın nemətlərini duymaq istəyirəm. Bizə çox gözəl işləmək tərbiyəsi veriblər. İnanın ki, gecə olmasa, gecə də işləyərəm. Puşkin, Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun, Hüseyn Cavid kimi dahi adamlar həyatdan çox erkən gedib, başlarındakı fantaziyanı axıradək həyata keçirə bilməyiblər. Bu xoşbəxtlikdir ki, biz hələ yaşayırıq. Qoy insanlar xırda şeylərə fikir verməsinlər, vaxtlarını boş şeylərə sərf etməsinlər, bir-birlərinin qəlbini incitməsinlər. Aldığımız tərbiyəyə uyğun məsləhət vermək borcumuzdur. Müəllimlərimiz də bizə bu məsləhəti veriblər. Qoy heç kəs inciməsin! Mən özümü hələ də tələbə kimi aparıram, çünki bizi belə tərbiyə ediblər. Qoy gələcək nəsil musiqini əyləncəyə çevirməsin. Musiqi əyləncə deyil, insanın mənəvi dünyasıdır.

- Ömrün qısalığına baxmayaraq, insan həmişə çalışır. Bəs gördüyü işlərdən fərəhlənməyə nə zaman vaxt tapır?

- Biz hamımız bu dünyada qonağıq. Rəhmətlik Mirzə Babayev Xuraman Vəfanın sözlərinə yazdığım bir mahnını oxuyurdu: "Əzrayıl qapını döyəndə heç kim kömək edə bilmir. Yəni axırı ölümdür". Hamı həyatda bir iş görməyə çalışır. Həyatda boş-boş, mənasız yaşayıb gedənlər də olur. Biz insanlara nə qədər xeyir veririk, onu bilmirik. Fərəh hər bir anda olur. Mən o fərəhi hər gün tapıram. Fərəhi hər bir akkordda, hər bir intonasiyada tapmaq olur. İşimin yaxşı nəticəsi olanda məndə əhval-ruhiyyə yaranır və şad oluram. Elə bir günüm də olur ki, yeni bir şey tapa bilmirəm, onda bütün günü bədbin oluram. Hər mahnıda yeni bir söz deməlisən. Onda fərəh yaranır. Mən akademiyada işlədiyim üçün Azərbaycanın bütün bölgələrində olmuşam. Xalq mahnılarını toplayıb məcmuə halında dərc etdirmişik. Oyun havaları və mahnılarını, Azərbaycan muğamlarını, vokal dəstgahlarını nota salmışam. Moskvanın yaradıcılıq evində böyük bəstəkarlar üçün muğam çalıb onlara saatlarla muğam haqqında söhbət açanda mən o fərəhi duymuşam. Nota saldığım muğamları İngiltərə, Amerika, Türkiyə və başqa ölkələrdən sifarişlə alıblar. Muğamları və köməkçi muğamları instrumental formada, bir də partitura şəklində yazmışam. Yeni əsərlərim çoxdur. Ancaq heyif ki, bu əsərlər səslənmir. Televiziya kanalları efirdə yalnız "təlxək"lərə meydan verir. Biz nə qədər yeni əsərlər yazsaq da, xeyri yoxdur. Xalq bizim əsərlərimizi eşitmək imkanından məhrumdur. Efirdən yalnız peşəkarlıqdan uzaq əsərlər səslənir. Xalqın mənəvi dünyasını korlayırlar. Musiqi aləmi şadlıq evlərinə, restoranlara qulluq edir. Görkəmli bəstəkarlarımız - Qara Qarayev, Fikrət Əmirov bu vəziyyəti görsəydilər, yenidən ölərdilər. Onların əsərləri səslənmirsə, mənim əsərlərimi kim səsləndirəcək?

Kaspi.- 2007.- 25 dekabr.- S. 16.