Babayeva T.

Mövzunu həyatın içindən götürürəm

Tüncer Cücenoğlu: “Qərb ölkələrində teatr tənəzzülə uğrayıb”

Ötən həftə Akademik Milli Dram Teatrı növbəti premyerasını keçirdi. Bu dəfə təqdim olunan tamaşanı teatrsevərlərə əsl hədiyyə adlandırmaq olardı. Belə ki, rejissor Bəhram Osmanovun quruluş verdiyi "Uçqun" istər tamaşaçılar, istərsə də teatr tənqidçiləri tərəfindən böyük maraqla qarşılandı.
Tamaşanın belə uğur qazanmasında bədii materialın da xüsusi rolu olub. Pyesin müəllifi isə Türkiyənin tanınmış dramaturqu Tüncer Cücenoğludur.
Sözügedən dramaturq dünyanın bir çox ölkələrində tanınsa, əsərləri ən nüfuzlu teatr səhnələrində oynanılsa da, Azərbaycan tamaşaçısı onunla məhz "Uçqun" vasitəsilə tanış oldu. Yaradıcılığı dövründə on altı milli və beynəlxalq mükafata layiq görülən yazarın əsərləri rus, ingilis, alman, fransız, bolqar, yunan, makedon, isveç, gürcü, urdu, yapon, rumın, tatar, polyak, çuvaş, serb, ispan, italyan, ərəb, fars dillərinə tərcümə olunub və həmin xalqların teatrlarında səhnəyə qoyulub. Azərbaycan səhnəsində oynanılan "Uçqun" əsəri isə Rusiya, Bolqarıstan, Rumıniya, İsveç, Almaniya, Portuqaliya kimi ölkələrin teatrlarında oynanılıb və Gürcüstanın üç teatrında səhnələşdiriləcək. Pyesdəki hadisələr hər tərəfdən qarlı dağlarla əhatələnmiş bir kənddə cərəyan edir. Bu kəndin sakinləri uçqun təhlükəsindən qorunmaq üçün səssizliyə riayət etməlidirlər. Yəni, pıçıltı ilə danışmalı, səssiz gülməli, nəzərdə tutulan vaxtlarda dünyaya uşaq gətirməlidirlər. Qaydaları pozanları isə ən ağır cəza gözləyir. Maraqlı mövzusu ilə diqqəti cəlb edən bu tamaşanın premyerasında pyesin müəllifi Tuncer Cücenoğlu da iştirak edirdi. Azərbaycana ilk dəfə gələn yazıçı bizimlə söhbətində əsərlərinin bütün premyeralarında şəxsən iştirak etdiyini dedi.
- Pyeslərim müxtəlif ölkələrdə oynanılır və mən mütləq hər bir premyerada iştirak edirəm. Amma rejissorun işinə müdaxilə etmirəm. Rejissor müstəqil, yaradıcı insandır. Əsas odur ki, o, əsərin ruhunu tuta bilsin.
- Akademik Milli Dram Teatrında oynanılan "Uçqun"dan razı qaldınızmı?
- Əminliklə deyə bilərəm ki, "Uçqun"un Azərbaycandakı səhnə həyatı çox uğurlu oldu. Bəhram Osmanov çox istedadlı, bacarıqlı rejissordur. O, pyesdəki qəhrəmanların xarakterlərini, qarşılıqlı münasibətlərini həm psixoloji baxımdan aça, həm də onları sosial varlıq kimi göstərə bilib.
- Pyesin mövzusu çox maraqlıdır. Sizə elə gəlmirmi ki, bu motivlə süjetdə konflikti daha gərgin qurmaq olardı?
- Bu əhvalat müəyyən fikirləri çatdırmaq üçündür. Mən onu sadəcə, seyrçi üçün düşünməmişəm. Yazar özü üçün və inandığı şəkildə yazmalıdır. Rejissor da inandığı formada onu səhnəyə qoyur. Finalda uçqunun baş verməməsi simvolikdir. İnsanların düşünməməsini, bir şey öyrənməməsini, dünyanı gözəlləşdirmək üçün çalışmamasını istəyən bir sistem var. Çünki insanlar düşünməyə başlayarsa, bəzilərinin rahatlığı pozular. Bu hekayə içində insanların hər işinə, hətta cinsi həyatlarına qədər qarışan bir sistemi göstərdik.
- Əsərdə təsvir etdiyiniz yer sırf təxəyyülünüzün məhsuludur, ya belə yer mövcuddur?
- Əslində, Anadoluda tam olmasa da, buna oxşar kiçik bir yer var. Mənə orada uçqun təhlükəsi olduğuna görə insanların rahat hərəkət edə bilmədiyini söyləmişdilər. Mən isə bu məlumat əsasında belə bir hekayə yazdım.
- Min illərdir ki, ədəbi əsərlər yaranır. Bu bolluq yaradıcı adamlar üçün mövzu qıtlığı yaratmır ki?
- Mən əsərlərimdə təkcə Türkiyədə yaşayan insanların deyil, bütün dünyada, Yer kürəsində yaşayanların həyatını göstərirəm. Bir insana aid olan hər bir şeyin bütün insanları maraqlandırdığına, düşündürdüyünə inanıram. Eşq, nifrət, insan haqları kimi mövzular həmişə aktualdır. Məsələn, mən pyeslərimdə qadın problemlərinə üstünlük verirəm. Çünki onların hüquqlarının daha çox pozulduğunu düşünürəm. Təəssüflər olsun ki, qadınlar inkişaf etmiş ölkələrdə - Amerika, Rusiya, İsveçdə belə ikinci dərəcəli insanlardır. "Qadıncıqlar" pyesimdə qadının ən aşağı həddə, çirkin bir oyuna sürüklənməsini göstərmişəm. Mən mövzularımı həyatın içindən götürürəm. Rusiyalı bir prodüser mənə demişdi ki, sizdə Qorkinin gerçəkliyi, Qoqolun komikliyi, Çexovun hissiyyatlığı birləşib. Mövzu qıtlığına gəlincə isə, əgər yazar həyatdan qorxmursa, daim həyatın içindədirsə, fəaliyyət göstərəcək, yazmağa davam edəcək. Yox, əgər yazar evdən bayıra çıxmasa, insanlarla ünsiyyət, münasibət qurmasa, bir şey yaza bilməz. Təkcə oxumaqla, filmə, tamaşaya baxmaqla yazıçı olmursan. Həyatın içində olmaq lazımdır.
- Müxtəlif ölkələrdə olursunuz. Bu gün müasir dünya teatr mühitində hansı proseslər gedir?
- Dünya teatrı deyəndə, bura çox fərqli ölkələrin teatrları daxildir. Rusiya, İngiltərə, Almaniya, Fransa, Balkanların çox önəmli teatrı var. Məsələn, bolqar yazarları müasir dünya teatrında ən yaxşı yazarlar hesab olunur. Bütün Türkiyədə onların pyesləri oynanılır. Sadalanan ölkələr arasında teatrı həqiqətən irəli getmiş ölkələr var. Amma teatr yazılı mətnə bağldır. Teatrın əsas işi mətni pozmadan insanla bağlı hekayələri anlatmaqdır. Qərb ölkələrində isə teatr tənəzzülə uğrayıb. Çünki dünyaya yeni bir sistem gəldi - qloballaşma. Dolayısı ilə orada hər şeyin içini boşaldaraq, sovurmaq istəyirlər.
- Demək, siz qloballaşmaya qarşısınız...
- Təbii ki, buna qarşıyam. Hər bir şeyin orijinalı gözəldir. Şekspir orijinal olduğu, əsərlərindəki insanlar ortaya çıxarıldığı zaman maraqlıdır. Amma "Hamlet"in içini boşaltsanız, əsas məğzini yox etsəniz, onu yalnız akrobatik hərəkətlər, işıq effektləri vasitəsilə göstərsəniz, mənasız olacaq. Sizin teatr isə Rusiya ənənələrindən bəhrələnib, ona görə də sizin üçün qloballaşmanın qorxusu yoxdur. Azərbaycan teatrı Stanislavski məktəbi üzərində qurulub. Siz bütün kainata, insanlara müraciət edən tamaşalar oynayırsınız. Məncə, elə bu istiqamətdə davam etməyiniz lazımdır. Çünki sizin mədəniyyətiniz çox fərqli bir mədəniyyətdir. Sizin mühitdə daha humanist, daha həlim insanlar yetişir.
- Belə olan halda, Qərbdə mədəniyyətin gələcəyini necə görürsünüz?
- Mənim fikrimcə, orada mövcud sistem dağılacaq. Çünki onlar artıq tükəniblər, insanları sürülərdən fərqləndirməyəcək dərəcəyə gəlib çatıblar. Hər şeyi yox edən sistem isə çox yaşaya bilməz. Sonra isə, məncə, orta yol tapılacaq. Bu, nə tam kapitalist, nə də tam sosialist sistemi olacaq. Onların hər ikisinin yaxşı tərəflərini özündə birləşdirən, sintez edən bir sistem olacaq.
- Burada Türkiyə mədəniyyəti hansı yeri tutacaq?
- Çox böyük yer tutacaq. Bizim Anadolu çox zəngin mədəniyyətə malikdir. Çünki orada türklərdən başqa, müxtəlif xalqlar yaşayır. Onların ortaq - Anadolu mədəniyyəti, məncə, dünyanın ən böyük mədəniyyətlərindəndir.
- Yaradıcılığınıza qayıdaq. Hazırda hansısa əsər üzərində çalışırsınızmı?
- İndi yazdığım pyesin Azərbaycana da aidiyyatı var. İkinci dünya müharibəsi illərində Türkiyədə bir xanım əri ilə birgə qəzet nəşr etdirirdi. Qəzetdə Hitlerin əleyhinə yazılar çıxdığı üçün nasistlərin tərəfdarları həmin qəzeti bağladılar və qadını təqib etməyə başladılar. O, Türkiyəni tərk etməli oldu, Bakıda məskunlaşdı və burada da dünyasını dəyişdi. Yeni pyesim həmin qadının həyatından bəhs edəcək.
- Tüncer bəy, müsahibəyə görə təşəkkürümüzü bildiririk və sonda Azərbaycandan hansı təəssüratlarla ayrılacağınızı bilmək istərdik...
- Artıq Bakıda özümə dostlar tapmışam. Onlarla görüşmək və əgər pyeslərim oynanılarsa, premyeralarda iştirak etmək üçün yenidən Bakıya gəlmək istərdim. Bakı dünyanın ən gözəl şəhərlərindən biridir. Paris, Moskva qədər özünəməxsus gözəlliyi var. İnsanları isə çox istiqanlı və bizə yaxındır. Biz onları, onlar da bizi sevirlər. Azərbaycan dünyanın inkişaf etmiş ölkələrindən birinə çevrilə bilər. Amma bu, sizdən asılıdır.

"Uçqun" tamaşasının rejissoru Bəhram Osmanov da dramaturqla bağlı fikirlərini bizimlə bölüşdü:
- Tüncer Cücenoğlu ilə tanışlığımız bu ilin mayında, Akademik Milli Dram Teatrı Trabzonda Uluslararası Beynəlxalq Teatr Festivalında iştirak edərkən baş tutdu. Tüncer bəy dünya teatr məkanında kifayət qədər tanınmış dramaturqdur. Amma təəssüflər olsun ki, onun əsərləri indiyədək Azərbaycan səhnəsinə gəlib çıxmamışdı. Mən onun bir sıra pyesləri ilə tanış olduqdan sonra "Çığ" pyesi üzərində dayandım. Bizim dilə tərcümədə "uçqun" mənasını verən "çığ" türkcə həm də çığırtı, "körpə qığıltısı" anlamını verir. Bu əsəri teatrın bədii şurası, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi də bəyəndi. Bu tamaşanı böyük həvəslə hazırlamağa başladıq. Çünki, çoxdandır özümüzə belə yaxın və eyni zamanda, uzaq bir daramaturqla işləmirdik. Tamaşanı üç aya hazırladıq. Gələcəkdə bu dramaturqun "Qadıncıqlar" əsərinə quruluş vermək fikrim var. Mən onun müxtəlif mövzulu pyeslərini oxumuşam. Cücenoğlu istənilən əsərində qəhrəmanları ekstremal vəziyyətə salmağı və onları oradan çıxarmağı bacarır. O, hər bir insanın başına gələ biləcək əhvalatlar yazır. Ona görə də bu gün otuz beş ölkənin ən mötəbər teatrlarında Cücenoğlunun əsərləri oynanılır. Bizim də məqsədimiz Cücenoğlunu Azərbaycanda tanıtmaq və eyni zamanda, onun köməyi ilə Azərbaycanın klassik, müasir dramaturgiyasını Türkiyədə tanıtmaqdır. Tüncer bəylə tanışlığımızdan məmnunam. O çox kübar və Azərbaycanı sevən bir şəxsdir.

Xəzər.- 2007.- 15 dekabr.- S. 18.