Məhərrəmova T.

Səhnədə həqiqi gülüş yaradan adamlar olmalıdır

İlham Namiq Kamal, Xalq artisti: "Hər bir sənət adamı öz tərbiyəsini səhnəyə gətirir"

Hamı tərəfindən tanınmaq və sevilmək... Bu, hər aktyora qismət olmayan xoşbəxtlikdir. Bir qisim aktyorlar var ki, onları uşaqdan böyüyə qədər hamı tanıyır. Səhnədə görən kimi də üzlərinə sevinc qonur. O aktyorların səhnədən deməyə həmişə sözü olur. Tamaşaçı da ona inanır. Bu inamı və məhəbbəti qazanmaq üçün İlham Namiq Kamal illərdən bəridir ki, uzun, lap uzun bir yol gəlir. Bu yolun enişlərinə, yoxuşlarına özü qədər bələd olan ikinci adam ola bilməz.

Səhnəmiz gülməli adamlardan qurtarmalıdır

- İllər keçir, yaş üstünə yaş gəlir. Hər bir yaş sənətkarın özü qarşısında hesabatıdır. Hazırsınızmı bu hesabata? Yoxsa fikirləşirsiniz ki, hələ tezdir?

- Hər bir sənət adamının - istər aktyor, istərsə də reyissor olsun, onun yaradıcılığının mərhələləri olur. Bu mərhələlər keçdikcə istər-istəməz arxaya da nəzər yetirməlisən ki, bu günə kimi neyləmisən. Bu, uzun bir yoldur. Sənət adamı öz-özlüyündə buna mərhələ deyir. Media işçiləri, teatrşünaslar isə onun yaradıcılıq prinsiplərinin hansı səviyyədə inkişaf etdiyini təhlil edirlər. İlk gündən mənim böyük müəllimlərim olub. Adil İsgəndərov, Rza Təhmasib, Tofiq Kazımov kimi sənətkarların məktəbini keçmişəm. Tofiq Kazımov məni Milli Dram Teatrına dəvət edəndən sonra 14 il fasiləsiz onun bütün tamaşalarında iştirak eləmişəm. Onun seçdiyi bir qisim aktyorlardır ki, bugünkü gündə Azərbaycan teatr sənətini davam etdirirlər. Müəyyən bir dövrdə özəl teatrımı açaraq bilavasitə reyissura ilə məşğul olmağa başlamışam.

- Məşhur kino reyissorlarından biri "Kino hara gedir?" sualına "Kino insanların apardıqları yerə gedir" - deyə cavab verir. Eyni sualı teatrla əlaqələndirsək, necə cavab verərsiniz?

- Teatr özünün stabil yaradıcılıq yolunu davam etdirir. Ancaq bununla bərabər reyissura baxımından bir az kasaddır. Bayaq adlarını sadaladığım ustadları gördüyüm üçün deyə bilirəm ki, teatrda reyissura baxımından axsamaq var. Çoxları boynuna almaq istəmir, amma bu, belədir. Elə tamaşalar var ki, reyissor orada neylədiyini bilmir. Heç bir fikri olmadan müəllifin yazdığı əsəri eyni ilə səhnəyə köçürür. Bu, böyük bir bəladır. Hər bir əsərin öz reyissor həlli və yozumu olmalıdır. Mənə elə gəlir ki, indi gənclərə meydan vermək lazımdır ki, öz qüvvələrini sınasınlar. Məncə bugünkü teatrlarda ən mühüm komponentlərdən biri reyissuradır. Reyissura varsa, orda yaxşı tamaşa, ansambl var. Heç kəs deməsin ki, tamaşada mən tək idim. Bu, tamaşanı yoxluğa, uçuruma aparıb çıxarır. Musiqili Komediya Teatrının kollektivi sağlamdır. Mənə elə gəlir ki, bu kollektivlə işləmək olar.

- Deyəsən, hazırda siz də bu kollektivin daimi üzvü kimi çalışırsınız?

- Görkəmli sənətkar Hacıbaba Bağırovla uzun illər idi ki, tanış idik. Kinofilmlərdə, "Mozalan" kinoyurnalında, televiziya tamaşalarında bir yerdə çıxışlarımız çox olub. Bundan əlavə, Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində musiqili teatr aktyorluğu kafedrasında bir yerdə çalışırdıq. Bir gün "Onsuz da bir yerdə işləyirik, gəl Musiqili Komediya Teatrında bir tamaşa hazırla" - deyə təklif etdi. Razılaşdım. Hətta onun arzusu vardı ki, bir tamaşada ikimiz oynayaq. Həyat elə gətirdi ki, bu, qismət olmadı. O, Oqtay Rəcəbov və Aqşin Babayevin "Şeytanın yubleyi" pyesini mənə təqdim elədi. Bu pyesin mövzusu bugünkü gün üçün çox aktualdır. İnsanın şeytanlıq dərəcəsinə qalxması əsərin əsas qayəsi idi. Bu gün bir çox böyük idarələrimizdə, şirkətlərdə, nazirliklərdə də şeytanlar var ki, onlar insanların əsl mənada işləməsinə mane olurlar. Harda şeytan varsa, orada qalmaqal, böhtan, paxıllıq olur. Əsərdə şeytan tək bir nəfər - Meydan müəllim idi. Çox fikirləşdim ki, axı şeytan bir deyil, hər bir insanın içində az, ya çox dərəcədə şeytan var. Meydan tamaşanın sonunda öz gedişi ilə bildirmək istəyir ki, əgər mən şeytanamsa, siz məndən də qorxulu şeytansınız. Yəni şeytanı şeytanlıq dərəcəsinə gətirən onun kollektivi, ətrafındakı mühit, cəmiyyətdir. Alqışlar, yalançı təriflər, üzgörənliklər insanı şeytanlıq dərəcəsinə çatdırır. Onlar gülüş yaratmaqla bərabər təhlükəli adamlardır. Tamaşaçılar tamaşanı elə bu prizmadan da qəbul edirlər. Mənə elə gəlir ki, "Şeytanın yubileyi" bu gün Musiqili Komediya Teatrının repertuarında olan ən maraqlı tamaşalardan biridir.

Ümumiyyətlə, bu teatr mənə doğma teatrdır. İndi burda aktyor-reyissor kimi çalışıram. Müəyyən ağızəymələr, müəyyən şarylar, gülməli adam obrazları bu səhnədən yığışıb. Bunlar yığışdıqca Musiqili Komediya Teatrının hörməti daha da artacaq. Səhnəmiz gülməli adamlardan qurtarmalıdır. Səhnədə həqiqi gülüş yaradan adamlar olmalıdır. Bunlar təmizləndikcə kamil insanın yaratdığı gülməli adam obrazı tamaşaçılara daha yaxın olacaq.

- Yenə də "Şeytanın yubileyi"nə qayıdaq. Mən tamaşanın premyerasında iştirak elədim. Düzdür, tanınmış teatr reyissoru Piter Bruk deyib ki, premyeradan sonra söylənilən fikir tamaşa əleyhinə cinayətdir. Yəni hər bir tamaşa oynandıqca cilalanır. Sizin həmin tamaşadakı reyissor yozumunuzda ən böyük qınaq obyektlərinizdən biri yurnalistlərlə bağlı idi. Bu qınaq mənə daha çox ifrat təsiri bağışladı. Müəllif də bunun daha çox reyissor tərəfindən qabardıldığını söylədi. Bilmək istərdim, bu qınaq nə üçün idi?

- Bu, qınaq deyildi. Bu da cəmiyyətin bəlalarından biridir. Axı mediya nümayəndələrinin hamısı öz sənəti ilə təmiz məşğul olmur. "Reket" yurnalistlər, telereyissorlar, operatorlar, redaktorlar - bunların hamısı cəmiyyətdə var. Sadəcə, biz bunu qorxmadan ilk dəfə səhnədən göstərdik. Biz öz içimizi təmizləməsək, kim təmizləyəcək? Hansı sahənin işçisi olursa-olsun o insanın müəyyən vəsaiti verilməlidir ki, gözü heç yerdə olmasın. İnsanın əməyinin vəsaiti ödənmədikdə bu problemlər yaranır. Biz o tör-töküntülərə qarşı mübarizə aparmalıyıq. Ardımızca sabah gənclər gəlir. Gərək onlar yüngül qazanc yoluna düşməsinlər. Tamaşa o zaman aktual olur ki, zalda oturan tamaşaçının ürəyindən tikan çıxır və fikirləşir ki, "bunu mən də demək istəyirdim". Tamaşaçıların da bunları bilavasitə gülüşlə qarşılaması o demək idi ki, teatrın mövqeyi ilə tamaşaçının qəlbi hardasa düz gəlir.

- Necə bilirsiniz, bu gün dediyiniz kimi, tamaşaçı ürəyindən tikan çıxaracaq səhnələrlə cəmiyyətdə bir çox mənfi tendensiyaları dəyişdirmək mümkündürmü?

- Teatr əsasən hisslərin daşıyıcısıdır. Bizim işimiz yaxşı və pis hissləri insanlara aşılamaqdır. Hər kəs bunu öz intellekti səviyyəsində qəbul edir. Teatr bilavasitə maarifpərvər məbədgahdır.

Reyisso-aktyor tandemi

- Bəzən aktyorlar onlara meydan verilmədikdə, sözlərini demək üçün reyissuraya can atırlar. Bəzən də onlar yeni bir söz demək üçün reyissuraya keçirlər. Siz hansılardansınız?

- O qəbil aktyorlardanam ki, bu günə kimi mənə rollar verirlər. İstər televiziya tamaşalarında, istərsə də teatrlarda. Reyissurayla bilavasitə məşğul olmağım "İlham" Miniatür Teatrının yaranması ilə bağlı oldu. Çünki tamaşaların necə olması haqqında beynimdə fikirlər vardı. Onda reyissura ilə məşğul olmağa başladım və bir də gördüm ki, özümdən asılı olmayaraq, 10 ildən çox bir müddətdə 37-38 tamaşa hazırlamışam. Nə qədər ki, sənət adamının, aktyor sənəti ilə məşğul olan fərdin canında sağlamlıq və tamaşaçının da ona məhəbbəti varsa, o, tamaşaçının gözü qarşısında olmalıdır.

- Tanınmış kinoreyissor Oqtay Mirqasımov müsahibəsi zamanı "Aktyorlar sizin üçün kimdir?" sualına "Aktyorlar mənim üçün yaxşı mənada alətdir" - deyə cavab verdi. Analoyi suala siz necə cavab verərsiniz?

- Bəlkə kinoreyissor filmdə bu fikrini montay prosesi ilə əlaqələndirir. İlk növbədə aktyorla işləmək qabiliyyəti olan reyissor olmalıdır. Hər bir reyissorun da ilk növbədə böyük aktyor olması vacibdir. Ədil İsgəndərov, Rza Təhmasib gözəl aktyor idilər. Tofiq Kazımovdan maraqlı aktyor ağlınıza gəlməsin. Mən də içində olmaqla hələ heç bir aktyor onun göstərdiyi hər hansı bir ştrixi göstərmək qabiliyyətə malik olmamışıq. Aktyorluq həddən artıq çətin peşədir. Yəni sənin nə musiqi alətin, nə simin var. Saçından tutmuş dırnağına qədər ancaq gərək öz bədənini kökləyəsən. Cilddən-cildə girmək qabiliyyəti içindən gəlməlidir. Gərək nə boyda biliyin, intellektin, mədəniyyətin, savadın olmalıdır ki, cilddən-cildə girmə qabiliyyətinə malik olasan. Əgər peşəkar aktyorsansa, səhnədə ayaqyalın, ülgücün üstündə gəzməyi elə bacarmalısan ki, dabanın qanamasın.

- Yəqin ki, aktyor oluban reyissor kimi fəaliyyət göstərəndə səhnədə aktyorlarla dil tapmaq da asan olur?

- Bu, bir tərəfdən asan, bir tərəfdən çətindir. Tamaşanı hazırlayana qədər olan müddət ona görə çətindir ki, onların da əvəzinə düşünürsən. Çünki bütün tamaşa sənin yozumundur. Yalnız 3-4 tamaşa oynanılandan sonra özünü rahat hiss edirsən ki, artıq ətrafındakılar sənin üslubuna uyğun işləyirlər.

- Çox vaxt görmüşəm ki, reyissorlar qurduqları tamaşada aktyor kimi çıxış edəndə özlərinə baş rolları verirlər. Olmaya onlar özlərini kiçik, epizodik rollarda görmürlər?

- Ola bilər ki, elə bir tamaşa olsun, orada lap kiçik rol oynayım. Miniatür Teatrında hazırladığım "Karnaval" və ya "Şifonerdə eşq-məhəbbət" tamaşasında oynadığım balaca bir obraz idi. Rol sırf mənə uyğun olduğundan həmin tamaşada başqa rol oynaya bilməzdim. Hansı rol uyğundursa, gərək o rolu oynayasan. Rol ilk növbədə xarakterə uyğun olmalıdır.

Əsəb üzərində qurulmuş sənət

- "İlham" Miniatür Teatrının fəaliyyəti nə yerdədir?

- Bugünkü gündə ancaq səyyar tamaşalarla çıxış edirik. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi bizə Gənc Tamaşaçılar Teatrında kiçik bir yer ayırmışdı. Bildiyiniz kimi, prezidentin sərəncamı ilə bir neçə böyük teatrda təmir işləri başlanılıb. İnşallah, təmir qurtarandan sonra öz işimizi davam etdirərik. Çünki özəl teatr elədir ki, ona qayğı, kömək olmadan, xüsusən yer verilmədən fəaliyyət göstərməsi çətindir.

- Deyə bilərsinizmi, bu teatrı nə qədər tanıda bildiniz?

- İmkan daxilində tanıtdıq. Teatrın 6-7 tamaşası Az.TV-nin, 4 tamaşası "Lider" televiziyasının Qızıl Fondundadır. Əgər bugünkü gündə çəkilən tamaşa Qızıl Fondda saxlanılırsa, bu böyük işdir. Bundan əlavə, çəkilmiş tamaşalar özümüzdə də qorunur. Çalışmışıq ki, teatr sənətinə kömək edək. Bu teatr digər teatrlara bənzəməyən bir formada olan teatrdır. Əyləncəli, gülüşlü, musiqili, bugünkü günün sözünü deyən, sabahkı günün sözünü deməyə qadir olan bir teatrdır.

- Bilmirəm, razılaşarsınız, yoxsa yox, Azərbaycanda, gülüşə, yumora həssas bir məkanda yaxşı yumoristik teatr ənənəsi yaranmadı.

- Teatrın yumorlu, satiralı əsərlərdən ibarət repertuar zənginliyi olur. Teatrın mövzusu onun müəllifləri ilə əlaqədardır. Müəlliflər əlbəttə, nə qədər bu günlə səsləşən əsərlər təqdim edərsə, tamaşaçı üçün daha maraqlı olar. Bugünkü gündə sırf Musiqili Komediya Teatrından danışırıqsa, burda əlbəttə ki, yumor daha çox olmalıdır. Bizim sonuncu premyeramız - "Qısqanc ürəklər" yumor üzərindədir. Oynadığım polkovnik Mikayıl rolu Hacıbaba Bağırova verilmişdi. Tale elə gətirdi ki, bu rolu mən oynamalı oldum. Hər yerdə də qeyd edirəm ki, bu rolu Hacıbaba Bağırovun ruhuna ithaf edirəm. "Qısqanc ürəklər"də tamamilə fərqli bir obraz təqdim elədim. Heç vaxt sistemdə işləyən bir adamın obrazını oynamamışdım. Onların psixologiyası tam başqadır. Çalışmışam ki, bu obraz maraqlı olsun. Tamaşaçılar necə qəbul edib, bunu deyə bilmərəm.

- Bir çox aktyorlardan fərqli olaraq, bir neçə səhnədə oynayırsınız. Bu səhnələr sizə yalnız təcrübə verir?

- Təcrübə də verib. Ancaq dəvət də həddindən artıq çox olub. 90-cı ildə məni Musiqili Komediya Tetarına dəvət etmişdilər. Cahangir Novruzovun quruluşunda "Sevgilimin anası", elə həmin il Cənnət Səlimovanın quruluşunda "İtalyansayağı boşanma", Hüseynağa Atakişiyevin quruluşunda "Qarğa məndə qoz var" əsərlərində baş rolları oynadım. Yəni bu teatra məndə əvvəllər də dəvət olub. Ürəyimdə o rahatlıq var ki, reyissorlar harda olublarsa, onların tamaşalarında oynamağımı istəyiblər. Tamaşaçı üçün hansı teatrın olması maraqlı deyil. Tamaşaçı tamaşaya maraqlıdır. Hansı teatrda maraqlı tamaşa varsa, tamaşaçı axışıb ora gedəcək. "Dadaşbala əməliyyatı" deyəndə, demirdilər ki, hansı teatr? Deyirdilər ki, o tamaşada İlham, Afaq Bəşirqızı oynayır. Camaatı yaxşı tamaşa maraqlandırır.

- İndiyə qədər gözünüzün arxasınca qaldığı rollar olubmu?

- Heç bir rolun arxasınca gözüm qalmayıb. Çünki buna vaxtım olmayıb. Heç vaxt da fikirləşməmişəm ki, filan rolda oynamasaydım, ürəyim partlardı. Əgər öz istedadını, bacarığını sənə tapşırılan hər hansı bir obraza həsr edirsənsə, elə bu, sənin üçün yeni bir xarakterdir. Tamaşaçı səndən hər zaman yeni obraz, yeni xarakter gözləyir. Biliyin, təcrübən, istedadın yeni xarakterlər yaratmaqda sənə hər zaman köməkçi olur. Aktyorun yeganə işi onun cilddən-cildə girmək qabiliyyətidir. Əgər o qabiliyyət səndə varsa, asanlıqla tamaşaçılarla ünsiyyətdə ola bilərsən.

- İki saatlıq tamaşa ərzində cilddən-cildə girmək, başqasının maskasını taxmaq və onun kimi düşünmək asandırmı?

- Asan olsaydı, bunu elə hamı edərdi. Aktyorluq yeganə sənətdir ki, hər dəfə istər rol oynayanda, istər məşq edəndə ürəyinin müəyyən tellərini, əsəbini itirirsən. Aktyor sənəti əsəb üzərində qurulmuş bir sənətdir. Tamaşaçı gəlib gülür, ancaq sən o vəziyyəti ifa etmək üçün nə qədər əsəb gərginliyi keçirirsən.

- Ortada bir növ cansağlığı gedir. Bunun əvəzində qazandığınız tamaşaçı məhəbbəti və ya hər hansı bir titul sonradan o sağlamlığı əvəz edə bilirmi? Nə vaxtsa peşmançılıqla özünüzə demisinizmi, mən nə üçün aktyor oldum?

- Hər bir insanın seçdiyi peşə var. Bizə güclə deməyiblər ki, get, aktyor ol. İçimizdə elə bir həvəs, elə bir qığılcım var ki, adi insanlar o hissləri keçirə bilməz. Aktyorluq peşədir. Həvəslə gəlirsən, sonra keçdiyin məktəb səni peşəkarlıq dərəcəsinə çatdırır. Sən gərək o peşəkarlığı püxtələşdirəsən. Oynadığın rollarla, obrazlarla daha yeni bir səhnə açasan.

- Dediniz ki, insanlara həqiqi gülüş bəxş olunmalıdır. Nədir bu gülüşün mahiyyəti?

- Azərbaycan teatrında qaz səsi çıxaran, bəstəboy, pəltək obrazlarında oynayan gülməli adamlar çoxdur. O, onsuz da gülməli adamdır. Ona küçədə də güləcəklər. Bir də var ki, cəmiyyətdə olan insanlardan fərqlənməyən adi insan. Ancaq o, səhnədə elə maraqlı gülüş vəziyyətləri, xarakter yaradır ki, heyran qalırsan. Bax, budur bizim aktyor sənəti. Aktyor sənəti də yalnız o zaman qiymətlənir. Bir var, savadsız bir adamın səhnədə oynadığı alverçi obrazı, bir də var savadlı adamın təqdim etdiyi analoyi obraz. Bunlar tam ayrı-ayrıdır. Hər bir sənət adamı öz tərbiyəsini səhnəyə gətirir. Mədəni, səviyyəli bir aktyorun səhnəyə gətirdiyi obraz həmişə maraqlı bir qalereya kimi qalır. Bəsit, dayaz adamın gətirdiyi xarakter isə silinib gedir. Biz qalereya yaradan maraqlı xarakterlər haqqında düşünməliyik.

- Bəzi aktyorlar var ki, oynadığı rolların sayından asılı olmayaraq, bəzən bir-iki obrazla tanınırlar. Sizdən söz düşəndə, adətən daha çox Hüseyn Ağabacı, "Dadaşbala əməliyyatı"nı xatırlayırlar. Bu, sizin o biri rollarınızı kölgədə qoymurmu?

- Bu, tale yüküdür. Belə baxanda, doğrudan da həyatımda bir obraz olmayıb. Əgər televiziyanı götürsək, "Mehmanxana sahibəsi", "Evləri köndələn yar", "Evlənmə", "Göz həkimi" tamaşaları göz önünə gəlir. Çalışmışam ki, təmiz işləyəm. Teatr səhnəsini götürəndə isə bir yandan göz önünə "Afət", "Mənim ərim dəlidir", "Bu dünyanın adamları", "Dadaşbala əməliyyatı" gəlir. Ola bilər ki, hansısa bir aktyorun taleyinə bir-iki obraz düşür. Bu da bir qismətdir. Eyni zamanda, İncəsənət və Mədəniyyət Universitetində kafedra müdiriyəm. Müəllimlərimin mənə öyrətdiyini mən də öz savadımla gənclərə öyrədirəm. Boş vaxtım olmayıb. Bu yol mənim üçün uzun bir yoldur. Yəni bu yol gedir. Canımız sağ olarsa, bu yolu getməyə çalışarıq. Ancaq insan o yolu gedə biləcəkmi və yaxud o yolun hansı astanasında dayanacaq?

Yaxşı dost

- Belə bir məşhur söz var: "Yaxşı dost qazanmaq üçün yaxşı dost olmaq lazımdır". Sirrinizi dostlarınıza çox etibar edirsiniz, yoxsa "Sözümüzü ətrafa deməkdənsə, bir-birimizə deməyə üstünlük veririk" - deyən qardaşınız Cəfər Namiq Kamala?

- Qardaşla dost olmağın özü də böyük işdir. Mən qardaşlarımla səmimi dostam. Bununla belə, istər sənət aləmində, istərsə də sənətə dəxli olmayan sahələrdə çoxlu dostlarım var. Onlarla fikirlərimiz, sözümüz bir gəlir. Bəli, dost olmaq üçün gərək özün də dost olmağı bacarasan. Bir də ki, kim hansı tərbiyəni alırsa, ətrafında ona uyğun insanlar olur.

- Tamaşaçını da dost hesab edirsiniz?

- Əgər düşündüklərini tamaşaçı qəbul edirsə, o, sənin yaxınındır, əzizindir. Aktyorun səhnədə ilk qazancı etdiyi hərəkətləri tamaşaçının birinci tutmasıdır. Onun alqışıdır. Bu, təsdiqləyir ki, nəyi düz, nəyi səhv etmisən. Sən tamaşaçını öz ardınca aparmaq qabiliyyətinə də malik olmalısan. Ona görə özün o qədər bütöv olmalısan ki, tamaşaçını öz ardınca apara biləsən.

- Bəs özünüzə yaxın və əziz bildiyiniz tamaşaçını bugünkü şou aləmin bayağı verilişlərindən tamamilə qoparıb əsl məbədgah olan teatra cəlb etməyə söz verirsinizmi?

- Söz vermək lazım deyil. O qədər söz verib yerinə yetirməyənlər var ki... Hər bir sənət adamı bunu öz işi ilə sübut etməlidir. Əgər hər bir tamaşada oynadığın obrazı və yaxud qurduğun bir tamaşanı normal səviyyədə təqdim etməyi bacarırsansa, deməli, öz vəzifəni yerinə yetirmisən. Mənə elə gəlir ki, tamaşaçı da zərgər xırdalığı ilə işləyən sənət adamı ilə bayağı, dayaz insanları ayırmaq qabiliyyətinə malikdir.

- Deyə bilərsinizmi, müsahibəmiz boyu ürəyinizdən hansı hisslər keçdi?

- Ürəyimdən yalnız düşünmək keçdi. Əgər siz mənə bu sualları verirsinizsə və sizin kimi həmfikirlər varsa, özümü xoşbəxt hesab edə bilərəm.

Kaspi.-2007.-24-26 fevral.-S.22.-23.