Məhərrəmova T.

Biz saxta gülməyi bacarmırıq

Elxan Ocaqov, Əməkdar mədəniyyət işçisi: "Teatrlara maraq

şou-biznesə maraqdan əskik deyil"

İndi Musiqili Komediya Teatrında direktor vəzifəsinin icrası ona tapşırılıb - Elxan Ocaqova. Çünki bu teatrın mətbəxinə hamıdan yaxşı o bələddir. Yaradıcı heyətdən tutmuş texniki işçilərə qədər hamının dilini gözəl bilir. Bir də ki, zəngin ənənələri olan teatrı yaşatmaq, inkişaf etdirmək və problemləri aradan qaldırmaq kimi ağır bir vəzifəyə çiyin vermək hər adamın işi deyil.
E.Ocaqov vəzifəsinin icrasına başladığı müddətdə ilk müsahibəsini "Kaspi"yə verdi.

17 ilin dostluğu

- Hamı yaxşı bilir ki, bu sənət ocağına uzun illər görkəmli gülüş ustası Hacıbaba Bağırov rəhbərlik edib. Ondan sonra Musiqili Komediya Teatrında direktorluq vəzifəsinin icrasını boynunuza götürməkdən ehtiyat etmədinizmi?
- Sözsüz ki, Hacıbaba Bağırov korifey sənətkar idi. Elə bir sənətkarla işləmək çox rahat idi. Biz 17 il sərasər bir yerdə işləmişik. O, Bakı Bələdiyyə Tənqid-Təbliğ Teatrında müdir, mən müavin, daha sonra isə 10 il Musiqili Komediya Teatrında bir yerdə işləmişik. Bu birlik mənim həyatımda əhəmiyyətli rol oynayıb. Əvvəla, Hacıbaba Bağırov kimi böyük bir korifeylə işləyərək Azərbaycan milli mədəniyyət tarixinə düşmək mənim üçün önəmli bir şeydir. İkincisi, Hacıbaba sənəti mükəmməl bilən bir şəxsiyyət idi. Mədəniyyət sahəsində ondan çox şey öyrəndim. Üçüncüsü, Hacıbaba Bağırov çox gözəl dost idi. Belə bir insanla dost olmaq və böyük bir teatra birlikdə rəhbərlik etmək böyük bir şərəf idi. Təbii ki, bütün bunların sonunda Hacıbaba Bağırovu itirmək mənim üçün çox ağır idi. Həm də bu təkcə mənim üçün yox, Azərbaycan teatrı üçün ağır itki idi. Böyük bir korifeyi itirməklə bərabər repertuarda bir çox tamaşaları oynamaq imkanından da məhrum olduq. Çünki Hacıbaba Bağırovun rollarını oynamaq mümkün olmayan bir şeydir və bu mümkünsüzlüyün nəticəsində tamaşalar məcburi olaraq repertuardan kənarlaşdırıldı. Bu itkilərin qabağında sarsılmamaq, teatrı yaşatmaq və inkişaf etdirmək məsələsi qarşımızda dururdu. Burda mənim köməyimə Hacıbaba Bağırovla birgə işlədiyim illərin təcrübəsi və teatrla sıx bağlı fəaliyyətim çatdı. İkincisi, Hacıbaba Bağırovla işlədiyim dövrdə o drektora aid səlahiyyətlərin bir çoxunu mənə həvalə etmişdi. Bütün bu illər ərzində həmin səlahiyyətləri icra etməyim də köməyimə çatdı. Hacıbaba Bağırov ruhunun şad olması, adının yaşaması üçün onun illər boyu formalaşdırdığı bir kollektivlə birləşərək teatrı qabağa aparmağı qərara aldıq. Bu birlik də bizim köməyimizə çatdı. Bir araya gələrək teatrın bütün problemlərini, imkanlarını müzakirə etdik və real vəziyyəti aydınlaşdıraraq həm repertuarın zənginləşdirilməsi və yeniləşdirilməsi, həm kollektivdə müəyyən dəyişikliklər etmək, həm də mövcud qüvvələri düzgün yönəldilməsi istiqamətinə bir aydınlıq gətirdik. İşimizi bu istiqamətlər üzərində qurmağa başladıq. Bunun nəticəsi olaraq Ramiz Mirişli və Marat Haqverdiyevin "Qısqanc ürəklər" tamaşasını təhvil verdik. Repertuardan çıxan bir çox tamaşanın yerinə belə bir tamaşanın gəlməsi elə bil repertuardakı boşluğu doldurdu. Bu tamaşa teatrın bütün təbəqələri üçün nəzərdə tutulan bir tamaşa idi. Tamaşa çox uğurlu alındı və cəmiyyətin bütün zümrələri tərəfindən normal qarşılanıb bəyənildi. Bu uğur bizi yeni-yeni tamaşalar qurmağa ruhlandırdı. Süleyman Ələsgərov və Şıxəli Qurbanovun "Milyonçunun dilənçi oğlu" tamaşasını yeni quruluşda repertuara daxil etdik. Hazırda tamaşanın qızğın məşqləri gedir. Onu da deyim ki, bu tamaşa nazirliyin konsepsiyasında nəzərdə tutulan gənc reyissorların ekspermentinin tərkib hissəsi kimi Mikayıl Mikayılova tapşırıldı. Onun bəxtinə böyük bir tamaşa ilə yanaşı belə bir aparıcı teatrda tamaşa hazırlamaq düşdü. Klassik əsər olmasına baxmayaraq, Mikayıl Mikayılov bu tamaşanı modern üslubda hazırlayır. Bununla yanaşı Faiq Zöhrabovun quruluşunda Əli Əmirlinin "Yeddi məhbusə" əsəri səhnələşdirilir. Həmin tamaşada baş rolda Afaq Bəşirqızının oynaması nəzərdə tutulub. Eyni zamanda, gənc reyissor Əhəd Hacıyevə Süleyman Ələsgərov və İsi Məlikzadənin "Kələkbazlar" əsərini hazırlamaq həvalə olunub. Bu tamaşa əvvəllər "Subaylarınızdan görəsiniz" adıyla oynanılıb. Fikirləşib tamaşaya yeni bir ad tapdıq. Aprel və mart aylarında hər üç tamaşanı təhvil verməyi planlaşdırırıq. Paralel olaraq rus bölməsində Cənnət Səlimovanın quruluşunda macar bəstəkarı Kalmanın "Bayadero" əsəri səhnələşdirilir. Bu çox ağır əsər olduğu üçün tamaşanı ilin sonuna qədər təhvil verməyi planlaşdırmışıq.
Hazırda yeni layihələr üzərində işləyirik. Bu layihələrin bir neçəsinin icrasına başlanılıb. Teatrın fəaliyyətini çox şaxəli qurmağa çalışırıq. Teatrın fəaliyyəti bütün sahələr üzrə paralel inkişaf etməlidir ki, tələblərə cavab versin və sabahkı inkişaf tempi ilə ayaqlaşa bilsin.
- Hacıbaba Bağırovla birlikdə Tənqid-Təbliğ Teatrından
Musiqili Komediya Teatrına işləməyə gələndə o teatrdan hansı ənənələri gətirdiniz?
- Tənqid-təbliğ teatrı özəl teatr olduğu üçün özünəməxsus cəhətləri vardı. Bu teatr kiçik, yığcam bir kollektivdən ibarət idi. Bəzi hallarda bir nəfər bir neçə vəzifəni icra edirdi. O teatr öz işini çox çevik fəaliyyət proqramı üzərində qurmuşdu. Professional teatrlarımız tamaşaçı üzünə həsrət qaldığı bir vaxtda Tənqid-təbliğ teatrının Heydər Əliyev adına Sarayda günlərlə premyera tamaşaları göstərilir, bir həftə qabaqcadan biletləri satılırdı. Tənqid-təbliğ sırf kommersiya üzərində qurulumuş teatr idi. Ancaq Musiqili Komediya Teatrı Şərqdə yeganə, uzun illik tarixi ənənələri olan böyük bir kollektivdir. Həmin ənənələrdən kənara çıxmaq, bu teatrın simasını itirməsi demək idi. Şərqdə nüfuz qazanmış bir teatrın fəaliyyətini Tənqid-təbliğ teatrının fəaliyyətinə uyğunlaşdırmaq olmazdı. Burada hər şey teatrın öz ənənələri çərçivəsində quruldu. Təbii ki, orada yığılan təcrübə bu teatrda bəzi problemlərin həllində kömək oldu. O dövrdə teatrdan gedən və xalq tərəfindən sevilən bir çox aktyorlar geri çağrıldı. Nəhayət, bu möhtəşəm binanın öz kollektivinə qaytarılması ilə yeni teatr binasının özünə uyğun yeni repertuarı yaranmağa başladı. Biz onda üç növbəli işləməyə başladıq. Noyabrın 10-da açılışı olan teatr çox qısa müddətdə - dekabrın 4-də Üzeyir Hacıbəyovun "O olmasın, bu olsun" tamaşası ilə tamaşaçıların qarşısına çıxdı. Sonra bir-birinin ardınca yeni tamaşalar təhvil verməyə başladıq. Bütün bunlar yeni iş üslubundan xəbər verirdi.
- Çox vaxt gənc aktyorlar teatrlarda onlara şərait yaradılmamasından, yaşlı aktyorların cavan rollarda oynamasından, rol bölgüsünün düzgün aparılmamasından və s. problemlərdən şikayətlənirlər. Sizin teatrda belə problemlər varmı?
- Ölkəmizdə bütün sahələrdə gənclərə meydan verilməsi yönündə mühüm addımlar atılır. Bizim teatr da bu prosesdən kənarda qalmır. Teatrda istedadlı gənclər formalaşmağa başlayır. Bu prosesə Hacıbaba Bağırovun dövründən başlamışıq. O vaxtdan gənclərə diqqət himayə ayrılıb. İncəsənət Universiteti ilə sıx əlaqəmiz var. İstedadlı gəncləri tapıb teatra cəlb eləmək istiqamətində çox işlər görülüb. Bunun nəticəsidir ki, bu gün onlarla gənc aktyor bu teatrda özünü təsdiq edib. Bir faktı da deyim ki, son 3 ildə bu teatrda 16 cütlük ailə qurub. Onların bir çoxunun artıq uşaqları da var. Ancaq yenə teatrda fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Belə bir fakt nəinki teatrlarda, heç böyük zavodlarda da yoxdur.

Qanunun prodüser problemi

- Ötən il müzakirəyə çıxarılan "Teatr haqqında" qanun teatr ictimaiyyəti tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. Qanunun müddəaları sizi tamamilə qane edirmi?
- Son bir ildə Mədəniyyət Nazirliyinin bazasında yeni bir nazirliyin - Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin formalaşması, qısa bir müddətdə bir sıra islahatların həyata keçirilməsi çox böyük hadisə idi. Mədəniyyət Nazirliyi çevik bir fəaliyyət planı əsasında öz işini qurmağa başladı. Bildiyiniz kimi teatr dövlətin ideologiyasını, siyasətini təbliğ edən mühüm sahələrdən biridir. Teatrın öz qanunun olmaması və teatrın öz fəaliyyətini yalnız dövlətin konstitusiyası və "Mədəniyyət haqqında" qanuna söykənərək qurması çox çətin idi. Buna görə "Teatr haqqında" qanun olmalı idi. Bu barədə söhbətlər getsə də, ortada bir nəticə yox idi. Bu qanunun böyük bir səylə hazırlanıb Millli Məclisin müzakirəsinə çıxarılması mühüm bir hadisə idi. "Teatr haqqında" qanun teatrların düzgün istiqamətləndirilməsi üçün çox böyük bir sənəddir. Əvvəla, teatrların fəaliyyəti ölkə daxilində donub qalmalı deyil, yəni dünya arenasına çıxmalı və öz işini beynəlxalq standartlar əsasında qurmalıdır. Bunun üçün teatrın fəaliyyətini tənzimləyən qanunun olmasına ehtiyac var. Teatr qanunu bütün müqavilələrin bağlanması, istər ölkə daxilində, istərsə də ölkə xaricində aktyorlardan tutmuş texniki işçilərə qədər hüquqların qorunması sahəsində çox mühüm sənəddir. Bilirsiniz ki, teatr özünü saxlamaq imkanına malik deyil. Buna görə də bütün teatrlara dövlət dotasiyası ödənilir. Artıq "Teatr haqqında" qanunda teatrlar dövlət tərəfindən himayəyə götürülüb. Görürsünüz ki, qanunun bir maddəsi teatrların qorunması üçün nə qədər böyük əhəmiyyət kəsb edir. Digər tərəfdən, teatrlar fəaliyyətini dünənki və bugünkü uğurları üzərində qursalar, kinoteatrlar kimi tamaşaçasını itirər və teatrın qapıları bağlanar. Ona görə teatr sabah üçün yaşamalı və cəmiyyətin bütün təbəqələrini özünə cəlb etmək üçün fəaliyyətini düzgün qurmalıdır. Bütün bunları tənzimləmək üçün "Teatr haqqında" qanunun böyük əhəmiyyəti var.
- Qanunda ən çox qıcıq doğuran məsələ prodüserlərin fəaliyyəti ilə bağlıdır. Gərək ki, daha çox reyissorlar bu fəaliyyəti öz işlərinə müdaxilə hesab edirlər.
- Ən çox hay-küyə səbəb olan elə prodüser məsələsi oldu. Onlar prodüser fəaliyyətinin nə demək olduğunu və qanunda necə əks olunduğunu bilmirlər. Prodüserlərin fəaliyyəti qanunda çox gözəl əksini tapıb. Qanunda prodüser fəaliyyətini izah edən konkret bir cümlə var: "Prodüser quruluşçu ilə bağladığı müqavilədə həm pyesin seçilməsinə, həm hazırlanmasına, hətta aktyorun seçilməsinə öz münasibətini bildirməlidir. Amma prodüser işə istər quruluşçunun və həmin tamaşanın hazırlanmasında iştirak edən yaradıcı heyətin hüquqlarının pozulmaması şərti ilə müdaxilə edə bilər".
Bu gün Azərbaycanda prodüser qurumu və belə bir fəaliyyət növü yoxdur. Prodüser mərkəzində müxtəlif sahələri istiqamətləndirən prodüserlər ortaya çıxmalıdır. Bu gün dünyanın bütün ölkələrində prodüser mərkəzləri mövcuddur və təbii ki, bu Azərbaycanda da olacaq. Sabah prodüser fəaliyyəti teatrların fəaliyyətinin çox uğurlu istiqamətdə inkişafına təkan verən bir vasitə olacaq. Prodüserin fəaliyyəti reyissorun fəaliyyətinə qətiyyən müdaxilə deyil. Prodüser bəyəndiyi əsəri teatra təklif edə bilər. Teatrın bu əsəri qəbul etmək və etməmək hüququ var. Teatrın tamaşalarının dünya arenasına çıxması, qostrollarının təşkil olunması üçün prodüser fəaliyyəti vacibdir. Prodüserlərin fəaliyyəti müqavilə əsasında qurulur. Bu da teatrların uğurlu fəaliyyətinin əsasını qoyan bir amildir. Bilirisiniz ki, kollektivin böyük bir qismini hər hansı bir ölkəyə qostrola aparmaq teatrın imkanları xaricindədir. Prodüserin əsas işi ondan ibarətdir ki, hansı məhsulu əldə etmək üçün müqavilə bağlayırsa, o məhsuldan gəlir əldə etmək istəyir. Təbii ki, teatrlarla işləyən prodüser bu sahəni bilməyən və teatr sahəsində dünyada gedən işkişafdan xəbərsiz adam ola bilməz. Ayrı-ayrı məsələlərə sponsorluq edən şəxslərin fəaliyyəti ilə prodüserin fəaliyyəti qarışdırılmamalıdır. Problem də burdan yaranır.

Qurunun oduna yanan yaş

- Bu gün zövqü müxtəlif şou proqramlar, bayağı verilişlər üzərində köklənən tamaşaçıda ötən illərdə olduğu kimi teatra məhəbbəti aşılamaq mümkün olacaqmı?
- Cəmiyyətdə həmişə peşəkar və qeyri-peşəkar kollektivlər olub. Bəzi hallarda qeyri-peşəkarlar populyarlıq qazanır. Cəmiyyətin müəyyən təbəqələri arasında populyarlıq qazanmaq mümkündür. Ancaq bunlar müvəqqəti populyarlıqdır. Peşəkar sənət min illər boyu və xalqın mənəviyyatından qətrə-qətrə toplanan sənətdir. Xalqın mənəvi dəyərlərinə söykənən peşəkar sənəti heç vaxt qeyri-peşəkar sənət sıxışdıra bilməz. Peşəkar sənət həmişə öz sanbalını qoruyur.
Adətən teatrda tamaşaçı axını zəifləyəndə müxtəlif müzakirələr aparılır. Bəzi hallarda dramaturqların, bəzi hallarda normal reyissorun və ya yaxşı aktyorların olmamasını günahlandırırlar. Sadəcə olaraq, teatr öz fəaliyyətini günün tələblərinə uyğun qurmalıdır. Ola bilsin ki, teatrın maddi durumu bugünkü günün tələbləri səviyyəsində tamaşa təqdim etməyə imkan vermir. Ancaq mövzunun aktuallığı, modern olması, aktyorların səhnə davranışının bugünkü tələblər çərçivəsində olması baxımından, eyni zamanda, teatrın ümumi təbliğatının bu gün tələb olunan səviyyədə qurulması istiqamətində işlər gedərsə, təbii ki, teatra həmişə tamaşaçı axını olar. 20-30 il əvvəl olduğu kimi bu gün tamaşanın və quruluşçu heyətin adını bir kağıza yazıb küçələrə afişa yapışdırmaq tamaşaçını cəlb eləmir. Bu, artıq köhnəlmiş təbliğat vasitəsidir. Çünki çox adamın küçədəki afişanı oxumaq imkanı yoxdur. Buna görə də televiziyada, internetdə teatrın gündəlik repertuarı haqqında məlumat olmalıdır. Və yaxud teatrın daim dəyişən və yeniləşən saytının olması teatrın təbliğatında mühüm rol oynayır.
Onu da qeyd edim ki, əvvəllər teatrların ali və orta təhsil məktəbləri ilə sıx əlaqələri vardı. Teatrlar məktəbdə ya dərnəklər açır, ya məktəb kollektivləri müntəzəm olaraq tamaşlara baxmağa gəlir, ya da teatrlar tamaşa göstərmək üçün məktəblərə gedirdilər. Bir neçə ildir ki, bu əlaqə kəsilib. Bunun səbəbi teatr aləmində qeyri peşəkar - xəkəndaz truppaların məktəblərə ayaq açması oldu. Buna görə də Təhsil Naziriyi bu cür qrupların və ümumiyyətlə, teatrların məktəblərə buraxılmaması haqqında qərar qəbul etdi.
- Belə çıxır ki, qurunun oduna yaş da yandı.
- Bəli, qurunun oduna yaş da yandı. Həmin xəkəndaz truppaların hesabına teatrların məktəblərlə əlaqəsi kəsildi. Bunun yaxşı cəhəti onda oldu ki, xəkəndaz truppaların qarşısı alındı. Pis cəhəti o oldu ki, gənc nəslin professional mədəniyyətlə əlaqəsi kəsildi. Artıq teatrlarla bağlı böyüməyən bir neçə belə nəsil məktəbi bitirib. Öz sənəti ilə bağlılıq itdiyinə görə kənar xalqların mədəniyyəti, incəsənəti ilə bağlı küçələrdə, ayrı-ayrı zirzəmilərdə replər, xarici rəqslər, əcnəbi musiqilər yaranmağa başladı. Həmin nəslin nümayəndələri barlara, gecə klublarına, diskotekalara meyl etməyə başladılar. Bu da bir ara cəmiyyətdə narazılıqlara və qarşıdurmalara gətirib çıxardı. Şükürlər olsun ki, artıq konkret proqramlar yaranıb və konkret layihələr üzərində iş gedir. Regionların inkişafı ilə bağlı aparılan proqramın tərkib hissəsi kimi bu günlərdə bütün regionlarda Əbülfəs Qarayevin rəhbərliyi ilə musiqi festivalı təşkil olunur. Peşəkar kollektivlərin iştirak etdiyi bu festivallar klassik musiqimizi, professional sənətimizi təbliğ eləmək baxımından çox mühüm hadisədir.
- Siz bayaq teatr biletlərinin qiyməti məsələsinə də toxundunuz. Bəzi teatr rəhbərləri qiymətlərin bahalaşması ilə əlaqədər qiymətlərə yenidən baxılacağını bildiriblər. Bu dəyişiklik sizin teatrda da gözlənilirmi?
- Qəzetlərin birində mənim adımdan da yazmışdılar ki, qiymətlərin bahalaşması ilə əlaqədar "Muskomediya" biletlərin qiymətini qaldırır. Ancaq mənim bundan xəbərim yox idi. Teatr öz fəaliyyətini bazar üstündə qura bilməz. Teatr öz fəaliyyətini xalqın mənəvi dəyərləri üzərində qurmalı və millətin bütün təbəqələrini nəzərə alaraq qiyməti müəyyənləşdirməlidir. Bizim hazırladığımız məhsul satdıq deyil. Biz millətin dəyərlərini nümayiş etdiririk. Təbii ki, qiymətlər zaman-zaman tənzimlənir. Amma bu nə qiymətlərin bahalaşması, nə də bazarla bağlıdır. Bazarlarda qiymətlərin tənzimlənməsinin teatra dəxli yoxdur.
- Bu yaxınlarda teatrınızın baş reyissoru Yusif Əkbərovdan müsahibə götürərkən o, məqsədinin teatrın əsl simasını - musiqili komediya yanrını özünə qaytarmaq olduğunu söylədi. Bu məqsədi necə həyata keçirəcəyi təbii ki, reyissor mətbəxinin sirridir. Məni düşündürən isə insanların üzündəki gülüşdür - müəyyən problemlər, qayğılar üzündən silinən gülüşü həmişəlik qaytarmaq olacaqmı?
- Həyatda baş verən bütün hadisələrə gülüşlə, yumoristik şəkildə cavab bildirmək Azərbaycan xalqının varlığındadır. Biz qeyri-səmimi, saxta gülməyi bacarmırıq. Düzdür, bu illərdə xalqımızın başına çox faciələr gəldi - şəhidlər verdik, torpağımızın bir hissəsini itirdik. Bütün bunlarla bərabər ölkəmiz inkişaf edir, xalqın sosial durumu yaxşılaşır. Əgər xalq sabaha real ümid görürsə, təbii ki, onun ümidi həqiqətə çevriləcək. Bütün bunlar olduğuna görə bizim xalqın gülüşə həm ehtiyacı, həm də mənəvi haqqı var. Biz də bir teatr olaraq bütün varlığımızla bu həqiqi gülüşü xalqımıza verməyə çalışırıq.

Kaspi.-2007.-10-12 fevral..-S.22-23.