Kamera Teatrının səhnəsində "Otello" faciəsi

Əsərin ibrətamiz məzmunu tamaşaçını düşünməyə məcbur edir...

Bu gün də Şekspirin əsərləri dünya teatrlarının repertuarından düşmür. Səbəbi onun əsərlərində insanın daxilini əsir edən naqisliklərə - ağalığa, hakimiyyətçiliyə, xəbisliyə, qısqanclığa, lovğalığa, xudbinliyə, şöhrətpərəstliyə qarşı döyüşün özünəməxsus, bənzərsiz şəkildə ifadə olunmasıdır. Bu yaxınlarda Bakı Kamera Teatrının səhnəsində baxdığımız Şeksprin məşhur "Otello" faciəsi ilə bağlı maraqlı qənaətlər yarandı. Əsrlərdir ki, dünya teatrlarının səhnəsində bu əsər daim oynanılır, insanları düşündürür. İnsan müəyyən bir ağıl səviyyəsində özünün kim olduğunu çox gözəl bilir. Lakin həmişə insanın öz nöqsanlarını etiraf etməsi problem olub. Tarixin çox dönəmlərində ağlı və iradəsilə dünyanı dəhşətə gətirən fatehlər, bənzərsiz təb sahibləri bəzən adi nöqsanın, hətta səhvin güdazına gediblər. Düşünəndə ki, bəşərin faciələrinin kökündə əslində insanın öz daxili dünyası ilə bacarmaması, onu xeyrin tələbinə uyğun səviyyədə qurmaması durur; o zaman Şekspirlə həmfikir, həmdərd olmaya bilmirsən. İnsan dünyaya insaniliyni təsdiq etmək üçün gəlib. Bəzən onun ömrü boyu özünü ifadə etmək istəyi sanki "Sizif əməyi" demək olur. Bir də görürsən, insan məhv olur, özündən heç bir nişanə qoya bilmir.

Şekspirin əsərlərində insan faciələrinin əlvan çeşidləri sıralanır, insana heç vaxt yaddan çıxmayacaq ibrət dərsi verir. İnsan anlayır ki, əgər dünyada sözün əsl mənasında ədalətin, həqiqətin bərqərar olmasını istəyirsə, ilk növbədə özü ilə bacarmalı, yəni insaniliyin tələbinə uyğun yaşamalıdır.

Kamera Teatrının balaca səhnəsində "Otello" faciəsi yaşandı.

Əsərin tərcüməsi S.Mustafanındır. Quruluşçu rejissor xalq artisti İrina Perlovadır. Rolları əməkdar artist İlqar Cahangirov (Otello), əməkdar artist Leyli Vəliyeva (Dezdemona), əməkdar artist Şövqi Hüseynov (Yaqo), əməkdar artist Gülər Nəbiyeva (Emiliya), əməkdar artist Nofəl Vəliyev (Kassio), İradə Rəşidova (Bianka), Vüqar Məmmədəliyev (Rodriqo), əməkdar artist Seyidşah Məmmədov (Bravansio), Aydın Dəmirov (Montano) və başqaları ifa edirlər.

Kimdir Otello? O, bir zəncidir, "mavrdır". Tamaşanın əvvəlində gərginlik bəri başdan hiss olunmağa başlayır. Uzun müddətdən bəridir ki, donanma dənizdədir. Budur, onlar artıq Venetsiyadadırlar. Döyüşlər arxada qalıb. Yaqo hədsiz məharətlidir. Bütün tamaşa boyunca onun əsiri olduğu nöqsanların ətrafında necə fəlakətlər yaratdığının şahidi oluruq. Tamaşaçıya ilk çatan Yaqo halı budur: "Niyə Otello Kassionu yavər seçib, məni yox?" Bu dəmdən başlayaraq onun iftiralı, riyalı halı aşkarlanır. Lakin bunu görən yalnız tamaşaçıdır. Otello və ətrafı Yaqonu başqa cür tanıyır. Şəxsən Yaqo Otello üçün mehriban, onun uğrunda ölümə gedən bir dostdur. O, bütün pünhan sirlərini belə Yaqo ilə bölüşür.

Otello zərif bir çiçək olan Dezdemonanı sevir. Təbiidir ki, Dezdemona da onu eyni dərəcədə sevir. Lakin qızın atası onların izdivacına qarşıdır. Dezdemona Otelloya möhkəm inanır. Onun comərdliyi Dezdemonanı valeh edir. Atasının inadına baxmayaraq Otellodan əl çəkmir.

Sonrakı hadisələr Kipr adasında baş verir. İndi Otello dünyanın ən bəxtəvəridir. Çünki onun Dezdemona kimi sevgilisi var. Yaqonun nifrəti getdikcə artmağa başlayır. O, nə olur-olsun, Otellonun xoşbəxtliyinə qarşıdır. Yaqonun simasında tamaşaçı adam xislətinin bütün çalarlarını görə bilir. Doğrudan da ən çətin iş insanın özünə sahib olmasıdır. Həmişə cahangirlər dünyaya sahib olduqları dərəcədə özlərinə sahib olmayıblar. Bu gün əfsanəyə dönən İsgəndər, ya işğalçılığı sayəsində məşhurlaşan Çingiz xan məgər xoşbəxtliyə çatdılarmı? Bu mənada Yaqonun da şər duyğularının əsiri olduğunu görürük. O, Kassiodan məharətlə bir vasitə kimi istifadə edir. Yaqo nifrətində məharətlidir. O, dondan-dona girməyi çox gözəl bacarır. Rəqibinin zəif məqamlarını öyrənir. Anlayır ki, Otello kimi möhtəşəm bir generala yalnız hiylə ilə qələbə çalmaq olar. Adamları biri-biri ilə vuruşdurmaq, aradan sivişib çıxmaq məhz yaqoların xislətindədir. O, özünü Otelloya dost göstərdiyi dərəcədə daha artıq səylə onun könül evini uçurur. Əslində yaqolar o zaman böyük görünürlər ki, otellolar özlərinə tam inanmırlar. Otellonun faciəsi nədə idi? Hər şeydən əvvəl o, özünə inanmırdı. Əgər inansaydı, o zaman faciəsi baş verməzdi. Otello inanmır ki, Dezdemona kimi ağdərili gözəl bir qız onun kimi mavrı sevə bilər. Bu, əslində insan faciəsidir. Məhz Otellonun zəif damarını tutan Yaqo yaylıq mövzusunu ortalığa atır. Bir yandan da onu qızışdırır, şübhə dəryasına qərq edir. Şübhə o vaxtacan şübhədir ki, inam yoxdur. Əgər əsl inam gəlirsə, şübhəyə yer olmur. Hərb meydanında böyük qəhrəmanlıqlar göstərən Otello qısqanclıq adlı duyğuya dov gələ bilmir. Yuxarıdakı qənaətimiz özünü doğruldur.

Dezdemona həmişə məsumdur. Onda bir uşaq sadəlövhlüyü var. O, sevgisində axıracan sədaqətlidir. Otellodan yalnız sevgi umur. İndi təsadüfən yaylığını salıb itirmiş Dezdemona Otellonu bu əzablı vəziyyətdən necə qurtarsın? O, günahkar olmadığı halda bunu necə etiraf eləsin? Otello məqamı aşa bilmir, içində kök salmış şübhələr ona daim dov gəlir. Son anda o, Dezdemonanı günahlarına görə dua etməyə çağırır. Dezdemonanın yeganə günahı isə Otellonu sevməkdir.

Otello Dezdemonanı boğur. Artıq faciə baş verib. İndi heç nəyi geriyə qaytarmaq mümkün deyil. Ölüm ölümdür. Otello ayılıb. Lakin bu, hələ tam ayılma deyil. Yaqonun arvadı Emiliya faciəli durumu Otelloya anladır. Yaqo arvadını öldürür və qaçır. Amma az sonra özü də öldürülür. Otellonun sonda məsum Dezdemonanın yanında özünü öldürməsi ibrətamizdir. Lakin dünyadan şər əksildimi? Otellolar ölür, amma onların faciələri yenə yaşayır. Əsərin ibrətamiz məzmunu bizə bunu aşılayır.

Tamaşa boyunca surətlərin dinamik, əksər məqamlarda əsərin ruhuna uyğun çılğın, ruhlu çıxışları yerli-yerində idi. Otellonun şübhələrinin anbaan artmasını səhnədə tez-tez görünən qara paltarlı obraz gözəl ifadə edirdi.

Xalq cəhbəsi.-2007.-7 fevral.-S.15.