Məhərrəmova T.

Milli baletin lideri

Tanınmış balerina Leyla Vəkilova 80 illik yubileyində "Qız qalası" baleti ilə anıldı

İllər keçir... Balet rəqqasələrinin nəsli sürətlə bir-birini əvəz edir. Ancaq o vaxtdan görkəmli balerina Leyla Vəkilova haqqında söhbət düşəndə, çoxlarının üzü təbəssümlə işıqlanır. İnsanların yaddaşında qalmaq çox vacib amildir. Leyla Vəkilova insanların xatirəsində təkcə Azərbaycan milli baletində yaratdığı əzəmətli surətləri ilə deyil, həmçinin səmimi, mehriban xasiyyəti, insanlığı ilə qalıb. İndi də haqqında söhbət düşəndə hamı birağızdan "Leyla xanım bizim milli dəyərlərimizdəndir. O, adamlara parlaq, səmimi münasibəti ilə fərqlənirdi" - deyirlər.

Srağagün balerinanın 80 illik yubileyi münasibətilə Opera və Balet Teatrına yığışanlar da bu məhəbbətin bir daha şahidinə çevrildilər.

Tədbiri giriş sözü ilə açan mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev yubiley tədbirini Azərbaycanın mədəni həyatında mühüm və əhəmiyyətli bir gün kimi dəyərləndirdi: "Leyla xanım 1927-ci ildə anadan olub. Onun təhsil aldığı illər milli baletimizin inkişaf etdiyi illərlə üst-üstə düşür. Balet truppamız hansı ölkədə çıxış edirdisə, Leyla xanım orada Azərbaycan baletinin milliliyini təcəssüm etdirirdi. Görkəmli balerina milli baletlə bərabər, klassik balet əsərlərində də obrazlar yaradırdı. Leyla xanım milli baletlə klassik baletin xüsusiyyətlərinin qovuşmasını tamaşaçılara ustalıqla çatdırırdı. Aktrisa oynadığı obrazlar və milli baletin inkişafı sahəsində xidmətlərinə görə Azərbaycan beletinin inkişafında silinməz izlər qoyub".

Ə.Qarayev gecədə Leyla xanımın ilk dəfə oynadığı, Azərbaycanın ilk milli baletlərindən olan və həmişə repertuarda saxlanılan "Qız qalası" baletinin nümayişi ilə balerinanın parlaq surətinin tamaşaçıların yaddaşında yenidən canlanacağını da söylədi.

Leyla Vəkilova xatirələrdə

Görkəmli balerinanın tələbəsi olanlar, uzun illər onunla bir teatrda çalışanlar Leyla xanım haqqında deyirlər ki, o, qayğıkeş insan, əfsanəvi balerina, sadiq və vəfalı dost olub. "Xoreoqrafiya məktəbində oxuduğum illərdə Leyla xanımı "Raymonda" və "Qırmızı lalə" tamaşalarından tanıyıram" - deyə Opera və Balet Teatrının baş baletmeysteri Yulana Əlikişizadə xatırlıyır: "Biz balaca şagirdlər üçün onun virtuoz hərəkətləri, yüksək artistizmi həddən artıq valehedici idi. Leyla xanımı başqa prima-balerinalardan hədsiz sadəliyi və ünsiyyəti fərqləndirirdi. O, hamıya qarşı səmimi və qayğıkeş idi və dərəcəsindən aslı olmayaraq, bütün aktyorlarla incə davranırdı. O, hətta rəqqasəni özü geyindirə və qrim edə bilərdi. Leyla xanımın truppası ilə Avropa və Asiya dövlətlərinin çoxunu gəzmişik. Vəkilova dəsti-xətti hamıya aydın idi: mütləq sona qədər rəqs eləmək və oyunun texnikası və gözəlliyinə xələl gətirməmək. Bir sözlə, o, əsl usta idi".

Xalq artisti Tamella Şirəliyeva: "Xoreoqrafiya məktəbinin gələcək tələbələri olan bizlər Opera və Balet Teatrının balet tamaşalarında iştirak edirdik. Təssəvür edə bilməzsiniz, necə səbirsizliklə və fanatizimlə Pyotr Çaykovskinin "Yatmış gözəl" baletində oyunumuzu gözləyirdik. Böyük həyacanla tamaşanın süyet xəttində Leyla xanımın səhnəyə çıxacağını gözləyirdik. O, Avrora partiyasında qızların cərgəsindən keçir, sehrli barmaqları ilə onlara toxunurdu. Biz hamımız onun bizə toxunacağı anın möcüzəsi ilə yaşayırdıq. Vəkilova istedadının magiyası nə qədər güclü idi! Hamımıza onun məsləhətləri yadımızdadır. O, həyatı və insanları hədsiz dərəcədə sevirdi. Leyla xanım bütün həyatı boyu gələcək nəsil üçün nümunə oldu. Belə yaşamaq hər sənətkara qismət olmur".

Əla rəqqasə, qıvraq, möhkəm...

Leyla Vəkilovanın yaradıcılığında dünya balet klassikası öz parlaq təcəssümünü tapıb. Ancaq bir aktrisa kimi, Leyla xanım sırf Azərbaycan baletlərində də çox önəmlm yer tuturdu.

Əşrəf Abbasovun əsəri olan "Qaraca qız" məhz Leyla Vəkilova üçün yazılıb. Bəstəkarın etirafına görə, baletin xoreoqrafiyası sırf balerinanın yaradıcılıq diopozonunu əhatə edirdi.

1947-ci ildə yeni yaradıcılığa başlayan balerinanın milli balet ilə ilk görüşü baş tutur. Bu, Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" əsəri idi. Bu əsər balerinanın gələcək yaradıcılığında mühüm rol oynayır. Qeyd edək ki, baletin ilk tamaşası 1940-cı ildə, aprel ayının 18-də oynanıb. Əsərdə baş rolu görkəmli balerina Qəmər xanım Almaszadə oynayıb. Həmin əsərin sonrakı redaksiyasında baletmeyster Qəmər Almaszadə baletin xoreoqrafik mətnini aktrisanın yaradıcılıq imkanları hesabına bir daha mürəkkəbləşdirir. Leyla Vəkilova böyük məharət və ustalıqla Gülyanağın sadə obrazını yaradır. Aktrisa heyrətamiz incəliklə obrazın həyatsevərliyini, paklığını, qəlb ovsunlayan lirikasını və kədərini reallaşdırır.

Soltan Hacıbəyovun "Gülşən" baletində də Leyla xanım gözəl bir azərbaycanlı xanımının surətini yarıdır. Onun Gülyanağı ilə Gülşəni tamam bir-birinə zidd olan surətlər idi. Biri qədim əfsanədən qalan, qəddar atası tərəfindən məhv edilmiş qız, digəri isə həyatın mənasını duyan xoşbəxt bir insan. Ancaq onun qəhrəmanlarını birləşdirən xüsusiyyətlər vardı. Hər ikisi məhəbbətə bağlı və sadiq idilər. Bütün bunlara balerinanın şəxsi duyğuları da əlavə olunub tamamlanmış bədii-xoreoqrafik surət formalaşırdı.

O illərin çoxsaylı məqalələrində aktrisanın parlaq rəqs texnikası və milli üslubunun duyulması vurğulanır. Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" əsərinə quruluş verən P.Qusev balerinanın onu heyrətləndirdiyindən yazırdı: "Əla rəqqasə, qıvraq, möhkəm... hər şey canlandı, başqa bir aləm yarandı". P.Qusev istedadlı balerinanın püxtələşməsinə, onun təbiətdən olan istedadını tam şəkildə açmağa nail olur. Nəticədə, Leyla Vəkilovanın yaradığılığında müəyyən sıçrayış yaranır: o, rəqsin aktyorluq ifadəsinin dairəsini genişləndirə bilir. Balerinanın yaratdığı Ayişə surəti Azərbaycan balet teatrının ən dolğun surəti olaraq qalır. Məhz bu surətin yaranması Leyla Vəkilovanın milli balet səhnəsində uzun sürən liderliyini təmin edir. Şübhəsiz ki, bu, yaradıcılıq qələbəsi idi. Qəmər xanım şagirdi haqqında deyirdi: "Onun ifasında mənə tanış olan cizgilər Ayişə surətində başqalaşır, yeni bir dolğunluq alır, təkrarolunmaz dərəcəyə çatır".

Leyla xanımın "Ulduz saatı"

1959-cu ildə ölkəmizin Moskvadakı dekadasında Leyla Vəkilova "Qız qalası", "Yeddi gözəl" və "Gülşən" əsərlərində özünün baş rollarında çıxış edir. Onun oyunu Moskva tamaşaçılarını heyrətləndirir. Azərbaycanlı balerinanın oyununun bir çox xüsusiyyətləri Moskva mətbuatında qeyd olunur. Moskva tamaşaları Leyla xanımın "Ulduz saatı" adlandırılır. Nəticəsi isə balerinanın SSRİ Xalq artisti fəxri adı ilə təltif olunması olur.

Moskva dekadasından sonra "Yeddi gözəl"in parlaq uğuru görkəmli bəstəkar Qara Qarayevi yeni balet yazmağa ruhlandırır. Böyük bəstəkar "İldırımlı yollarla" baletini yazır. 1960-cı ilin dekabrında baletin primyerası keçirilir. Ustad bəstəkarın musiqi dili ilə əks etdirdiyi bir çox insan hislərini - ürkəklik və ümid, xəyalpərəstlik və ehtiraslı coşğunluq, məhəbbət hissləri və yar həsrətini balerina rəqs dilində tamaşaçılara çox dolğun çatdırır.

Leyla xanımın sonrakı uğuru Arif Məlikovun "Məhəbbət əfsanəsi" baleti ilə bağlı idi. Bu əsər 1962-ci ildə opera teatrının səhnəsində qoyulur. Baletin birinci ifaçıları: Şirin - Leyla Vəkilova, Mehmen Banu - Raisa İzmaylova, Fərhad - Dönməz Hacıyev, Vəzir - Konstantin Bataşovun xoreoqrafiyası tamaşaçılar üçün yeni bir sirli aləm açır. Onlar iştirakçıların oyunu ilə əsərin fəlsəfi məzmununa bələd olurlar. Leyla Vəkilova - Şirin tamaşaçıların qarşısında dərin məhəbbət hisslərindən pərvazlanan insan obrazını məharətlə yaradır.

Arif Məlikov danışır: "Bu surəti yaradaraq Leyla Vəkilova əvvəldən cızılmış xoreoqrafik konstruksiyaya isti nəfəs verə bildi. Vəkilova - Şirin tamaşaçıların qarşısında dərin məhəbbət hisslərindən pərvazlanan insan idi. Bu surəti yaradan balerina sübut edirdi ki, Şirin - poeziyadır, işıqdır, Şirin- azadlıqdar. Balerina parlaq məharətlə gənc və zərif qəlbli bir qızcığazın həyatını yaşadı. Təcrübəli aktrisanın müstəsna ustalığı nəticəsində dolğun və sönməz bir surət yarandı".

Leyla xanımın yaradıcılığının yetkin çağı rəngarəng yaradıcılıq hadisələri ilə dolğun olub. Bunların içərisində çoxsaylı xarici qastrollar, konsert fəaliyyəti, xoreoqrafiya məktəbində müəllimliyi və bir çox yeni balet rolları mühüm yer tutur.

1972-ci ildə isə görkəmli balerina onun üçün nə qədər çətin olsa da, səhnə ilə vidalaşır. Bu vidalaşma balerinanın "Yeddi gözəl" əsərində sevimli tamaşaçıları ilə son görüşü olur.

"Qız qalası" yeni quruluşda

"Qız qalası" baleti o vaxtdan Opera və Balet Teatrının repertuarından düşmür. Tamaşaçılar artıq çoxdan əfsanəyə çevrilən köhnə hekayətin canlı şahidi olmaq istəyəndə bu teatra üz tuturlar. Vaxtilə Leyla xanımın oynadığı Gülyanaq obrazını isə indi teatrın başqa balerinaları oynayır. Təbii ki, hər birinin öz ifa tərzi, öz oyun texnikası var.

Leyla xanımın xatirəsinə həsr olunan gecədə nümayiş olunan tamaşada isə Gülyanağı Xalq artisti Mədinə Əliyeva böyük şövq və istedadla oynadı.

Quruluşun yeni redaksiyası Əməkdar incəsənət xadimi Yulana Əlikişizadəyə məxsusdur. Xalq rəqs quruluşlarının müəllifi Xalq artisti Afaq Məlikovadır. Polad rolunda Əməkdar artist Gülağası Mirzəyev, Cahangir xan rolunda Əməkdar artist İslam İslamov oynayır. Tamaşanın musiqi rəhbəri və diriyoru Əməkdar İncəsənət xadimi Nazim Əliverdibəyovdur.

Kaspi.-2007.-2 fevral.-S.16.