Milli informasiya təhlükəsizliyi sistemi üçün ciddi problem

Son on il ərzində internet şəbəkəsi istifadəçilərinin sayının kəskin artması fonunda cəmiyyətin siyasi foallığı öz yeni təzahürünü tapıb. internetdə bu fəaliyyət artıq etektron poçtundan, eləcə də üzvlərinin fəaliyyətini əlaqələndirmək üçün siyasi və ictimai təşkilatının sayından istifadə edilməsindən tutmuş vebsəhlfələrin məhv edilməsi və rəqiblərin saytlarının kibernetik hücumlarınadək kifayət qədər geniş diapozona malikdir. Belə fəallıq informasiya sistemlərinə xarici ədəbiyyatda "hakti-vizrrf (ingilis dilindəki "hadef" sözündən hadisələrin siyasi aspektləri ilə maraqlanaraq kompüter sistemlərini dağıdan şəxs) adlanan yenı siyasi motivasiyalı hücum növünü yaradıb. APA-Economicsin verdiyi məlumata görə, 1998-ci ildən başlayaraq kibernetik etirazlar daha geniş vüsət almağa başlayıb və hazırda kompüterləşmiş dünyada artıq adi hala çevrilib. Kibemetik etirazın ən ümumi növü vebsəhifələrin tərkibinin dəyişməsi formasında ifadə olunur. Bu cür ssenariləndə sayt sistemin müdafiə olunmasında bir qədər çatışmazlıqdan istifedə edilməsi yolu ilə nüfuzdan salınır ki, nəticədə haker şəxsi təbliğat şüartarını yerteşdirərək onun məzmununu dəyişmək imkanı əldə edir. Bu, həm siyasi təşkilat üçün adi xoşagəlməzlik və o qədər də böyük olmayan çətinlik ola bilər, həm də ciddi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Son vaxtlar Azərbaycan və Ermənistanın İntemet məkanlarının bir çox şəbəkə ehtiyatlarını qırmaq məqsədilə icazesiz müdaxilə cəhdləri çoxalıb. Cəhdlərdən bəziləri öz məqsədinə çatır və bununla da qarşılıqlı gərginlik vəziyyəti yaradaraq tərəfləri məhvedici cavab tədbirlərinə sövq edir. Bu günlərdə Azərbaycanın rabitə və informasiya texnlogiyaları naziri Əli Abbasov hər iki tərəfi kiber-hücumlara son qoymağa çağıraraq qeyd edib ki, ölkələr Avropa Şurasının təklif etdiyi kibercinayətkarlığa dair konvensiyaya qoşulmalı və orada irəli sürülən tələblərin yerinə yetirilməsini təmin etməlidir. AŞ-nın kibercinayətkarlığa dair konvensiya layihəsi interetdən istifadəni tənzimləyən ilk beynəlxalq qanunverici sənəddir. Konvensiya cəmiyyətin kibercinayətdən müdafiəsi üzrə vahid siyasətin yaradılmasına və həmin sahədə beynəlxalq əməkdaşlığın həvəsləndirilməsinə yönəldilib. Həmin konvensiyaya qoşulan dövlətlər internetdən istifadədə ypl veriten bəzi hüquq pozuntularına, məsələn, qeyri-ieqal qoşulma, məlumatların saxtalaşdırılması, virusların yayılması və inteüektual mülkiyyətə qəsd edilməsinə göra cinayət cəzası tətbiq etməlidir. Konvensiya həmçinin provayderlər üçün internet şəbəkəsinə qoşulma qaydalarını müəyyən edir. Prezidentin icra Aparatının informasiya ehtiyatları və texnofogiyalan şöbəsinin rəisi Elmar Vəlizadənin sözlərinə görə, zəfərverici proqramların yaradılması və yayılması Azərbaycanın mövcud qanunvericiliyinə görətəqib edilə bilər. Lakin bu halda hüquq-mühafizə orqanlarının ixtisaslı mütəxəssısiərinə ehtiyac yaranır. Ekspertiərin fikrincə, haker termini bu gün çox mənfi məna daşıyır. Belə kı, hələ ötən əsrin 60-70-ci internetdə aparat təminatını adətən ona xas olmayan fünksiyalan yerinə yetirməyə məcbur edən proqramlar və ya proqram fraqmentləri yaradan şəxsləri "haker" adlandınrdılar, yəni "hakerlik" bir növ əqli oyun, intellektual təmrin olub. Sonra proqram təminatnı öyrənən yüksək ixtisaslı mütəxəssisləri 'hakerlərə" aid etməyə başladılar. Ötən əsrin 70-ci illərin sonu illərin əvəllərində "hakerlər" informasiya sistemlərinə girməyə başladılar.

Ekspertlər hesab edirlər ki, informasiya məkanının qloballaşması, kibercinayətkarlığın artması və gələcəkdə Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına daxil olması milli informasiya təhlükəsizliyi sistemini hədsiz həssas edir. Bu, təkcə dövlət institutlarına deyil, həm də şəxsi biznesə aiddir ki, onların ümumi zərəri milyonlarla dollarla ölçülə bilər.

Palitra.- 2007.- 13 fevral.- S. 10.