Məhərrəmova T.
Yuxularını
çəkən reyissor
İki
sözsüz filmi ilə 7 mükafat qazanmış Yusif
Quliyevin fikrincə, əsas meyar fikri sözsüz
çatdırmaqdır
Ötən il Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyi gənc reyissorların istedadını
üzə çıxarmaq, ən əsası bu sferada işsizliyin
səviyyəsini aşağı salmaq üçün yeni
filmlərin çəkilişi ilə bağlı
müsabiqə elan etdi. Müsabiqədə qalib gələn
bir neçə prodüser mərkəzinin çəkdiyi
filmlər hələ tamamlanmasa da, hamının
marağındadır. Gənc reyissor Yusif Quliyevin "Yeni
dalğa" prodüser mərkəzində çəkdiyi
"Qrinviç meredianından kənarda" bədii filmi
həmin layihə çərçivəsində
çəkilən filmlərdəndir.
Filmin
istehsalı başa çatmasa da, artıq sənədləri
payızda keçiriləcək iki beynəlxalq festivala
göndərilib. Festival nəticələrinin uğurlu olub-olmayacağını
qabaqcadan demək çətindir. Ancaq reyissorun fikirləri
daha çox qazanılacaq müvəffəqiyyətdən
xəbər verir.
- Bəzi
kinoreyissorlar və kinematoqraflar deyirlər ki, bizdə kino
ilə məşğul olmaq istəyən gənc nəsil
yoxdur.
- Necə
yəni yoxdur? Bəlkə də bu qısqanclıqdan irəli
gəlir. Ortada kinoya can atan cavan nəsil, hər şeyə
hazır olan bacarıqlı gənclər var. Deyə
bilmərəm ki, mən savadlıyam. Ancaq bütün
gəncliyimi kinoya xərcləyirəm. Nəyim vardısa
kinomuzun inkişafı uğrunda qoymuşam. Mən kino ilə
yaşayıram. Bu yolla fikirlərimi tamaşaçıya
çatdırmaq, ürəyimi boşaltmaq istəyirəm.
Onu da deyim ki, bu yolda tək deyiləm. Mənim
kimi o qədər gənc reyissorlar var ki... 10 ilə
yaxındır universiteti qurtarıblar, ancaq heç nə
çəkə bilmirlər. Çünki imkan yoxdur.
Şükür Allaha ki, Mədəniyyət və Turizm
Nazirliyi gənc reyissorların film çəkməsi
üçün müsabiqə elan edərək bu aksiyanı
başladı. Telekanallar da kinoreyissorların başqa
imkanları olmadığı üçün televiziya
sahəsində çalışmaları üçün
şərait yaradır. Mən özüm Az.TV-də proqram
direktorluğunun baş reyissoruyam. Ümumiyyətlə,
gənclər özlərini televiziya sahəsində çox
yaxşı göstərirlər. Xarici festivallara gedirlər. Keçən
ilin oktyabr ayında gənc kinoreyissorlarla Batumidə
keçirilən "Qafqaz bizim evimizdir" kinoforumuna
getmişdik. Orada forumun açılış və
bağlanış mərasimini Azərbaycan filmi ilə
etdilər. Foruma Azərbaycandan 5, Ermənistandan isə 15
kinoreyissor qatılmışdı. Ən maraqlısı o idi
ki, ermənilər də daxil olmaqla zaldakı bütün
tamaşaçılar Azərbaycan filmini ayaq üstə
alqışlayırdı. Bu nə deməkdir? Bu, artıq
nəticədir - Azərbaycanı xaricdə tanıtmaqdır.
Azərbaycanda ilk kinoreyissoram ki, YUNESKO-nun birinci mükafatına
layiq görülmüşəm. Keçən il Rumıniyada
keçirilən 8-ci Beynəlxalq Ekoetnofolk Festivalında 15 dəqiqəlik
qısametraylı film ilə bu mükafatı
qazanmışam. Bu o demək deyilmi ki, Azərbaycanda gənc
kinematoqraflar var və onlar fəaliyyət göstərmək
istəyirlər? Bilmirəm, bu fikir hansı
səbəblərdən yaranıb? Mənim yaşlı
nəslə heç bir iradım yoxdur. Müəllimlərim
də yaşlı nəslin nümayəndələridir.
Onlardan həddən çox şey öyrənmişəm.
Bəlkə hazırda kinoreyissorluğa qəbul olan
uşaqların həvəsi yoxdur? Mənə elə gəlir
ki, o uşaqların da günahı yoxdur. Onlara düzgün
istiqamət vermək, həvəsləndirmək
lazımdır. Onlar heç olmasa hansı formatda olursa-olsun,
3-5 dəqiqəlik də olsa, film çəkməlidirlər
ki, sonra bəhrəsini görsünlər.
- Elə isə
kinomuzun bu gəncləşmə mərhələsini necə
xarakterizə edərdiniz: yeni baxış,
dünyagörüş, yoxsa estafetin yaşlı nəslin
əlindən alınması?
- Keçid...
- İndi
hər bir klipmeyker özünü kinoreyissor adlandırır.
Sizcə çəkilən müxtəlif kliplərin,
televiziya filmlərinin kinematoqrafiyaya nə qədər
aidiyyatı var?
- Bütün
dünyada belədir. Klipmeykerlər, reklam
çəkənlər və film çəkənlər var.
Sadəcə olaraq, bəzi adamlar filmlə digər vizual
məhsulları dəyişik salırlar. Filmin öz
formatı, göstəriciləri var. Nəyə görə
televiziya filmini bədii film adlandırırlar? Sadəcə
olaraq, bunun hansı formatda olduğunu bilmək
üçün bir balaca savad və təcrübə
lazımdır.
- Dünya
təcrübəsində belə bir şey də var:
müxtəlif televiziyalar ayrı-ayrı filmlərin
istehsalını maliyyələşdirirlər.
Məsələn, Zvyaqintsevin mükafat qazandığı
filmini NTV maliyyələşdirib. Bizdə belə bir
təcrübənin reallaşması üçün
perspektiv varmı?
- Artıq perspektiv
var. Çox sevinirəm ki, məhz Azərbaycan televiziyası
bu istiqamətdə ilk addımlarını atmağa
başlayıb. Bu yaxınlarda biz Azərbaycan televiziyası
ilə qısametraylı bir film çəkdik. Bizə
çox gözəl şərait yaradıldı. Artıq
seriallar və rəqəmsal formatda olsa da, filmlərin
çəkilişi nəzərdə tutulub. Mənə
belə gəlir ki, bu çox düzgün bir addımdır.
Çünki kinoreyissorluq böyük baza və zəngin məktəbdir.
Orada çox güclü və peşəkar
işçilər var. Sənətdə həqiqi
addımlarını atmaq üçün onlardan doğrudan
da nələrisə öyrənmək mümkündür.
Az.TV rəhbərliyi artıq bu işə start verib.
İki filmin
yeddi uğuru
-
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin gənc reyissorlarla
bağlı layihəsi əsasında çəkilən
"Qrinviç meridianından kənarda" sifarişlə
çəkilən filmdir. Adətən, hər bir reyissor
özünə doğma olan filmləri çəkir.
Maraqlıdır, sifarişli filmlə özünə
doğma olan film arasında hansı fərq var?
- Hər
hansı bir ssenariyə reyissor öz istiqamətini və
düşüncələrini əlavə edir və
nəticədə ssenari tamamilə dəyişir. Mən də gənc ssenarist Kamran Qasımovun
"Qrinviç meridianı" ssenarisində bir sıra
dəyişikliklər etmişəm.
İstər-istəməz öz düşüncəmdə
olan məqamları həmin ssenariyə əlavə
etməliyəm. Çünki içimdə olmayan bir şeyi
heç vaxt çəkə bilmərəm.
- "Yeni
dalğa" prodüser mərkəzi ilə əlaqələriniz
necə yarandı?
- 2004-cü
ildə IV Beynəlxalq Audiovizual Festivalda "Yeni dalğa"
prodüser mərkəzinin təsis etdiyi pul mükafatına
layiq görüldüm. Onlar bir filmimin maliyyələşməsini
təşkil edəcəkdilər. Həmin maliyyə ilə
"Keçid" filmi çəkildi. Onlar filmin
çəkilməsi üçün çox gözəl
şərait yaratdılar. Film xaricdə tanındı və
Azərbaycanı tanıtdı. Sonradan nazirliyin təşkil
etdiyi müsabiqədə Kamran Qasımovun ssenarisi yer tutdu.
"Yeni dalğa" prodüser mərkəzi bu filmi
çəkməkdən ötrü məni dəvət etdi.
Ssenari çox xoşuma gəldi. Müəllimim Yavər
Rzayevlə məsləhətləşdim. Bir ustad kimi o,
mənə çox böyük kömək göstərdi.
İlk bədii filmim olduğu üçün Yavər
müəllim məni düzgün istiqamətləndirdi. Burda
kütləvi səhnələr vardı, məkan tez-tez
dəyişirdi. Mən "Keçid" filmini də onun
ssenarisi əsasında çəkmişdim. Mənə
maraqlı idi: müəllimimin gördüklərini həyata
keçirə bilərəmmi? Montaydan sonra çox xoşuna
gəlmişdi.
- "Keçid"in taleyi
doğrudan da uğurlu oldu. Bir neçə
festivalda mükafat qazandı. Bu uğuru
çəkdiyiniz o biri filmlərə də aid etmək
olarmı?
- Ümumiyyətlə, sonuncu iki
filmim 7 beynəlxalq mükafat qazanıb. "Katarsis"
və "Keçid" filmlərinin hər ikisi
sözsüz filmdir. Bu filmlər
bir-birilərini tamamlayır. Onların davamını da
çəkmək fikrim var. "Katarsis" latın
dilində paklaşma deməkdir. Paklaşdın,
keçdin və Qrinviç meridianından kənara
düşdün. Çünki
şərqliyik və özümüzün zaman və
məkan haqqında anlayışlarımız,
standartlarımız var. Əclində bu filmin adı
"Qrinviç meridianından kənarda" deyildi. Sadəcə fikirləşdim ki, yazıçı
özünə qapılan sənət adamıdır, onun
öz meyarı, öz meredianı var. Öz meredianından
kənara, başqa reallığa düşəndə o
alışmır. Ona görə də
filmin adını dəyişdirib "Qrinviç
meridianından kənarda" qoydum.
"Keçid"ə
gəlincə, ötən ilin avqust ayında keçirilən
Kino Günündə "Qızıl çıraq"
nominasiyasında "Ən yaxşı qısametraylı
film", "Ən yaxşı operator işi"nə
görə mükafatlarına layiq görüldü. Həmçinin ötən ilin avqust-sentyabr
aylarında Rumıniyada keçirilən 8-ci Beynəlxalq
Ekoetnofolk Festivalında YUNESKO-nun birinci mükafatını
qazandım. Əsas odur ki, 32 ölkə
reyissorunun və 100 filmin iştirak etdiyi festivalın birinci
mükafatı Azərbaycana gəldi. May
ayının 24-31-də Kislovodskda keçirilən
"Qızıl vityaz" Festivalında iştirak etdik.
Bu festivalda xristian filmlərinin
üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, biz
orada "Xalqların mədəniyyətinin ən
yaxşı bədii həlli" nominasiyası üzrə
xüsusi mükafat qazandıq. Artıq
"Keçid"in üç, "Katarsis"in dörd
mükafatı var. "Qrinviç meridianından
kənarda"nın sənədlərini
2 festivala göndərmişik. Qazaxıstanda
keçiriləcək "Şakenin ulduzları"
festivalında "Keçid" sənədli filmlər,
"Qrinviç meridianından kənarda" isə bədii
filmlər nominasiyasında iştirak edəcək. "Qrinviç meridianından kənarda"
həmçinin İsveçrədə
keçiriləcək festivala dəvət alıb.
Mən yuxularımı
çəkirəm
- Elə ideyalarınız varmı
ki, vizual baxımdan reallaşdırmağa imkanınız
yoxdur?
- Görəndə ki, filmləri
çəkməyə imkan yoxdur, onları kağızda
çəkirəm. Hal-hazırda iki layihə
üzərində işləyirəm. Biri
sənədli, digəri tammetraylı bədii filmdir. Sənədli filmimin adı "Müharibənin
rəngi"dir. İnşallah, gələn ilin fevral
ayında bu filmi çəkməyə başlayacağam.
"Mübarək qəm" ("Humayun")
filminin ssenarisi isə demək olar ki, tamamlanmaq
ərəfəsindədir. Bu, əsil
Şərq filmi olacaq. Həmin filmdə
muğamın bölmələrindən istifadə olunacaq.
Biz hələ ki, muğamımızı
dünyaya çatdıra bilməmişik. Ancaq bunun düzgün həlli yolundan düzgün
istifadə etməklə kino ilə çatdırmaq fikrim var.
- Maraqlıdır, müharibəni
görməyə-görməyə "Müharibənin
rəngi"dən necə danışacaqsınız? Bu, müəlliminiz Yavər Rzayevin "Ən
yaxşı film müharibəni görmədən
çəkilən filmdir" fikrinin davamı deyil ki?
- Ən çətini
müharibəni müharibəsiz göstərməkdir. Mən
məhz bunu göstərmək istəyirəm. Yəqin bu film də sözsüz olacaq. Mənim aləmimdə reyissor fikrini sözsüz
çatdırmağı bacarırsa, onun sözə
ehtiyacı yoxdur. Söz artıq
tamaşaçınındır. "Katarsis"də
nə bir söz, nə də baş qəhrəman var idi.
Mənim qəhrəmanım filmə baxanın
özü idi.
- Hər bir yaradıcı işin
arxasında reyissorun öz fəlsəfi ideyası durur. Filmlərinizin fəlsəfi ideyası nədir?
- Mən öz yuxularımı
göstərirəm. "Keçid" filminin
bir çox hissələrini yuxuda görmüşdüm.
Necə görmüşdümsə, olduğu
kimi də çəkmişəm.
- Salvador Dali də yuxularını
çəkirmiş. Heç
şübhəsiz, bu, fərdi yaradıcılıq
üslubudur. Siz bilən, kinoda buna oxşar
təcrübələr varmı?
- Dünyada belə
təcrübələr var. Özünüzün dediyi kimi
vaxtilə bu üsuldan Salvador Dali istifadə edib. Müəyyən yuxuları görmək
üçün yatmaq lazım deyil. Sadəcə olaraq
beynin içində səni ağırlaşdıran
müəyyən köməkçi məqamlar var.
Məsələn, "Katarsis"i 5 il
beynimdə gəzdirmişəm. Mən o filmi
hər gün çəkirdim. Günlərin bir
günü yuxudan duranda, - "Artıq bunu çəkə
bilərəm", - dedim. İndi də
içimdəkiləri hardasa görürəm və
onları çatdırmaq istəyirəm. Onları gerçəkləşdirməyənə
qədər rahatlıq tapmıram. "Humayun"
artıq 3 ildir ki, beynimdədir. Mikelancelodan
"Sizin ən böyük sirriniz nədədir?"
soruşanda, deyir ki, "Daşı götürüb, nə
lazımdırsa təmizləyirəm, qalanı qalır"
- deyə cavab verib. Mən də nəyi
isə birdən görürəm və məni tutur. Sonra onu kağızda çəkirəm.
- Sizcə reyissora utopiya
lazımdırmı?
- Müəllimim Eldar Quliyevin belə
bir sözü vardı: "Bu, fərdi sənətdir". Hərənin bir cür görümü var.
Məsələn, Amerika kinosunda küçədə
görünən bir
açıq-saçıqlığı reyissor öz
fantaziyası ilə kinoya gətirə bilir. Kino reyissoru ilə ssenaristin və ya
yazıçının əsas fərqi ondadır ki, kino
reyissor ssenaridə gördüyünü yazır, ancaq
yazıçı üçün bu, maraqlı deyil. Bu, onun üçün içindəkiləri
necə danışmağından asılıdır. Bəyənilə də bilər,
bəyənilməyə də. Mənim
üçün kinoda çərçivə yoxdur. Məndən olsaydı kinokadrı
sındırıb bütün qəhrəmanları
içindən çıxarardım.
- Sizin üçün
çərçivə yoxdur deyibən, Qərb kinosundakı
açıq-saçıqlığı da filmlərinizə
gətirmək istərdinizmi?
- Hər şey dərəcəsində
olmalıdır. Əgər filmdə yataq
səhnəsi məna daşıyırsa, istifadə
etməlisən. "Filankəsin
filmində belə səhnə var idi" deyilişi
xatirinə, yəni tryuk naminə tryuk etməyə
dəyməz. Film sıxılmış
zaman formasıdır. Nəyi və
necə bacarırsansa, həmin sıxılmış
vaxtın içində danışacaqsan. Məndən olsa, qəhrəmanlarımın
heç biri danışmaz. Mənim
üçün əsas meyar fikri sözsüz
çatdırmaqdır. Çünki ilk
kino yarananda da elə çatdırılıb.
- Dediyiniz bu yanr axı bütün
təbəqələr üçün
başadüşülən deyil. İndi
insanlar səsə alışıb, onlar sükutu
sevmirlər.
- Kinoda belə bir fikir var: sən
gərək kütlənin səviyyəsinə
enməyəsən. Elə edəsən ki,
kütlə sənin səviyyənə qalxsın və
səni başa düşsün. Bir
şeyi hamı bəyənirsə, demək, o heç
nədir. "Keçid"i və "Katarsis"i o
qədər tənqid edənlər var idi ki... Mən
bunu çox normal qəbul elədim. Ancaq
elə bir dövr oldu ki, heç bir yurnalist
"Keçid" haqqında heç bir tənqid yazmadı.
Mən Azərbaycan kinosunda istifadə
olunmamış fikirlərdən istifadə edirəm. İstərdim ki, fikrim boğazdan yuxarı
səslənməsin. Mən belə
görürəm, bəyənilə də bilər,
bəyənilməyə də.
Sehrli aləmin yolçusu
- Siz tanınmış reyissorlardan
dərs almısınız. Necə bilirsiniz,
kino çəkmək üçün praktika əsasdır,
yoxsa nəzəriyyə?
- Nəzəriyyə demək olar ki,
heç nə vermir. Mən dünyada
tanınmış reyissor tanıyıram ki, heç
Şekspiri də oxumayıb. Ancaq elə filimlər
çəkir ki, adam baxanda heyran qalır.
O baxımdlan əsas praktikadır. Mən
demirəm ki, gənclər heç nə oxumasınlar. Elə vaxt olub ki, mən gün ərzində
dayanmadan 9 saat oxumuşam. Reyissor
müəyyən şeyləri bilməsə, ona
çətin olar. Ancaq buna baxmayaraq,
praktika çox vacibdir. Dayanmadan
çəkmək lazımdır. Film
çəkə-çəkə müəyyən
səhvlər etməlisən. Baş
daşa dəyə-dəyə professional reyissor olursan. Ancaq 15-20 ildən sonra hər hansı filmi çəkərkən
etdiyin səhvlər isə səni yandıracaq. Birinci kursdan çəkməyə başlamaq
lazımdır. Yaxşı olar ki,
gənclər bizim güclü reyissorların yanında
öyrənsinlər. Mən üç il
kinostudiyada assistent işləmişəm. Orda
öyrəndiklərimdən indi bəhrələnirəm.
- Dediniz ki, birinci kursdan
çəkməyə başlamısınız, bu imkan
sizə necə yaradılmışdı? Amma bu
gün reyissor olmağa hazırlaşan gənclər
şərait yoxluğundan şikayətlənirlər.
- Eldar Quliyev bizə çox
gözəl şərait yaratmışdı. Demək olar
ki, birinci kursdan sonuncu kursa qədər hamı
çəkirdi. Eldar Quliyev mənə
rəngli plyonkada və hətta səslə
çəkmək üçün şərait
yaratmışdı. Özümü
həmişə o insana borclu sayıram. Biz
həmçinin montaya gedirdik. Reyissor
həm çəkməli, həm də daima montayda olmalı
və plyonkanı hiss etməlidir. O, bu prosesin
içində bişməlidir. Mən
özümü kinodan başqa heç nəyə
xərcləmədim. Həm oxuyur, həm
assistent işləyir, həm də məqsədimi
bildiyimdən xırda-xırda filimlər
çəkməyə başlayırdım.
- Bu gün çox reyissorlar film
çəkə bilməmələrini maliyyə ilə
bağlayırlar. Ancaq təcrübələr göstərir
ki, az pulla da film çəkmək olur.
Məsələn, "Yeni dalğa"nın
baş prodüseri Rasim Həsənov dedi ki, "Qrinviç
meredianı" filminin çəkilişinə ayrılan pul
filmin xərclərini ödəmədi. Eləcə
də bu problem "Keçid"in
çəkilişlərində yaşanıb. Bəlkə elə kinomuzun problemi heç maliyyə
ilə bağlı deyil, nəinki bir o qədər ssenarist,
prodüser və ya reyissor problemi ilə əlaqədardır.
-
Ümumiyyətlə, bu gün bütün dünyada ssenarist
problemi yaşanır. Ona görə də mən
ssenarilərimi özüm yazmağa çalışıram.
Hazırda Azərbaycanda ən mühüm problemlərdən
biri prodüser problemidir. Həm məktəb yoxdur, həm
də kinonu başa düşən prodüser çox
azdır. Maliyyəyə gəlincə, az pulla da film
çəkmək olur.
-
İşinizə bağlılığınızdan çox
həvəslə danışırsınız. Hətta
yaşlı reyissorların şikayətləndiyi
problemlər də gözünüzə görünmür.
Necə bilirsiniz, bəlkə bu mərhələ sizin
həyatınızda populyarlaşmaq üçün
keçid dövrü və ya gənclik eneryisi ilə
bağlıdır? Bəlkə siz də müəyyən
zaman keçəndən sonra köhnə reyissorlar kimi 3-5
ildən bir sizə həvalə olunacaq bir filmlə qane
olacaqsınız?
- Ola
bilməz... Mən bu işlə yaşayıram. Hələ
8-ci sinifdə oxuyanda demişdim ki, ya aktyor, ya da reyissor
olacağam. Uşaq olanda bir gün televizorda kino
çəkilişlərindən kadrlar göstərilirdi.
Mən elə bil sehrli bir aləmə
düşmüşdüm. Sonradan kinostudiyada ilk dəfə
assistent kimi işləyən zaman çəkiliş
meydanına düşəndə, sanki ikinci dəfə o
anları yaşadım. Burda nə məşhurluq hissi, nə
də başqa meyar var. Sadəcə olaraq, daima o sehrli
aləmdə yaşamaq istəyirəm.
Kaspi.-2007.-14-16 iyul.-S.22-23.