Günay B.

Teatr Muzeyi

Azərbaycanın fədakar incəsənət xadimləri milli teatrın əsasını qoydular. Bu istiqamətdə Azərbaycan Şərqin ilk müjdəçisi oldu. Zaman keçdikcə bu sahədəki izlərin toplanaraq, gələcək nəsillərə ötürülmək zərurəti yarandı. Bu baxımdan C.Cabbarlı adına Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyinin fəaliyyəti ölçüyəgəlməzdir. Muzey 1934-cü ildə dövlət statusu alıb. 1935-ci ildən isə görkəmli dramaturqumuz C.Cabbarlının adını daşıyır. Muzeyin açılmasında Ağakərim Şərifov, Üzeyir Hacıbəyov və Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin böyük əməyi olub. Muzeyin ilk direktoru da Ağakərim Şərifov olub. Suallarımızı muzeyin direktoru Nuridə Nurullayeva cavablandırdı.

Onun bildirdiyinə görə indi muzeydə 127 mindən artıq eksponat var. "Muzey 7 zaldan ibarətdir. Burada görkəmli aktyorların, rejissorların fotoşəkilləri, tamaşaların dekorativ eskizləri, eləcə də afişalar, fotolar və s. qorunub saxlanır. Muzeydə dörd fond arxiv-memuar, eskiz-maket və fotoneqativ fondları fəaliyyət göstərir. Bildirim ki, müxtəlif rejissorların, aktyorların arxivləri də muzey tərəfindən alınıb".

Yeni eksponatlar alınırmı, sualına Nuridə xanım belə cavab verdi: "Bu yaxınlarda Rus Dram Teatrı təmir üçün yeni binaya köçəndə özlərinin xeyli eksponatlarını- geyim, rekvizitlər, afişaları və s. bizə təhvil verdilər. Bəzən aktyorlar özlari də öz arxivlərindən şəxsi əşyaları təqdim edirlər".

Eksponatların qorunmasında hansısa problemlərin olmadığını söyləyən Nuridə xanım qeyd etdi ki, yay aylarında eksponatların qorunması üçün xüsusi dərmanlardan istifadə olunur. İldə iki dəfə xüsusi dərmanlanmış kağızla şəkillərin rənginin, keyfiyyətinin məhv olmaması üçün tədbirlər görülür.

Azərbaycanın ilk dramaturqu M.F.Axundova həsr olunmuş guşə də burada yerləşir. Təəssüf ki, həmin guşədə Axundova aid tutarlı eksponat görə bilmədik.

1873-cü il 10 mart tarixində fəaliyyətə başlayan milli teatrın ilk tamaşasının - "Lənkəran xanının vəziri"nin afişası da məhz bu muzeydə qorunub saxlanır.

Yeni tamaşalardan eksponat seçitdikdə nəyə əsaslanırsınız soruşduqda, direktor qeyd etdi ki, əsasən teatr tarixində öz sözünü deyə bilən tamaşalardan eksponatlar seçilir. Lakin ümümilikdə teatra aid olan bütün əşyalar toplanır. Muzeydə müxtəlif tanınmış teatr xadimlərinə Ərəblinskiyə, Haqverdiyevə, C.Məmmədquluzadəyə, Abbas Mirzə Şərifzadəyə, Sidqi Ruhullaya, Mövsüm Sənaniyə, Tofiq Kazımova və digərlərinə həsr olunmuş guşələr var.

Həmin guşələrdə H.Ərəblinskinin Ağaməhəmməd Şah Qacar rolunda geydiyi paltar, aktyorun dəfn mərasimindən çəkilmiş şəkilllər maraq doğurur.

Qadın obrazlarının ən mahir kişi ifaçılarına həsr olunmuş guşə də muzeyə gələnlərə maraqla təqdim olunur. Belə obrazların ən mahir ifaçısı Ələkbər Süleylinin Ə.Haqverdiyevin "Pəri Cadu" əsərində Hafizə xanım obrazdakı fotosu muzeyə gələnləri təəccübləndirməyə bilməz. Deyilənə görə aktyorun həyat yoldaşı da orfu, yalnız pulcuqlu baş yaylığından tanıyıb. İpək parçalar üzərində proqramlar, 1911-ci ildən Azərbaycan teatrlarının qastrol tamaşalarının afişaları da burada yer alır. Zalda eyni zamanda tamaşalarda fasilələr zamanı çalınan alətlər tar, kamança, nağara və zurna da sərgilənir.

İkinci zal isə Akademik Milli Dram Teatrının tarixinə həsr olunub. Burada C.Cabbarlı, H.Cavid, S.Vurğunun tamaşaları, afişaları, səhnə maketi, fotoşəkillər və s. qorunur. Zalda həmçinin Mərziyə Davudova, Hökumə Qurbanova, Rza Təhmasib, Ələsgər Ələkbərov, Abbas Mirzə Şərifzadə, Barat Şəkinskayanın və digər tanınmış teatr xadimlərinin fotoları da yerləşdirilib.

Demokratik Cümhuriyyətin banisi Məmməd Əmin Rəsulzadə siyasətçi olmaqla yanaşı eyni zamanda teatr həvəskarı və tənqidçisi olub. Ona həsr olunmuş guşədə onun teatr haqqında mühazirələri, "Azərbaycan" qəzetində çap olunmuş məqalələri toplanıb.

Zalın ən gənc eksponatı isə 2004-cü ildə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı tərəfindən təltif edilmiş "Qızıl dərviş" mükafatı və diplomudur.

Üçüncü zalda Opera və Balet Teatrına aid eksponatlar toplanıb. Bu zalda 1908-ci ilə - "Leyli və Məcnun" operasının ilk nümayişinə aid eksponatlar var. Burada tamaşanın ilk rejissoru, dirijoru, aktyor heyətinin fotoları, Leylinin paltarı və s. toplanıb. İlk Leyli obrazının qadın ifaçısı Həqiqət Rzayevanın fotoları, tamaşa zamanı geydiyi paltar, bəzək əşyaları, tacı, çarığı üçün xüsusi guşə ayrılıb. Bundan başqa "Koroğlu", "Şah İsmayıl", "Sevil" və başqa operaların səhnə maketi, fotoşəkilləri, geyimləri saxlanılır.

Məlumdur ki, Azərbaycanda Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası baleti ilə balet sənətinin əsası qoyulub, ilk balerina isə Qəmər xanım Almaszadə olub. Digər baletlərin fotoşəkilləri, geyim eskizləri bu guşədə yer alıb, Milanda təhsil almış ilk azərbaycanlı opera müğənnisi Şövkət Məmmədovanın portreti, geydiyi paltar, işlətdiyi qrim də burada qorunur. Dördüncü zal Musiqili Komediya Teatrı, Kukla Teatrı, Gənc Tamaşaçılar Teatrına həsr olunub. “Bu zalın ən maraqlı eksponatı Moskvada "Cənnət" Teatrı açılarkən Nəsibə xanım Zeynalovaya hədiyyə olunan "Cənnət qan" kuklasıdır. Kuklanm müəllifi Tamella Qurbanovadır. Bu esponat Nəsibə xanımın sağlığında muzeyə təhvil verilib, Burada da adları çəkilən teatrların, teatrın aktyorlarının, rejissorların, tamaşalarının şəkilləri və maketləri toplanıb. Qanlı Yanvar hadisələrinə ithaf olunmuş tamaşaların fotoşəkilləri də muzeydə nümayiş olunur.

Beşinci zal PUS Dram Teatrının inkişaf illərini özündə əks etdirir. Teatrın yaradıcı heyətinin Azərbacan və dünya dramaturqlarının tamaşalarında istifadə olunmuş fotoları, geyimləri, afişaları geniş şəkildə nümayiş olunur.

Altıncı və yeddinci zallar sərgi üçün ayrılıb. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, yaxın günlərdə bu zallarda teatr rəssamı İsmayıl Axundovun 100 illiyinə həsr olunmuş sərgi keçiriləcək.

Nuridə xanım onu da bildirdi ki, muzeydə dörd fond və kitabxana fəaliyyət göstərir ki, onlarda da afişalar, müxtəlif sənədlər, tamaşalardan rekvizitlər, ikinci fondda tamaşalardan çəkilmiş şəkillər, üçüncü fondda teatr rəssamların arxivləri, geyim dekorasiya, portretlər saxlanılır. Sonuncu fonoteka fondunda isə lentlər, səsyazmalar saxlanılır. "Muzeyimizdə fəaliyyət göstərən kitabxana isə tələbələr, alimlər üçün zəngin mənbədir. Kitabxanada teatrla bağlı kitablar və dövrü mətbuatda dərc olunmuş məqalələr toplanıb".

Kino+.- 2007.- 13 iyul.- S. 12.