Vəkil Ə.

Naftalan- 40

Dünya şöhrətli şəfa ocağı tərəqqi yollarında

1986-cı ildən bəri Naftalanda olmamışdım. Bu günlərdə yolum şəfa ocağına düşdü. Gördüklərimə inanmadım. Hər şey göz oxşayırdı. Respublikamızın digər bölgələrində olduğu kimi, kurort şəhərində də böyük abadlıq və quruculuq işlərinin şahidi oldum.

Yenə Naftalana qonaq gəlin siz,
Şəfa ocağıdır bu gözəl şəhər.
Vanna qəbul edib dincələcəksiz,
Sağalıb qayıdır burdan xəstələr.

Naftalan Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı, dostum, sabiq millət vəkili Musa müəllimlə görüşməyi qərara aldım. Qarşımıza çıxan hər kəs yeni başçı Musa Musayev haqqında xoş sözlər söylədi. Qayğıkeş, işgüzar, səmimi insan olan Musa müəllimlə görüşüm yaddaqalan oldu. Kabinetində xeyli söhbət etdik. Ondan mətbuat üçün müsahibə almağı qət elədim. Etirazına baxmayaraq, oxuculara Naftalan -kurort şəhəri barədə ətraflı məlumat verməsini xahiş etdim. Müsahibim şəhər barədə həvəslə danışdı:

- Naftalan şəhəri Bakıdan 360 km Qərbdə, Goran dəmiryol stansiyasından 18 km aralı, dağətəyi düzənlikdədir. Dəniz səviyyəsindən 210-270 m yüksəklikdə yerləşir. Yayı isti, qışı yumşaqdır. Orta illik temperaturu 14,8 dərəcədir. Küləyin hərəkət sürəti 4,0 m/san, şəhərin ümumi sahəsi 305 hektar, əhalisi isə 8 min nəfərdir. "Naftalan" sözünün etimologiyası bu ərazidə çıxan neftlə əlaqədardır. Ehtimala görə, hələ qədimdən təbii şəkildə çıxan "Naftalan" neftinin müalicəvi əhəmiyyətini bilən xüsusi adamlar onu tuluqlara doldurub dəvə karvanı ilə müxtəlif yerlərə apararaq satmışlar. "Naftalan" (neft alan) adının da elə buradan yarandığı ehtimal olunur. Naftalan neftindən müalicə məqsədi ilə istifadə olunmasına dair ilk yazılı məlumat XII əsrə aiddir. Naftalan neftinin texniki istismarına isə XIX əsrin 70-ci illərindən başlanmışdır.
XIX əsrin axırlarında Azərbaycanda sənaye neftinin çıxarılmasının sürətli inkişafı dövründə, yəni 1892-ci ildə alman mühəndis-konssioneri Y.İ.Eger ilk dəfə Naftalan çıxarmaq üçün buruq quyuları qazdırmışdır. Hətta o, Naftalan neftindən Naftalan mazı almaq üçün şəhərdə kiçik zavod tikdirmişdir. Həmin zavodda "Naftalan" və "Koжelon" adlı preparatlar hazırlanırdı. Hazırlanan dərman preparatları isə Almaniyanın vasitəçiliyi ilə Yaponiyaya, Amerikaya, İngiltərəyə, Hollandiyaya və başqa kapitalist ölkələrinə satılırdı. Eyni zamanda, o illərdə Almaniyada Naftalanla bağlı 2 səhmdar cəmiyyət -"Maqdenburq-Naftalan", "Drezden-Naftalan" cəmiyyətləri fəaliyyət göstərirdi ki, onlar da Naftalan neftindən dərman preparatları hazırlayırdı. Naftalan neftinin reklamı ilə əlaqədar məşhur alman dermotoloqu P.P.Unna 1903-cü ildə demişdir: "Kim Naftalana malikdirsə, onun hər şeyi var". Eləcə də tarixi faktlardan məlumdur ki, 1904-1905-ci illərdə Rus-Yapon müharibəsi zamanı əsir düşən Yapon əsgərlərinin təcili yardım çantalarında Naftalan mazı ilə dolu bankalar tapılmışdır. Bu da onu göstərir ki, Naftalan neftinin dünyada analoqu yoxdur. O, unikal müalicəvi əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycanda neft sənayesi 1920-ci ildə milliləşdirildikdən sonra Naftalan neftinin qazma yolla çıxarılmasına başlanmışdır. Eyni zamanda, 1928-ci ildən etibarən Azərbaycanda Naftalan neftinin müalicəvi əhəmiyyətini öyrənmək üçün tədqiqat işləri aparılmışdır.
Həmçinin 1938-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Tibbi Bərpa və Təbii Amillərlə Müalicə İnstitutunda Naftalan eksperimental laboratoriyası yaradılmış və Naftalan neftinin bioloжi və müalicəvi təsiri öyrənilməyə başlanmışdır. Eləcə də 1965-ci ildə Naftalan şəhərində elmi-tədqiqat laboratoriyası yaradılmışdır.
Azərbaycanda Naftalan neftinin tərkibinin öyrənilməsində Akademik Y.Q.Məmmədəliyevin, professorlar T.N.Paşayevin, S.Ə.Quliyevanın və tibb elmləri doktoru T.H.Hüseynovun böyük xidmətləri olmuşdur.
Naftalan Kurortunun əsas inkişafı 1970-1980-ci illərdə olmuşdur. O dövrdə ölkə rəhbəri işləmiş ümummilli liderimiz Heydər Əliyev cənablarının təşəbbüsü ilə Naftalan Kurortu daha da inkişaf etmiş və böyük şöhrət qazanmışdır. Hətta 19 fevral 1982-ci ildə Azərbaycan KP MK-nın, Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin və Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Şurasının "Naftalan Kurort şəhərini daha da inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında" birgə qərarı olmuşdur. Məhz bu qərarın nəticəsində Naftalan kurort şəhəri kimi daha da böyümüşdür.
Eləcə də, bu sahədə görülən işlərin nəticəsidir ki, 1982-1987-ci illərdə Naftalan Kurortuna keçmiş SSRİ məkanından müalicəyə gələnlərin sayı 40 mindən 70 min nəfərə qədər artmışdır. Həmçinin xalqımızın xilaskarı, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin respublikamızda apardığı quruculuq işləri sayəsində Naftalan şəhəri daha da böyümüş və inkişaf etmişdir. Belə ki, Naftalan şəhərində yeni xiyabanlar salınmış və çoxmərtəbəli yaşayış binaları tikilmişdir. Eləcə də, həmin dövr ərzində şəhərdə məişət xidməti kombinatı, 400 yerlik kinoteatr binası, hava limanı, avtovağzal, 4 mərtəbəli telekommunikasiya qovşağı və 9 mərtəbəli 108 yerlik mehmanxana binası tikilib istifadəyə verilmişdir.
Eyni zamanda, ölkə prezidenti, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə Naftalan Kurortunun maddi- texniki bazası daha da möhkəmləndirilmiş və şəhərdə 480 yerlik "Mil", 480 yerlik "Azərbaycan", 580 yerlik "Şirvan", 560 yerlik "Çinar", 800 yerlik "Goran" sanatoriyası tikilmişdir.


Naftalan şəhəri unikal müalicəvi əhəmiyyətə malik olan "Naftalan" nefti ilə məşhurdur. Belə ki, Naftalan nefti müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Eləcə də, müalicəvi əhəmiyyətə malik olan bu neftin dünyada analoqu yoxdur. Xüsusən Naftalan neftinin hərəkət-istinad, nervoloжi, damar, uroloжi, ginekoloжi, dəri və ürək-damar sistemi xəstəliklərinin müalicəsində böyük əhəmiyyəti vardır.
Naftalan şəhərinin tabeliyində heç bir kənd və qəsəbə yoxdur.
Naftalan şəhərində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Fərmanına əsasən, 1999-cu ildən hal-hazıra kimi bir bələdiyyə fəaliyyət göstərir. Bələdiyyə üzvlərinin sayı isə 11 nəfərdən ibarətdir. Naftalan Bələdiyyəsi şəhərin ictimai həyatında yaxından iştirak edir və sosial problemlərin həllində şəhər əhalisinə köməklik göstərir.
Naftalan şəhər iqtisadiyyatının əsasını kurort-sanatoriya xidməti təşkil edir. Çünki Naftalan kurort şəhəri kimi tanınır. Lakin müəyyən səbəblərə görə artıq 17 ildir ki, kurort fəaliyyət göstərmir. Belə ki, 6 sanatoriyadan ibarət Naftalan kurortunun 5 sanatoriyasında hazırda 3000 nəfərdən çox məcburi köçkün məskunlaşmışdır.
Hal-hazırda isə iş adamları tərəfindən şəhərdə ümumilikdə tutumu 350 nəfər olan sağlamlıq-turizm mərkəzləri inşa olunmuşdur.
Şəhərdə 1991-ci ildən etibarən "Naftalan" ictimai-siyasi qəzeti nəşr olunur və qəzet ayda bir dəfə buraxılır.
Şəhər ərazisi 305 ha olduğuna görə heç bir kənd təsərrüfatı bitkisi əkilmir.
Naftalan şəhərində qoruq olmamışdır. Şəhərin ərazisindən heç bir magistral avtomobil və dəmir yolu keçmir. Naftalan şəhəri 1967-ci ilə kimi Goranboy və Yevlax rayonlarının tərkibində qəsəbə kimi fəaliyyət göstərmişdir. Lakin 28 aprel 1967-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 48 nömrəli Qərarı ilə Naftalana Respublika tabeli şəhər statusu verilmişdir. Hazırda 1941-1945-ci il Böyük Vətən Müharibəsində, 20 Yanvar faciəsində, Xocalı soyqırımında şəhid olanların xatirəsinə ucaldılmış abidələr, eləcə də N.Gəncəvinin heykəli, N.Nərimanovun və S.Vurğunun büstləri şəhərin park və meydanlarında qorunub saxlanılır.
Naftalan şəhəri ilə Dağlıq Qarabağın ərazisi arasında olan məsafə hava yolu ilə 6-8 km-dir.
- Musa müəllim, 1993-cü ildən üzübəri respublikamızda abadlıq, quruculuq işləri geniş vüsət almışdır. Şəhərə ayaq basanda dediklərimizin şahidi olduq. Bu barədə ətraflı məlumat verməyiniz də maraqlı olardı. Qoyulmuş investisiya və daxili imkanlar hesabına 1 aprel 2006-cı ildən 1 aprel 2007-ci ilədək, yəni bir ildə Naftalan şəhərində görülmüş təmir, tikinti və abadlıq işləri haqqında danışmağınızı xahiş edərdik.
- Şəhərdə Heydər Əliyev adına park tikilib istifadəyə verilmiş və parka 11,200 kv.m. tamet döşənmişdir. Parkda Heydər Əliyevin 3,5 m hündürlüyündə heykəli ucaldılmışdır. Parkın ərazisində 61,40 kv.m. ərazisi olan Heydər Əliyev adına muzey tikilib istifadəyə verilmişdir.
Şəhərin S.Vurğun, N.Nərimanov və Nizami adına parkları tam abadlaşdırılmış, parklara 12,900 kv.m. tamet və 3,900 p/m səki daşı döşənmiş, şəhərin küçə və səkilərinə isə 4000 kv.m. tamet döşəmə qoyulmuşdur. Şəhərin küçələrinə 80 ədəd yeni səkkizguşəli elektrik dirəkləri qoyulmuş, 90 ədəd elektrik dirəklərinə yeni küçə işıqlandırıcıları quraşdırılmış, müxtəlif ərazilərdə 6 min metr kabel xətti yenisi ilə əvəz edilmiş, 2 min metr elektrik hava xətti yenidən çəkilmiş, 3 ədəd yeni transformator alınaraq istismara verilmiş, 6 ədəd transformator əsaslı təmir edilmişdir.
22,5 km uzunluğunda Tərtər-Naftalan su kəmərində cari təmir işləri aparılmış və şəhər əhalisinin içməli su ilə təminatı yaxşılaşdırılmışdır. Naftalan su anbarından şəhərin girişinə qədər olan 1300 metr uzunluğunda su xəttinin dəyişdirilməsi davam etdirilir. Şəhərin Ş.Qurbanov küçəsində və Şirvan prospektində 30,000 kv.m. asfalt örtüyü qoyulmuşdur. Şəhər üzrə 31 çoxmərtəbəli yaşayış binasından 27-nin dam örtüyü əsaslı təmir edilmişdir. Belə ki, 9650 kv.m. sahədə azbest sement, 17.980 kv.m. sahədə isə şüşə ruberoit dam örtüyü dəyişdirilmişdir. Şəhərin çoxmərtəbəli yaşayış binalarındakı yararsız vəziyyətdə olan və 15 ildən artıq işləməyən 3 ədəd lift əsaslı təmir edilmişdir.
Şəhərin girişində və daxilində ulu öndərimiz Heydər Əliyevin sözlərini əks etdirən plakatlar, eləcə də ulu öndərimizin və hörmətli prezidentimizin 24 ədəd portreti qoyulmuşdur.
Şəhərdə şəhid ailələrinə, Qarabağ müharibəsi əlillərinə kommersiya obyekti tikmək üçün 60 kv.m. torpaq sahəsi ayrılmışdır.
2006-cı ilin 9 ayı ərzində 65 yeni, 177 müvəqqəti iş yeri açılmışdır, 2007-ci ilin birinci rübündə inşası davam etdirilən şənlik evində, "İstirahət və sağlamlıq mərkəzi"ndə, "Şəfa Vannaları"nda, "Möcüzəli Naftalan"da, Əlillərin Bərpa Mərkəzində, parkların təmirində, şəhərdaxili su kəmərinin çəkilişində 125 müvəqqəti, 7 daimi iş yeri açılmışdır. 100 çarpayı yerli "Möcüzəli Naftalan", 60 çarpayı yerli "Şəfa Vannaları", "İstirahət və sağlamlıq mərkəzi"nin 40 çarpayılıq yeni binası, 25 çarpayılıq yeri olan Dövlət Proqramında nəzərdə tutulmuş Əlillərin Bərpa Mərkəzində cari ildə tikintilər başa çatacaq, 180 nəfərə kimi şəhər sakini yeni iş yeri ilə təmin olunacaqdır.
Şəhərin yaşayış massivində və parklarında 95 ədəd oturacaq qoyulmuşdur. Şəhər İcra Hakimiyyətinin inzibati binası əsaslı təmir edilmişdir. Şəhər İcra Hakimiyyəti aparatında vətəndaşların qəbulu qrafikinə uyğun olaraq hər gün şəhər icra hakimiyyətinin başçısı və şöbələri tərəfindən vətəndaşların qəbulu keçirilir. Aparılan təhlillər göstərir ki, vətəndaşların tələbləri təmin edildikcə müraciətlərin də sayı azalır.
Şəhərdə elektrik və qaz abonentləri 100% sayğacla təmin edilmiş, su abonentlərinə isə 500 sayğac quraşdırılmışdır, bu sahədə işlər davam etdirilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27.02.2007-ci il tarixli kurortların inkişafı ilə əlaqədar sərəncamından sonra Naftalan Sanatoriya Kurort Birliyində də yenidənqurma və bərpa işlərinə başlanmışdır.
Mövcud yanacaqdoldurma məntəqəsi müasir standartlara uyğun olaraq yenidən tikilib istifadəyə verilmiş və hazırda 6 nəfər daimi işlə təmin olunmuşdur. Tikintisi yarımçıq qalmış 5 mərtəbəli 35 mənzilli yaşayış binası sahibkar tərəfindən alınmış və hazırda istifadəyə verilmə ərəfəsindədir.
Şəhər Əhalinin Sosial Müdafiə Mərkəzinə, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun şəhər şöbəsinə, "Sukanal" İdarəsinə və Qarabağ (Tərtər) Hidrometeorologiya İdarəsinin Naftalan şöbəsinə yeni inzibati binaların tikintisi üçün torpaq sahələri ayrılmışdır.
Şəhərin Nizami adına parkında veteranlar üçün istirahət mərkəzi tikilmişdir.
Şəhər İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə "Dövlətqaçqınkom"un vəsaiti hesabına məcburi köçkünlərin məskunlaşdığı 14 nömrəli korpus əsaslı təmir edilmişdir. Şəhər əhalisi və məcburi köçkünləri tərəfindən qeyri-qanuni zəbt edilmiş 15 ha ərazi təmizlənərək yararlı vəziyyətə salınmışdır.
Şəhərdə 200 yerlik müasir iclas zalı əsaslı təmir edilmiş və yeni avadanlıqlarla təmin olunmuşdur.
Şəhərdə məscid tikintisinə başlanmış və hazırda tikinti başa çatmaq ərəfəsindədir.
Şəhərdə ümumilikdə 3 mindən artıq ağac əkilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənablarının sərəncamı ilə Naftalan şəhərinin sosial-iqtisadi inkişafı üçün 1 milyon manat vəsait ayrılmış, onun 500 min manatı abadlıq işlərinə sərf edilmiş, 500 min manatlıq işin isə 80%-i yerinə yetirilmişdir.
- Maraqlı şəhər haqda maraqlı söhbətə görə minnətdarıq.

Ekspress.- 2007.- 14-16 iyul.- S. 18.