Məhərrəmova T.

41 ildən sonra Milyonçunun dilənçi oğlu

Tamaşa yeni yanrda təqdim olundu

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin gənc reyissorları sınaqdan çıxarmaq üçün eksperiment layihəsi əsasında işlər artıq həyata keçirilir. Layihə çərçivəsində reyissurada yenicə ayaq açmağa başlayan 3-4 gənc rayonlardakı teatrlara ezam olunub. Gərək ki, layihənin təşəbbüsü də YUĞ Teatrının bədii rəhbəri Vaqif İbrahimoğlu tərəfindən irəli sürülüb. Əslində, alqışlanmalı təşəbbüsdür. Ən azı teatrlarda gənclik aurasının hiss olunmaması, müəyyən mənada qocalma prosesi getdiyi, gənclik uğurlarının istənilən səviyyədə olmaması baxımından.

Layihə çərçivəsində V.İbrahimoğlunun tələbəsi Mikayıl Mikayılovun bəxtinə Musiqili Komediya Teatrının səhnəsində tamaşa hazırlamaq düşüb. Özü də Şıxəli Qurbanovun librettosu əsasında görkəmli bəstəkar Süleyman Ələsgərovun yazdığı "Milyonçunun dilənçi oğlu" operettası. Heç şübhəsiz, general olmaq istəməyən əsgər əsgər deyil. Gənc reyissorun da birdən-birə belə bir ağır yükə çiyin verməsi özünə inamından irəli gəlir.

Əvvəla, onu qeyd edək ki, operetta yanrı Musiqili Komediya Teatrı üçün müntəxəbat, onu içəridən silkələyən, yaradıcı potensialının dəyərləndirilməsinə kömək edən ən qiymətli material sayılır. Vaxtilə bu teatrın səhnəsində reyissor Əliheydər Ələkbərovun "Milyonçunun dilənçi oğlu"nu səhnəyə gətirdiyi vaxtdan 41 il keçir. Zaman çox dəyişilib. Gənc reyissor Mikayıl Mikayılovun yenicə quruluş verdiyi eyniadlı operetta isə təzə dövrün, yəni bizim nəslin payına düşmüş qəhrəmanların səhnəyə çıxışıdır.

Səhnəyə "Ulduz", "Özümüz bilərik", "Olmadı elə, oldu belə" kimi uğurlu operettalar bəxş edən Süleyman Ələsgərov bu yanrın sosial imkanlarını üzə çıxarmaq üçün yeni mövzuya - müstəmləkə vəziyyətində yaşayan xalqların acınacaqlı həyatını tərənnüm edən əsərlərə müraciət edib. Yazıçı-dramaturq Şıxəli Qurbanovla birgə yaradıcılıq əlaqəsində olması bəstəkara bu mühüm problemi həll etməyə imkan verib. 1966-cı ilin 30 mart tarixində Musiqili Komediya Teatrının səhnəsində "Milyonçunun dilənçi oğlu" tamaşası müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulub. Müasir buryua cəmiyyətinin iç üzünü açan (və bu günlə səsləşən) bu əsər Azərbaycan operettasına yeni mövzu gətirməklə, onun inkişaf səviyyəsini nümayiş etdirib. Dərin məzmunu, bədii-estetik dəyəri və samballığı ilə fərqlənən operetta az müddət ərzində geniş tamaşaçı kütləsininin rəğbətini qazanıb. Operettanın uğuru bir də onda idi ki, əvvəlki tamaşalardan fərqli olaraq, burada bəstəkar daha mürəkkəb musiqi formalarından - ballada, ansambl və ariya-monoloqlardan məharətlə istifadə edir, balet səhnəsinə də lazımi yer verir. Aydın musiqi dilinə malik olan operetta və onun yaradıcı kollektivinin üzvlərindən bəstəkar Süleyman Ələsgərov, dramaturq Şıxəli Qurbanov, quruluşçu reyissor Əliheydər Ələkbərov, rəssam Böyükağa Mirzəzadə Üzeyir Hacıbəyov adına Dövlət mükafatına layiq görülüblər. Eyni zamanda, respublikamıznın müxtəlif şəhərlərində, ayrı-ayrı mədəni-maarif müəssisələrində operettanın müəllifləri, yaradıcı heyəti ilə görüşlər keçirilib. Həmin görüşlər yaradıcılıq hesabatı daşımaqla geniş fikir və rəy mübadiləsinə səbəb olub. Hətta Süleyman Ələsgərovun ilhamla yazdığı operettaya şeirlər də həsr olunub. Operetta tezliklə rus dilinə tərcümə olunaraq teatrın rus truppası tərəfindən tamaşaya qoyulub. Böyük müvəffəqiyyət qazanan operetta hətta Bolqarıstanda səhnələşdirilib.

Vaxtilə tamaşaya qoyulan əsəri görənlər indi də onun uğurundan çox danışırlar. İmkan olsaydı... "Milyonçunun dilənçi oğlu"nun Bəşir Səfəroğlu daxil olmaqla artıq həyatda olmayan digər məşhur qəhrəmanlarını baxışlarımızla yola salıb, iki saatlıq tamaşadan sonra sanki çox mənalanmış səhnəni hələ bir az da oturub seyr edərdik...

Bütün bu sadaladıqlarımız "Milyonçunun dilənçi oğlu"nun 41 il əvvəl və ondan sonrakı illərdə qazandığı şöhrət barədədir. Yəqin ki, uzun illərdən sonra yenidən səhnəyə qayıdan tamaşa da teatrsevərlər üçün maraq doğurar. Ona görə də tamaşanın srağagün keçirilən ictimai baxışından yaranan təəssüratları oxucularla bölüşürük.

Fərqli yozum

Səhnənin ağ və qara zolaqlardan ibarət tərtibatı zala nəsə mənfi eneryi, güclü aqressiya verirdi. Belə tərtibata adətən YUĞ Teatrının və Kamera Teatrının səhnələrində rast gəlmək olur. Hadisələr dəyişdicə gah gur yanan, gah da öləziyən işıq altında gəzişib, dayanıb, danışan qəhrəmanlar ya mələyi, ya da cin-şeytanı xatırladırlar. Reyissorun yozumundan doğan bu tərtibatı rəssam İsmayıl Əsədoğlu verib.

Tamaşa başdan-ayağa mistik təsir bağışlayır. Əslində, bu, Musiqili Komediya Teatrının ab-havasına, tamaşalarının üslubuna uyğun olmayan tərzdə hazırlanıb. Bir az da aydınlıq gətirək: "Otello" faciəsini Musiqili Komediya Teatrının səhnəsində necə təsəvvür edirsiniz? Heç şübhəsiz, indi sənət aləmində fərdi, oriyinal düşüncəyə malik gənclər yetişir. Şablonçuluqdan, təkrarçılıqdan qaçan, yaradıcılıq axtarışlarını peşəkarlıq vərdişlərindən üstün tutan, emosiyalarını təfəkkürlə çulğaşdıran reyissor mütləq özünün fərdi sənət prinsiplərini də yaradır. Ancaq baxır harda... Vaqif İbrahimoğlu məktəbində sərbəst düşüncənin, azad fikrin səslənməsi təzə iş deyil. Ancaq ağır yüklü fəlsəfi çalarlarla dolu "YUĞ" məktəbinin ənənəsini səhnəsində daim gülüşə çağırış olan Musiqili Komediya Teatrının səhnəsinə gətirmək nə qədər doğrudur?

Düzdür, reyissor süyet xəttində dəyişiklik etməklə əsəri bugünlə səsləşdirməyə çalışıb. Ancaq mistik təfəkkürə əsaslanmaqla.

Əsərin süyet xətti maraqlıdır: 25 ildən sonra milyonçu senatorun dilənçi oğlu tapılır. Varlı olmaq üçün onun ikinci dəfə dünyaya gəlmək istəyi, anasının gənc ağaya vurulması, oğlun anasının məhəbbətindən imtina etməsi, qonşu qızını sevməsi, varlı ailələrin çoxuna xas olan hərislik, xəyanət və s.-dir. Tamaşaçı üçün yadda qalan əsas fikir sehrbazın dilində səslənən "Pulla insanı öldürmək mümkün olduğu kimi, diriltmək də mümkündür" və "İnsanın ikinci dəfə dünyaya gəlişi onu heç də xoşbəxt eləmir" sözləri olur.

Tamaşada səhnəyə çıxan aktyorlara gəlincə, Yetim rolunu Ramil Qasımov, Bildirçini Nərgiz Kərimova, Senatoru Nadir Xasıyev, Eynəkli sehrbazı Ələkbər Əliyev, Mələyi Nahidə Orucova və b. oynayır.

Əslində, ən maraq doğuran rollardan biri polis rəisi olmalı idi. Bəşir Səfəroğlunun dilində "Ölünün də qıdığı gələr?" sözlərini bugünə qədər gülüşlə xatırladan bu rolu indi Əməkdar artist Ramiz Məmmədov oynayır. Onun təqdim etdiyi roldakı uğurdan isə danışmağa bir o qədər də əsas yoxdur. Daha çox yersiz mizanları ilə yadda qalan Nadir Xasıyevin (Senator) oyunu da süni təsir bağışlayırdı. Eyni zamanda, Kübar qadın rolunu oynayan Nahidə Orucovanın əvvəldən-axıradək hansı missiyanı daşıdığı məlum olmadı. Polis işçilərinin də hərəkətləri bayağı təsir bağışlayırdı. Ümumiyyətlə, musiqi ifalarını çıxmaq şərtilə aktyorların çoxu öz rollarının öhtəsindən layiqincə gəlmirdi. Süyetdəki dəyişiklik və təqdim olunan yeni yanrın xüsusiyyətləri əsərin əsas qayəsini açmağa mane olurdu. Hadisələr sanki yarımçıq halda bir-birini əvəzləyirdi. Həmişə gülüb-güldürməyə adət etmiş "Muskomediya"nın aktyor ansamblının çiyinlərinə qoyulan yükü daşımağa çətinlik çəkdiklərini sezmək çətin deyildi. Onların çoxu "içimdə dramatik rol oynamaq istəyi var" desə də, hiss olunurdu ki, bu yanr heç də onların amplualarına uyğun deyil.

Tamam fərqli tamaşa

Tamaşa haqqında ictimai baxışa toplaşanlardan fikir öyrənmək istədik. Afaq Bəşirqızı keçmiş operetta ilə yeni tamaşanı müqayisə etməyin düzgün olmadığını bildirdi: "Tamamilə fərqli tamaşalardır. O biri tamaşa tamam başqa quruluşda idi. Süyet xəttində də dəyişiklik çoxdur. Burada sırf yeni reyissor işi var". Ofeliya Aslan tamaşdan razı qaldığını söylədi. Dindirdiklərimizdən dodaq büzənlər olsa da, yeni tamaşaya kökündən də balta çalmaq istəmədilər. Ancaq ha fikirləşib musiqili mistik yanrla operetta və ya komediya arasında bir uyğunluq tapmaqda çətinlik çəkdikləri hiss olunurdu.

Ən çox razı qalan isə heç şübhəsiz, tələbəsinin uğuruna sevinən Vaqif İbrahimoğlu və yetirmələri idi. Onların tez-tez səslənən alqışları da bunu hiss etdirirdi.

Reyissorun özü tamaşanı mistik yanrda, müasir teatr üslubunda hazırlanan tamaşa kimi dəyərləndirdi və tamaşaçılar tərəfindən yaxşı qarşılanacağına əminliyini gizlətmədi. Özünə və işinə qəti əminlik reyissorun davranışından da hiss olunurdu.

Əlbəttə, məqsədimiz heç də tamaşaya balta çalmaq və gənc reyissorun işini ümumiyyətlə, qəbul etməmək deyil. Sadəcə, novatorluq, müasirlik başa düşülən və qəbul edilən tərzdə olmalıdır. Necə deyərlər, ən böyük yenilik yaxşı unudulan köhnədir. Tanınmış reyissor Piter Brukun sözlərini də əlavə etsək: premyera haqqında söylənən fikir tamaşa əleyhinə cinayətdir. Yəni tamaşa haqqında ən azı 50 dəfə oynanılandan sonra fikir yürütmək olar.

Hər halda son söz tamaşaçınındır. "Milyonçunun dilənçi oğlu"nu musiqili-mistik yanrda görmək istəyənlər martın 30-da eyni məkanda tamaşanın premyerasına qatıla bilərlər.

Kaspi.- 2007.- 30 mart.- S. 16.