Məhərrəmova T.

 

Romantik aktyor məktəbinin ən görkəmli siması

 

Aktyor taleyi müxtəlif olur. Bəziləri çox erkən parlayır, bəzilərinin isə tanınıb sevilməsi uzun və dolanbac yollardan keçir. SSRİ Xalq artisti Sidqi Ruhulla isə öz yaradıcılıq istedadını çox gənc yaşlarından nümayiş etdirə bilən sənətkar olub. O, Ələsgər Ələkbərov, Mərziyə Davudova, Barat Şəkinskaya, Mirzəağa Əliyev, Hökumə Qurbanova, Ülvi Rəcəb, Rza Əfqanlı kimi sənətkarlar dəstəsinin parlaq istedadlarından biri idi. Aktyor hər obrazında bir insan taleyinin zəngin mənzərəsini açır, ən kiçik rolda belə əvəzsiz xarakter yaradırdı. Ona ehtiraslı, dərin xarakterlər ustası da deyirdilər. Hər dəfə də belə rollarla səhnəyə hiss və fikirlə dolu böyük bir aləm gətirirdi. Ona görə də Sidqi Ruhullanı Azərbaycanda romantik aktyor məktəbinin ən görkəmli simalarından biri hesab edirdilər. O, səhnəmizdə 300-dən artıq irili-xırdalı rol oynayıb. Bu obrazların hər birinə öz istedadının gücü ilə zamanın poza bilməyəcəyi möhür vurub. Demək olar ki, görkəmli aktyor bütün Azərbaycan klassiklərinin pyeslərində bir neçə quruluşda əsas rollarda səhnəyə çıxıb.

Türkiyədə, İranda, Orta Asiya respublikalarında, Volqa çayı boyu diyarlarda, İrəvanda, Tiflisdə, Mahaçqalada ən çox tanınan, həmin yerlərin əksəriyyətində ilk teatr tamaşası göstərən Sidqi Ruhulla milli səhnə mədəniyyətimizin ən parlaq səhifələrini yaradıb.

 

Hüseyn Ərəblinskinin məftunu

 

Sidqi Ruhulla Bakının Buzovna kəndində doğulub. Atası müəllimlik edir, ailəsini çətinliklə dolandırırdı. Dövrün qayda-qanununa uyğun olaraq balaca Sidqi ilk təhsilini kənddə molla məktəbində alır. Sonra da atası onun gələcəkdə yaxşı ticarətçi olması üçün tacir yanına şəyird qoyur. Balaca Sidqi mağazada işləyə-işləyə teatra maraq göstərir, imkan tapanda Tağıyev teatrında oynanılan tamaşalara baxmağa qaçırdı. 14-15 yaşı olanda "Kosa-kosa" xalq oyunlarında, Şəbeh tamaşalarında çıxış etməyə başlayır. Hüseyn Ərəblinski sənətinə məftunluq onda aktyor olmaq arzusunu gün-gündən gücləndirir. İlk dəfə səhnəyə Balaxanı dram dərnəyi klubunda Ərəblinskinin quruluş verdiyi N.B.Vəzirovun "Adı var, özü yox" məzhəkəsində Telli rolunda çıxır. Üç ay keçəndən sonra gənc həvəskar yenə Ərəblinskinin quruluşunda "Müsibəti-Fəxrəddin" tamaşasında Rüstəm bəy rolunu ifa edir.

O illər Azərbaycanda teatrın yenicə inkişaf etdiyi vaxtlar idi. Onlarla gənc teatr, aktyorluq həvəsinə düşüb səhnəyə üz tuturdu. Şəhər və kəndlərdə dram dərnəkləri yaranırdı. S.Ruhulla da "Nicat", "Səfa", "Həmiyyət" cəmiyyətlərinin teatr truppalarında, A.M.Şərifzadənin rəhbərlik etdiyi Müsəlman Artistləri İttifaqında, daha sonra Ərəblinskinin müxtəlif teatr dəstələrində və özünün yaratdığı dəstə-truppalarda iştirak etməyə başlayır. 1913-cü ildə Moskva teatrlarında təcrübə keçən S.Ruhulla İranda və Gəncədə "Ərəbli", "Ərəblinski" imzaları ilə tamaşalar hazırlayıb özü də baş rollarda çıxış edir.

Görkəmi aktyor İranın Rəşt, Xoy, Qəzvin şəhərlərində ilk teatr təşkilatçısı olur. Təbrizdə səhnə sənətinin təbliği məqsədilə "Xeyriyyə" cəmiyyəti yaradır. Burada peşəkar teatrın təşəkülü və inkişafı, eləcə də Özbəkistanda teatrın yaranması Sidqi Ruhullanın adı ilə bağlanır.

1918-ci ilin sonlarında Müsavat hökumətinin yaratdığı "Dövlət Teatrosu"nda, daha sonra qısa fasilə ilə Akademik Milli Dram Teatrında işləyən Sidqi Ruhulla 20-ci illərdə aktyorluqdan əlavə, reyissor kimi də bir sıra tamaşalara quruluş verir.

Romantik xarakterlərdə səhnəyə çıxan Sidqi Ruhullanın daxili ehtirası, səsinin qəltanı və zabitəsi hətta yeri gələndə vahiməli ahəngin elə ritmi ilə köklənmişdi ki, bu ifaçını aktyor kimi sevməmək, onun istdedadına şəkk gətirmək mümkün deyildi. Bu azmış kimi Sidqinin mənfi xarakterli rollarında da tamaşaçı səhnəyə diqqət kəsilir, onun yaradıcılıq ehtirasına heyran olurdu.

 

"Artist olma!"

 

Əməkdar incəsənət xadimi, qocaman reyissor Məmmədkamal Kazımov görkəmli aktyorla bağlı xatirələrində danışırdı:

- Sidqi teatr təhsili almamışdı. Teatra getdiyinə görə atası onu bir dəfə ayaqlarından asmış, "artist olma!" demişdi. Amma Sidqi artist oldu. Özü də SSRİ Xalq artisti oldu. "Stalin" mükafatını da ilk dəfə Azərbaycanda Sidqi aldı. Həmin mükafatı təqdim etmək üçün tamaşalara baxış keçirilirdi. O zaman bu mükafat çox nüfuzlu sayılırdı. Bu mükafatın sahibini tapmaqdan ötrü Gürcüstanın baş aktyoru Xorava Bakıya gəlmişdi. Sidqi də həmin vaxtlar yıxıldığı üçün ayağı gipsdə gəzirdi. Ancaq o, bu vəziyyətdə səhnəyə çıxıb, Ənvər Məmmədxanlının "Şərqin səhəri"ndə oynadı. Teatrda "Stalin" mükafatını bu tamaşa, kinoda isə köhnə "Arşın mal alan" qazandı.

Sidqi Ruhulla çox ciddi aktyor idi. Teatrın daxilində olan iclaslarda iştirak edər, ancaq çıxış etməzdi. Bir də görürdük ki, rəhmətlik Mirzəağa Əliyev iclasda bir söz atıb gülüş yaradırdı. O isə sakit oturar, iclas qurtaran kimi durub gedərdi. Sidqinin özünəməxsus səliqə-səhmanı var idi.

Sidqi hər doğum gününü evində qeyd edərdi. Həmin yığıncağa dəvət etdiyi 10 nəfərin içində mən də olardım. O, mənim xətrimi çox istəyirdi. Bilirdi ki, işləyən adamam, sənətimi sevirəm. O vaxtlar cavan oğlan idim. Ad günlərində tamaşadan sonra yığışıb onlara gedərdik. Əyninə xalat geyinər, əlində ceyran ayağından qamçı tutub, stolun baş tərəfində oturardı. Bu maraqlı məclisdə hər kəs teatrla bağlı xatirəsini danışardı. Bir dəfə belə məclislərin birində gecə saat 2-də qapının zəngi vuruldu. "Bu, Süleyman Rüstəm olar" - deyə Sidqi qapıya yönəldi. Qapını açanda Süleyman Rüstəmlə Tələt Əyyubovun astanada dayandıqlarını gördük. Mən həmin məclisdə Süleyman Rüstəmin o vaxtlar dəbdə olan "Sevməyir, qoy sevməsin" şeirini söylədim. Rəhmətlik Süleyman ayağa durub, məni qucaqlayıb öpdü.

Sidqi işində son dərəcə dəqiq idi. Tamaşa vaxtı səhnədə oynayanda əgər səhnə arxasından səs gələrdisə, oynunu dərhal dayandırardı.

Sidqinin özünün qeyd dəftəri var idi. Orada əski əlifba ilə qeydlərini yazırdı. Yadımdadır, müharibə vaxtı idi. Bir dəfə dedi ki, gəl, səninçün 12 vərəq dəftər və qələm alım. Mən qeydlərimi deyim, sən də yaz. Hər səhifəyə də qol çəkim, sənə lazım olar. Gərək o vaxtı onun dediyi məsləhətə qulaq asaydım! Çünki o qeydlər bu gün üçün dissertasiya idi. Onun dediyinə əməl etmədiyimə indi peşmanam!

 

"Qacar gəldi..."

 

"Bir dəfə Ədil İsgəndərovun quruluşunda S.Vurğunun "Vaqif" əsərinin məşqi gedirdi"-deyə M.Kazımov xatırlayırdı:

- Sidqi Qacar rolunu oynayırdı. Səməd Vurğunla Ədil İsgəndərov da zalda oturmuşdu. Birdən Sidqi dedi ki, "ay Səməd, mənə bir söz de, vurum qılıncımla dağıdım". Səməd Vurğun bu yerdə:

 

"Bir boynu olsaydı bəşəriyyətin,

Onu bir qılıncımla vurardım yəqin" sözlərini dedi.

 

Bu məşhur misralar aktyorla müəllif arasındakı anlaşmadan yarandı.

Mən də "Vaqif"də gürcü balasını - Şalikonun qardaşını oynayırdım. Axırda Qacarla qılınc-qılınca vururduq. Mən gənc olduğum üçün daha cəld tərpənirdim. O da "yavaş, əlimə vurarsan" deyirdi.

Sidqi ilə maraqlı günlərimiz çox olub. 1952-ci ildə 5-6 nəfər aktyor yığışıb Şuşaya qastrola getmişdik. Səhər saat 6-da Sidqi məni yuxudan oyatdı: "Dur ayağa, gedək Cıdır düzünə". Sən demə, ona yarım litr cecə arağı veriblər. Cıdır düzündə həmin arağı içdik. Dedi ki, butulkanı İbrahim xanın sarayına atacağıq. Belə də etdik.

Bir dəfə bulvarın yaxınlığındakı kinoteatrın yanında oturmuşduq. Birdən Mirzəağa ilə Sidqinin gəldiyini gördük. Mirzəağa başlarına gələni danışdı: "Sidqini götürdüm getdim həkimə. Həkim dedi ki, sizin ürəyiniz bir tükdən asılıdır, qırıldısa, getdiniz. Çıxıb dedim ki, ay Sidqi, bir ürək ki, tükdən asılıdır, gəl onu birdəfəlik edək. Adama bir şüşə araq aldıq. Sonra həkim yazan resepti də içinə salıb özümüzçün vurduq. Gördük ki, ürəyimiz yerindədir, heç tükdən asılı deyil".

Sidqinin təcrübəsindən irəli gələn gözəl məsləhətləri, sözləri vardı. Deyirdi ki, reyissor həmişə müəllim, aktyor isə ömrü boyu tələbədir. Soruşurdum ki, bu necə olan şeydir? "Mən bu gün Qacarı oynayıram. Sabah "Fərhad və Şirin"də Şapuram, o biri gün "Xanlar"da Muxtar rolunda səhnəyə çıxıram. Yenə tələbəyəm, ancaq reyissor müəllimdir" - deyə izah edirdi. Mən bu sözləri Mehdi müəllimə deyəndə, o, "gör Sidqi nə böyük aktyordur, heç Stanislavskidə belə şey yoxdur. Sidqi bunu öz təcrübəsi ilə yaradır" - deyə dilləndi.

Sidqi gözəl akyor olmaqla yanaşı, olduqca mehriban və zəhmli bir insan idi. Onda işinə çox ciddi münasibət və məsuliyyət hissi vardı. Əgər bu gün Qacarı oynayacaqsa, sübh tezdən bulvarda gəzişir, rolun sözlərini təkrarlayırdı. Tamaşadan xeyli qabaq - pərdə açılmamış səhnəyə çıxaraq hərəkət edəcəyi yerləri yoxlayırdı. Qacar rolunda qolunun altına nimdar qoyulurdu. Nimdarın üçü sağ qolunun, üçü isə sol qolunun altı üçün nəzərdə tutulurdu. Nimdarların hərəsi bir rəngdə olurdu. Vay o gündən ki, o nimdarlardan birinin yeri dəyişik düşəydi! Bax, Sidqinin belə səliqəsi vardı. Ümumiyyətlə, o dövrün aktyorları hamısı işinə belə yanaşırdı. O, səhnəyə Rza Əfqanlı, Ələsgər Ələkbərov, Mərziyə Davudova kimi sənətkarlarla çıxırdı. İstəyir dünən gələn aktyor olsun, istər təcrübəli aktyor - Sidqi ondan oyun tələb edirdi.

Sidqi ilə bir yerdə çoxlu qastrollarda olmuşuq. O, Qacar rolu ilə məşhurlaşmışdı. Hara gedirdisə, küçəyə çıxanda hamısı "Qacar gəldi" deyirdi.

Doğrudan da, əsl aktyor oyunu yaddaşlarda əbədi yuva salmalı, ürəklərdən heç zaman silinməməlidir. Qüdrətli aktyorun əgər bu gün səhnədə yeri görünürsə, tez-tez yeni gələn nəslə "Bu səhnədə Sidqi Ruhulla oynayıb" deyilirsə, demək, aktyor ömrünü hədər yaşamayıb.

Biz də özümüzə borc bilib, doğum günü ərəfəsində böyük aktyoru yad elədik.

 

Kaspi.- 2007.- 28 mart.- S. 16.