Səni kim unudar
Mərhum sənətkar.
Ustad tarzən Əliağa Quliyevin 90 illiyinə
Sızım-sızım
sızıldayan barmaqlar nalə çəkirdi,
ağlayırdı. Sarı simdən qopan bu yaralı səs
yuvası dağılmış sarı bülbülün
səsiydi. Gözlərini yummuşdu, özünü
unutmuşdu qoca tarzən. Yaralıydı tar... Yaralı
tarına, yaralı balasına başını söykəyib
ağlayırdı qoca tarzən. Şuşa
alınmışdı. Beli sınmışdı qoca
tarzənin. İlahi, mən yer üzünün heç
yerində belə ağlar mənzərənin şahidi
olmamışdım. Ağlayırdı tar,
ağlayırdı qoca tarzən. Tarixlər boyu
diz çökməyən, düşmənə təslim
olmayan Şuşa xəyanətin qurbanı olmuşdu.
İkinci Dünya müharibəsi zamanı ön
cəbhədə vuruşarkən növbəti hücum
zamanı ona tarını basdırmağı əmr
etmişdilər. Ürək eləməmişdi,
yalvarıb-yaxarmışdı, tarını
köhnə paltarına büküb Ukraynanın qarlı
çöllərindən Bakıya yollamışdı.
Aylarla yol gələn o tar odun-alovun içindən salamat
çıxıb Əliağagilə gəlib
çatmışdı. Paltarına bükülmüş
tarını görənlər ağı deyib
hönkür-hönkür ağlamışdılar.
İndi qoca tarzən ağlayırdı, nalə
çəkən, haray çəkən simlər
ağlayırdı. Əliağa müəllim Cabbarı,
Sadıqcanı, Üzeyir bəyi, Seyidi, Zülfünü, Xan
Əmini ağlayırdı. Əliağa müəllim
qocalığını ağlayırdı. Minillik
çinarın qəfil yıxılmasıydı bu səs, bu
nalə, bu haray. Kərbəla müsibəti, Kərbəla
yasıydı bu səs, bu nalə?.. Mən illər uzunu xalq
artisti, ustad sənətkar Əliağa Quliyevin çox
ifasını dinləmişdim. Amma tarın bu
qədər yanıqlı, bu qədər göynər, zol-zol
ağrılı, adamın yeddi qatından keçən
ağlar səsini eşitməmişdim. Əliağa
müəllim pörşələnən, tüstüsü
təpəsindən çıxan ürəyini
çalırdı... Dəli gülüşlərim
ağlar başımda, Təbriz ağlayırdı dağlar
başında. Məmməd Arazın bu
qəfil, havalı misraları yadıma
düşmüşdü. İndi dağlar başında
ağlayan təkcə Təbriz yox, həm də
əlimizdən salıb sındırdığımız,
çilik-çilik elədiyimiz Şuşaydı...
Əliağa Quliyev 1917-ci ilin may ayının 9-da Bakıda
doğulmuşdu. Kökü, əsli, nəsli
qədim-qayım Şamaxının Sarıtorpaq
məhəlləsindəniydi. Ata-babaları 1918-ci ilin
martında ermənilərin Şamaxıda
törətdikləri qanlı faciələrin,
vəhşiliklərin şahidi olmuşdular. Diri-diri
məscidlərdə yandırılan, doğranıb quyulara
tökülən insanların ah-naləsini
eşitmişdilər. Yay aylarını
valideynlərilə Şamaxıda keçirərkən
ağı deyib ağlayan nənələrin səsi onun
ürəyinə xal salmışdı, körpə
qəlbini yaralamışdı. Tez-tez "poçt yolu"
deyilən küçədən keçərkən bapbalaca
bir oğlanın özündən böyük tarı
sinəsinə sıxaraq yanıqlı-yanıqlı
çaldığını görüb ayaq
saxlamışdı. Sonralar o günləri yada salan ustad
tarzən söhbət zamanı demişdi: "O uşağın
"şirin barmaqları" məni o qədər sehrləmişdi
ki, axşam atam evə gələndə mənə tar
almasını xahiş etdim. Bunun ötəri
bir həvəs olduğunu zənn edən atam məni
sındırmadı, sözümü yerə salmadı.
Bakıya qayıdan kimi mənə ürəyim istəyən
bir tar aldı. Və həm də tar dərnəyinə
yazdırdı. İki-üç il məşğul olduqdan
sonra 1934-cü ildə Asəf Zeynallı adına orta
ixtisas musiqi məktəbinin tar sinfinə qəbul olundum.
Birinci kursda oxuyarkən nəzərimi bir elan cəlb
etdi.Üzeyir Hacıbəyov özünün təşkil
etdiyi notlu xalq-çalğı alətləri orkestrində
işləmək üçün gənc istedadlar –
tarçalanlar arasında müsabiqə keçirirdi. Mən
də özümü sınamaq qərarına gəldim.
Üzeyir bəy mənə bir muğam, bir rəqs və bir
neçə mahnı çaldırıb diqqətlə qulaq
asdı və deyəsən xoşuna gəldi. Əlini
çiynimə qoyub: "Afərin oğlum," dedi-
"Sən artıq bu gündən orkestrin üzvü olursan.
Dərslərinlə yanaşı məşqlərə
də müntəzəm gəlməlisən". "Baş
üstə, Üzeyir bəy" deyib otaqdan çıxdım.
Bu mənim Üzeyir bəylə ilk görüşüm idi.
Məşqlərə çox zaman özü dirijorluq
edərdi. Ansambldan fərqli olaraq, orkestrin tərkibində
peşəkar musiqiçilərin olması mənim
üçün böyük təcrübə məktəbi
idi. Bir gün Üzeyir bəy mənə və bir
neçə başqa tarzənə təzəcə
yazdığı "Koroğlu" operasında simfonik
orkestrlə birgə tar partiyalarına çalmağı
təklif etdi. Bir illik məşqlərdən
sonra 1936-cı ildə Opera teatrında və radionun
orkestrində daimi işləməyə başladım".
1937-ci ildə böyük uğurla qarşılanan
"Koroğlu" operasının ilk premyerasında simfonik
orkestrin tərkibində olan Əliağa Quliyev bir
neçə ay sonra 1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan
ədəbiyyatı və incəsənəti
ongünlüyünün iştirakçısı oldu.
1939-cu ildə konservatoriyanın xor-dirijorluq
fakültəsinə qəbul edilən gənc tarzən
İkinci Dünya müharibəsinin başlanmasıyla
bağlı təhsilini yarımçıq qoydu. Ukrayna,
Belorusiya uğrunda gedən döyüşlərdə
iştirak edən və həm də yaradıcı ansamblla
səngərlərdə çıxış edən
Əliağa Quliyev ağır yaralansa da, döyüş
meydanını tərk etmədi. O yalnız
müharibədən bir il sonra, 1946-cı ildə
vətənə qayıtdı. Əhməd Bakıxanovun
ansamblında əsl məktəb keçən tarzən
1951-ci ildə yeni bir ansambl yaratdı. Dünya
şöhrətli müğənnimiz Bülbül,
Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova,
Rübabə Muradova, Gülağa Məmmədov,
Əbülfət Əliyev, opera müğənniləri
Əlövsət Sadıqov, Yavər Kələntərli
və başqaları Əliağa Quliyevin rəhbərlik
etdiyi ansamblın müşayiəti ilə
çıxış etməyə başladılar.
Əliağa Quliyevin sadəliyi, mehribanlığı,
gənc ifaçılara hədsiz qayğısı qısa
müddətdə ansamblın böyüməsinə,
istedadlı gənclərin onun ətrafına toplanmasına
səbəb oldu. Arif Babayev, Süleyman Abdullayev, Teymur
Mustafayev, Sabir Mirzəyev, Mais Məmmədov kimi istedadlı
müğənnilər ansamblda yetişib,
püxtələşmişdilər. O dövr
ansamblın Teyyub Dəmirov, Baba Salahov, Əhsən Dadaşov,
Hafiz Mirzəyev kimi parlaq istedadı ilə tanınan
üzvləri var idi. Əliağa Quliyevin əfsanəvi
müğənnimiz Rəşid Behbudovla, SSRİ xalq artisti
Zeynəb Xanlarova ilə sıx yaradıcılıq
əlaqələri olub. Paris, Marsel, Neapol, İstanbul,
Ankara, Varşava, Praqa, Qahirə Tehran, Dehli, Cakarta, Aleksandriya
və başqa şəhərlərdəki unudulmaz
çıxışları, yazılmış lent
yazıları, qramafon valları bu gün də unudulmur,
xatirələrdə yaşayır. Uzun illər
Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında xalq
çalğı alətləri ansamblına rəhbərlik
edən ustad tarzənlə birlikdə işləmiş,
görkəmli tarzənimiz, xalq artisti, professor Ramiz Quliyev
Əliağa müəllimə minnətdarlıq
duyğuları ilə yad edir: "Əliağa Quliyev uşaq
kimi pak, məsum, olduqca xeyirxah bir insan idi. Mən
çox insanlarla, mədəniyyət, incəsənət
xadimlərilə ünsiyyətdə olmuşam.
Səfərlərdə, böyük məclislərdə
olmuşuq. Əliağa müəllim kimi böyük,
kiçik yeri bilən, ağayana, gözütox,
səxavətli insan görməmişəm. O, köhnə
kişilərin ruhunu, koloritini həm şəxsi həyatda,
həm də musiqidə yaşadan tək-tək
sənətkarlardan idi". Respublikanın xalq artisti İslam
Rzayev: "Əliağa Quliyev kimi görkəmli sənətkarın
yoxluğu səhnəmizdə bir boşluq yaradıb. Onda Üzeyir bəyin, Qurban Pirimovun, Əhməd
Bakıxanovun, Mansur Mansurovun nəfəsi vardı. Biz
dünyanın bir çox ölkələrində bir
yerdə çıxış etmişdik. Əliağa
müəllim hər bir müğənninin ürəyinin
sarı siminə toxunan böyük sənətkar idi. Mən onunla səhnədə özümü
çox güclü və inamlı hiss edirdim. Əliağa
müəllim böyük həyat yolu keçmişdi,
Üzeyir bəyin tərbiyəsini görmüşdü. Onun
kövrəkliyi, şirinliyi, milli cizgiləri
bəstələdiyi, çaldığı musiqisindəydi.
Mən onu tarımıza heykəl qoyan
böyük sənətkarlardan biri kimi
qiymətləndirirəm". Əliağa Quliyev 1971-ci
ildə Moskvada Ümumdünya musiqi konqresində, 1973-cü
ildə Alma-Atada Asiya ölkələri xalqlarının musiqi
festivalında, 1983-cü ildə "Daşkəndin
qızıl payızı" müsabiqəsində YUNESKO-nun
xəttilə keçirilən bir çox
tədbirlərdə Azərbaycanın milli musiqi
mədəniyyətini ləyaqətlə təmsil edib.
Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operasının
radio yazılışını solo tarda müşayiət
edən məşhur tarzən həm də bir sıra
mahnıların müəlliflərindən olub. Onun
"Dağlar", "Alyanaq", "Vüsal"
nəğməsi kimi populyar nəğmələrini
tanınmış müğənnilər ifa ediblər. Sağ olsaydı, bu il mayın 9-da Azərbaycanın
xalq artisti, görkəmli tarzənimiz Əliağa Quliyevin 90
yaşı tamam olacaqdı. Şuşamızı,
Qarabağımızı işğaldan azad görmək onun
ən böyük arzusuydu. Əliağa müəllim
ömrünün ixtiyar çağlarında Qarabağ
dərdi üstə köklənmişdi. Bu
dərd onun kədərli, yaşlı gözlərindən
və tarının simlərinə toxunan, nalə
çəkən barmaqlarından boy verirdi. Əliağa
Quliyevə yazılmış çoxsaylı məktublar,
ürək sözləri içində qərənfillə
süslənmiş boynubükük bir şeir parçası
var. Ölümündən sonra yazılıb...
Kədərlərə baş daşını Kim qoyacaq
səndən sonra? Nələr keçir
könlümüzdən Kim biləcək səndən sonra?
525-ci qəzet.-2007.-8 may.-S.7.