Məhərrəmova T.

Habil Kaman 72 illik sirdaşından "Zəminxarə" ilə ayrılacaq

H.Əliyev: "Səhnəyə elə adamlar gəlib ki, mən o səhnəyə çıxmağa utanıram"

Kamanın ecazkar səsi varlığımıza hakim kəsilir, bizi ovsunlayır. Milyonlara tanış olan həzin səs doğma yurdumuzu tərənnüm edir. İfaçı çalır... Kamanının səsi oynaq ləpələr kimi cilvələnir, billur çeşmələr kimi qaynayır, şəlalələr kimi coşur. İfaçı çalır... Biz Azərbaycan təbiətinin ətrini duyur, meşələrin pıçıltısını, suların, quşların səsini eşidirik. Habil Əliyev çalır... Milyonlar nəfəsini belə dərmədən onu dinləyir... O, bizi uzaq keçmişimizə aparır. Xalqın qəhrəmanlıqla dolu tarixinin səhifələrini bir-bir vərəqləyir. Əsil musiqinin nə demək olduğunu insanlara bir daha anladır...

80 illik ömrünün nə az-nə çox, düz 72 ilini xalqın musiqi incilərinin qorunmasına, saflaşmasına həsr edən Habil Əliyevin ifası həmişə dinləyicilər üçün belə doğma, əvəzedilməzdir.

Heç nədən narazılığım yoxdur

- Bu yaxınlarda ANS kanalında bir daha səhnəyə çıxmayacağınızı bildirmisiniz. Bu qərarınız səhhətinizlə bağlıdır, yoxsa başqa səbəb var?

- Bu, 80 yaşımla bağlıdır. İstəmirəm ki, səhnədən çala bilməyəndə düşüm. İstəyirəm ki, camaat məni elə həmişə ustad ifaçı kimi xatırlasın. Mən yaşda adamın artıq namaz qılan, oruc tutan vaxtıdır. Bu sənət isə cavanlıq sevir. Başqa sənət sahibləri - müəllimlər, həkimlər yaşa dolduqca püxtələşir daha çox hörmət qazanırlar. Ancaq bu sənətdən gərək vaxtında çəkiləsən. Bu sənət qocalığa yaraşmır. Axı 80 yaşında səhnəyə çıxıb çalmaq olmaz. Həm də artıq cavanlar gəlir. Qoy sənəti onlar saxlasın, necə ki, indiyə qədər mən saxlamışam.

- Sənətdən, illərlə dostluq etdiyiniz kamançadan ayrılmaq qərarını vermək asan idimi?

- Yox, asan deyildi. Həmin verilişdə dedim ki, kamança ilə xudahafizləşirəm, ancaq bu o demək deyil ki, çala bilmirəm. Əvvəla, 80 yaşım var. İkincisi, səhnəyə elə adamlar gəlib ki, mən o səhnəyə çıxmağa utanıram. Mən xalqdan halallıq istədim. Dörd övladımı bu sənətlə oxutdurmuşam. Hamısı ailə sahibi olub. Xalq məni dolandırıb. Dövlət də necə lazımdırsa, məni qiymətləndirib. Heç nədən narazılığım yoxdur.

- Bəs kamanınızın musiqisinin dadını xalqın damağında qoyub uzaqlaşmaq hardasa günah deyilmi?

- Yox... indiyə qədər nə çalmışamsa, hamısının lent yazıları var. O lent yazıları radionun da, televiziyanın da Qızıl Nondunda saxlanılır. Əgər səsləndirsələr, xalq həmişə eşidəcək. Nəyim varsa ordadır, artıq mənə ehtiyac yoxdur.

- Siz öz ifanızla Habil məktəbi deyilən bir məktəb yaratmısınız. Bəs bu məktəbin davamçıları necə, varmı? Bu gün əllərində kamança tutanlardan razısınızmı?

- Çox razıyam. Dahilərdən biri deyib ki, "Müəllim o deyil ki, tələbəni qarşısında oturdub dərs keçsin; müəllim odur ki, dərs deməsin, ancaq onun tələbələri olsun". Hərdən kamançaya qulaq asanda, inanın ki, qəhərlənirəm. Çünki əvvəllər kamançalar "erməni yolu" çalardı. İndi isə kasetlər, disklər müəllim olub. Gənc ifaçılar evdə qulaq asıb həmin yola uyğun çalırlar. Bu yolun qorunub saxlanmasına çox sevinirəm.

"Sən hamıya qalib gəldin"

- Bəs "Habil segah"ı deyimi necə yaranıb?

- "Segah" segahdır. Ancaq mən "Segah"da yeni axtarışlar elədim. Yeni xallar, yeni guşələr, yeni barmaqlar, deyilməmiş sözlər tapdım. Ona görə də adını "Habil segah"ı qoydular. Hara gedirdimsə "Habil segah"ını çalmağımı istəyirdilər.

Ümumiyyətlə, Bakıya gələndən sonra mənim işlərim yaxşı gətirdi. Bir gün yoldaşlarımdan biri - "rayonda oturmuşdum, rahatlığım vardı", - deyə gileylənirdi. Dedim ki, biz Bakıya gəldiyimiz günü yadımıza salsaq, Bakını da çox istəyərik, bakılıları da. Ona görə həmişə Bakıya gəldiyim günü yadımda saxlayıram. Mən rayonda bu şöhrəti qazana bilərdimmi? Min dəfə bundan yaxşı da çalsaydım, bu şöhrəti rayonda tapmaq olmazdı. "Balıq dəryada böyüyər" - deyiblər.

- Habil müəllim, Filarmoniyanın o vaxtkı ab-havasından danışın. Səhnədə kimlər vardı, xalq musiqisinə münasibət necə idi?

- Yaralı yerimə toxunursunuz... Əsil musiqi ab-havası var idi o vaxt. Filarmoniyada konsert keçiriləndə zala ancaq musiqini sevən və qiymətləndirməyi bacaran adamlar yığışırdı. Konsertlərdə də kimlər oxuyurdu? Xan Şuşinski, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Əbülfət Əliyev, Fatma Mehrəliyeva... İndi isə oxuyanlarımız o qədərdir ki... Bəxtiyar Vahabzadə demişkən, "Kaş ki, bu qədər ordumuz olaydı!" Qurban Primov, Hacı Məmmədov, Allahyar Cavanşirov kimi üç tarzən çalışırdı Filarmoniyada. İrşad Məmmədov qaval çalırdı. Sənətin elə vaxtı idi ki, məni yaşadan da o fəxr oldu. İstər-istəməz musiqiçi olmağımla, korifeylərlə çiyin-çiyinə çalışmağımla fəxr edirdim. Orada işlədiyim hər günüm, hər qastrolum mənim üçün xatirədir.

O zaman Azərbaycanın rayonlarına qastrol səfərlərinə gedərdik. Hansı rayon üzüm, pambıq planını yerinə yetirirdisə, ora konsert verməyə gedirdik.

1956-cı ildə televiziya açıldı. Mən televiziyanın açılışında bir neçə musiqi parçası ifa etdim. O zaman televiziya indiki telekanallar kimi fəaliyyət göstərmirdi. Televiziyada sənətin öz yeri var idi. Sonra televiziya üçün lent yazılarımı yazdılar. Bundan sonra respublikanın bütün rayonlarında daha yaxşı tanındım.

- İndi xaricə yolu düşən ifaçıların istinasız olaraq hamısının bir deyimi var: "anşlaqla konsert verdik, bütün zalı titrətdik". Siz tez-tez xarici səfərlərdə olurdunuz. Orada çaldığınız musiqiləri necə qarşılayırdılar?

- Yoldaşlarım hamısı deyir ki, Habilin çalğısı üçün millətin fərqi yoxdur. Habil üçün fərqi yoxdur ki, Azərbaycanda çalır, yoxsa başqa ölkədə. Səfər öncəsi istər-istəməz fikirləşirdim: necə çalım ki, o xalqın xoşuna gəlsin. Həmin ölkələrdə Azərbaycanda çaldığım kimi çalmırdım. Olduğum ölkənin radiosunda milli musiqilərinə qulaq asır, sonra çaldığım muğamları, musiqiləri onların ladına uyğunlaşdırırdım. Ona görə də çaldığım musiqini bütün ölkələrdə bəyənirdilər. Hətta, rəhmətlik Rəşid Behbudovun ansamblı ilə Pakistanda olanda prezident Ziyaülhəqq üçün ayrıca bir saatlıq konsert təşkil olundu. Mən də həmin konsertdə solo çaldım. Ziyaülhəqq səhnəyə çıxıb hamını təbrik elədi, xoş sözlər söylədi. Mənə çatanda isə "sən hamıya qalib gəldin", - dedi. Belə xatirələr həyatımda çox olub. Əgər xalqın nəbzini tuta bilirsənsə, əgər bir sənətdə sənin haqqın varsa bu sözləri eşidəcəksən. Xalqın qoyduğu yolla getmək lazımdır. İndi elə çalırlar ki, musiqi azərbaycançılıqdan çıxır. Hər millətin öz musiqisi var. Bu musiqinin yaxşı ifaçısı olmaq üçün, ilk növbədə azərbaycançılıq qorunmalıdır. Amma indi musiqini başqa xarici ölkələrin musiqisi ilə qarışdırır, adını da oranyeman qoyurlar. Biz həmişə öz işimizdə, sənətimizdə azərbaycanlı olduğumuzu göstərməliyik. Ancaq indi bir az perik düşüblər. Nə geyim-kecimlərindən, nə də sənətlərindən hansı millətə məxsus olduqlarını ayırd eləmək olmur. Əlbəttə, yenilik lazımdır. Ancaq o yenilik köhnəlikdən yaxşı olmalıdır.

Gəlin, təzədən başlayaq

- Bu gün musiqimizin qarmaqarışıq vəziyyətindən sizin qədər gileylənən ikinci sənətkar tapmaq çətindir. İxtiyarınız olsaydı, bu aləmdə nəyi dəyişərdiniz?

- Estrada yanrında oxuyanlar adlarını "pop", "rok" qoyurlar. Onların işinə qarışmaq istəmirəm. Çünki mənim yanrım deyil. Ancaq həmin yanrla maraqlananlardan soruşardım ki, bu musiqi sizə hansı zövqü verir? Bu musiqidən nə başa düşürsünüz? Bəxtiyar Vahabzadənin gözəl bir sözü var: "Ögey musiqiyə qulaq asıram, mənə çatmır. Qulaq asmıram, mədəniyyətim çatmır". Çoxları özünü mədəni göstərmək üçün bu cür musiqilərə qulaq asır. Bu musiqilərin ən böyük zərəri ondadır ki, gənclərin tərbiyəsini pozur. Buna dözə bilmirəm. Mənim də nəvələrim var. Görün, Bəxtiyar Vahabzadə musiqiyə necə fərq qoyur: "Bizim musiqimiz daşa təsir eləyir. Qulaq asırsan, başını yellədirsən. Amma o musiqilər ayağa təsir eləyir, eşidən kimi oynayırsan". Oynamaq da lazımdır. Ancaq oynamaq üçün də bizim çox gözəl oyun havalarımız var. Onları bir kənara atıb elə şeylər çalırlar ki... İndiki toylar diskotekaya dönüb. Əlimdə ixtiyar olsaydı, bunları yığışdırardım. Deyərdim, gəlin azərbaycanlı olaq, təzədən başlayaq.

- Bir ara oğlunuz Rəvan da səhnədə idi, oxuyurdu. Ancaq daha ekranlarda görünmür. Olmaya nədənsə küsüb?

- Əvvəldən ona dedim ki, bu sənətə gəlməkdə gecikmisən. Sənət artıq bataqlıqdır, ora gəlsən, çıxa bilməzsən. Oğlum olduğu üçün xarakterini yaxşı bilirəm. Haqqı, ədaləti, düzgünlüyü sevəndir. Sənətdə isə düzgünlük qalmayıb. Dedi ki, ürəyim doludur. Gömrükdə, polis sistemində bir müddət işlədi. Ancaq yarıda qoyub çıxdı. İstər-istəməz gəlib bu sənətin içinə düşdü. Bir gün də "Ata sən düz deyirsən, artıq qala bilmirəm, burda boğuluram" - deyib sənətdən uzaqlaşdı. Nə dediyimi özü də başa düşdü. Televiziya kanallarından da deyirdilər ki, çox əla oxuyursan, pul ver, səni çəkək. Qəribədir,oxuyan, çalan niyə pul verməlidir? Siz pul verin ki, biz gəlib öz sənətimizi göstərək. Əvvəllər yaxşı oxuyana pul verirdilər. Nə isə... Rəvan da oxudu, populyar oldu. Camaat onu çox istəyirdi. Yaxşı mahnıları vardı. İndi sənətdən ayrılandan sonra heç bir işlə məşğul deyil.

Yubiley...

- Mayın 29-da doğum gününüzdür. 80 yaşınız tamam olur. Yubileyiniz dövlət səviyyəsində qeyd olunacaq. Bəzi sənətkarlar deyir ki, mən yubiley keçirmək istəmirdim, dostlarım məcbur elədi. Bəziləri də "Yubileyimin keçirilməsi mənim arzumdur" söyləyir. Siz hansındansız?

- Mən ömrümdə yubiley keçirməmişəm. Artıq 80 yaşım tamam olur. Yubiley deyəndə hərə bir şey fikirləşir. Yenə də yubiley keçirmək istəməzdim. Niyə başqalarını narahat eləyim? Ancaq qohum-əqraba, dost-tanış hamısı dedi ki, 80 yaş elə bir həddir ki, o, hər adama qismət olmur. Ona görə də bu yaşı bayram kimi qeyd eləməyimi məsləhət gördülər. Mədəniyyət və turizm nazirindən xahiş elədim ki, may ayında tədbirlər çox olduğu üçün yubiley gecəsini sentyabrın axırında keçirsin. Yubiley tədbiri Filarmoniyada keçiriləcək. Özüm oranı istədim. Çünki mən Filarmoniyada böyümüşəm. Gözümü açandan orada işləmişəm. Ona görə də o sənət ocağı mənim üçün hər yerdən doğmadır.

- Dost-tanışlarınız çox düzgün deyirlər ki, 80 yaş hər adama qismət olmur. Bəs sizin özünüz üçün bu yaş nə deməkdir?

- Doğrusunu deyim ki, bu qədər yaşamağa mənim ixtiyarım çatmırdı. Ona görə ki, çox ağır günlər keçirmişəm. Uşaqlığım müharibə dövrünə təsadüf edib. Atam, böyük qardaşım cəbhədən qayıtmayıblar. Onda mən təzəcə kamançada çalmağa başlayırdım. Evdə qalan 5 baş ailəni saxlamaq üçün pul qazanmağa məcbur oldum. Şükür Allaha ki, müharibədən salamat çıxdıq. Mən oxumaq üçün Bakıya - Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbinə gəldim. Bu məktəbə gəlməyimin əsas səbəbi, Ağdaşa qayıdıb oradakı musiqi məktəbində müəllim işləmək idi. Məni dərhal məktəbə qəbul elədilər. Müəllimim erməni Mkrtıçyan idi. O nəzəriyyəni yaxşı bilirdi, mənsə ondan yaxşı çalırdım. O vaxt Filarmoniyanın direktoru Soltan Hacıbəyov idi. Günlərin birində o, həmin məktəbə yaxşı bir kamança çalan gəldiyini eşidir. Məşhur tarzən Hacı Məmmədov bir gün mənə yaxınlaşaraq "Soltan Hacıbəyov səni çağırır. O, səni Filarmoniyada işə götürmək istəyir" - dedi. O zaman Filarmoniyada kamança çalan təkcə erməni Nevton Qriqoryan idi. Filarmoniyaya işə götürüləndən sonra işlərim uğurlu alınmağa başladı.

- Yəqin elə buna görə deyirlər ki, Habil Əliyev kamançanı ermənilərin əlindən alıb xalqımıza qaytardı?

- Ermənilər o vaxt kamançada fironluq edirdilər. Mən onların əlindən kamançanı almamışam. Kamança yenə də ermənilərin əllərində qalır. Ancaq mən kamançada azərbaycanlı kimi çalmışam. Ermənilərin çalğısından, ifa tərzindən camaatın qulağını qurtarmışam. Çünki muğam, Azərbaycan musiqisi mənim qanımdadır. Doğma musiqini olduğu kimi xalqa çatdıra bildim. Ona görə də xoşa gəldi. Xalq da, dövlət də bu sənətimə çox böyük qiymət verdi. Fəxri ad, prezident təqaüdü, "Şöhrət" ordenini mənə ümumilli liderimiz Heydər Əliyev verib. İlham Əliyev də mənə ev hədiyyə elədi. Yeni binanın 15-ci mərtəbəsində yaşayıram. Qocalanda adam şəhəri gəzə bilmir. Ancaq buradan baxanda bütün Bakını görürəm, ürəyim açılır.

- Yaradıcılığınız haqqında sənədli film çəkilib. Təbii ki, həyatınızın çox kiçik anları o filmdə əksini tapıb. İndiki yaşamınızla bağlı həmin ekran işinə nəyi əlavə etmək istərdiniz?

- Mənim haqqımda oçerklər çəkilib. O da müəyyən dəqiqələrə hesablanıb. 30 və ya 40 dəqiqəlik bir filmə mənim 80 illik ömrümü yerləşdirmək olarmı? Bunun üçün gərək ayrıca vaxt ayrılsın. 1984-cü ildə Filarmoniyada bir məclis keçirildi. Həmin məclisi lentə yazıb saxlayırlar. Deyərdim ki, haqqımda çəkilən bütün filmlərdən o daha yaxşıdır. Səhnədə sənət yoldaşlarım Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Əbülfət Əliyev oturmuşdu. Məclisi şair Şahmar Ələkbərov aparırdı. İnanın ki, zaldakılar durub dağılmaq istəmirdi. Sənətin dolğun vaxtı idi. Qəfildən kiminsə əli ilə korlandı. Musiqimizi dağıdıb ağzını tufana çevirdilər. Sağ olsun, Mehriban xanımı, muğamlarımıza diqqət göstərməsəydi, bəlkə tamam məhv olmuşdu. O, bizə çox böyük dəstək verdi.

Kamança danışan dilimdir

- Sizcə sənətkarın yaşca, yoxsa ruhən qocalması qorxuludur?

- Əlbəttə ki, ruhən... Özümdən ona görə narazıyam ki, qocalandan sonra "əyləc"im tutmur. Hansı sözü ki, demək olmaz, deyirəm, saxlamağa gücüm çatmır. Mən görürəm ki, yaxşıya pis deyirlər, dözə bilmirəm. Dərhal reaksiya verirəm. Bu da çoxlarının xoşuna gəlmir. Əlbəttə, istəmərəm ki, 80 yaşında düşmənim olsun. Ancaq üzümə söyən olsa, bəlkə də onu bağışlayaram. Musiqimizdə haqsızlıq görəndə bağışlaya bilmirəm. Çünki bu, xalqın əmanətidir. Xalq da öz musiqisinə özü nəzarət eləməlidir.

- Evdə özünüz üçün çalırsınız?

- Kamança danışan dilimdir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev mənə "Şöhrət" ordeni verəndə razılığımı söyləmək üçün icazə istədim. Dedi ki, sən kamança ilə nə lazımdırsa, hamısını demisən.

- Yubileyinizə necə hazırlaşırsınız? Yəqin ki, Habil kamanı üçün darıxan dinləyicilər sizdən yenə də canlı ifa gözləyəcəklər. Nə çalacaqsınız?

- Xudahafizləşmək üçün lirik muğam çalacağam. Öz təbiətimə, sənətdən gedişimə uyğun olaraq "Zəminxarə" ifa edəcəyəm. Bu muğam üstündə minarələrdə azan verirlər. Qoy bu səslə bilsinlər ki, xudahafizləşirəm...

- Niyə belə kədərli notlarla ayrılmaq istəyirsiniz?

- Təsəvvür edin ki, 72 ildir kamança əlimdədir. Kamança 72 illik dostumdur. Ondan ayrılanda necə darıxmayım? Əlimə kamançanı alanda nə uşaqlarım, nə ailəm vardı. Elə bilirdim ki, həyatda yeganə sirdaşım kamançadır. Ona görə də ondan ayrılmaq mənim üçün çətindir.

- Yubileyinizə, 80 yaşınıza arzunuz nədir?

- Açığını deyim?! Arzularım qalmayıb. Bu sənətlə bağlı arzularımı xalqımdan da, dövlətimdən də görmüşəm. Arzum budur ki, elə bütün xalqım mənim kimi yaşasın. Çünki artıq rahatlığım var. Ancaq bəzən insan rahatlığı ömrü qurtarana yaxın tapır. Rahatlıq tapana qədər çalışmaq, işləmək lazımdır...

Kaspi.-2007.-26.-29 may.-S.22.-23.