Məhərrəmova T.

Bizim aramızda xoşbəxt adam ola bilməz

Samir Qulamov, aktyor-reyissor: "Cəmiyyətə demək istədiklərimi

kiminsə dilindən deməyə çalışmışam"

Artıq sevinməyə dəyər: gənclər teatr aləminə yeni ifa tərzləri, yeni yozum gətirirlər. Teatra yeni nəfəsin gəldiyini yalnız indi-indi hiss etmək olur. İnanmaq olar ki, belə davam edərsə, köhnə teatr "ənənə"lərinin zəncirləri məhz onların istedadlarının gücü ilə qırılacaq.

Bu sözlərin reallığına inanmaq üçünsə Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində ötən ay premyerası keçirilən Viktor Hüqonun "Kvazimoda"sını görmək kifayətdir. Tamaşanın quruluşçu reyissoru Samir Qulamov "Kvazimoda"ya qədərki yoldan söhbət açır.

- "Kvazimoda" tamaşası reyissor kimi ilk işiniz idi?

- Bundan əvvəl Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə Sumqayıt Dram Teatrında Nodar Dumbadzenin "Ağ bayraqlar" adlı əsərini tamaşaya qoymuşam. Daha sonra Namiq Qurbanovun "Məbəs" tamaşasını səhnələşdirmişəm. "Azdrama"nın səhnəsində ilk premyeram "Məbəs" olub. Aprelin əvvəlində isə "Kvazimoda"nı tamaşaya qoydum. Onu da deyim ki, 27 yaşına qədər heç bir tamaşa qoymamışdım. Nazirlik bu eksperimenti gənc reyissor kimi ilk dəfə mənimlə həyata keçirdi. Maqbet Bünyadov ictimai baxış zamanı dedi ki, "Azdrama"nın tarixində ilk dəfədir ki, gənc reyissora tamaşa verilir.

- Reyissor kimi işinizdən razı qaldınızmı?

- Təbii ki, heç bir işindən razı qalmırsan. Getdikcə daha çox öyrənməlisən. Rusiya teatrları haqqında kitablar almışam. Əgər mən işimdən razı qalsam, elə bu səviyyədə də qalaram. Tamaşaçılar da, tənqidçilər də tamaşaya çox yaxşı qiymət verdilər. İctimai baxış günü sənətşünas Aydın Dadaşov hətta məni dramaturq kimi təbrik elədi. Çünki tamaşaya İblis obrazı əlavə etməklə, ona monoloqlar yazmışdım.

- Məşhur bir əsərə bu əlavələr nəyə lazım idi?

- Fikirləşirdim ki, Allah adamı olan şəxs bir qıza görə Tanrısından uzaqlaşırsa, bunun bir səbəbi olmalıdır. Əsərdəki Baş təlxək obrazını həm də İblis kimi vermişdim. İblisin timsalında Baş təlxək daha da böyümüşdü.

- Klassik ədəbiyyatda İblis, Şeytan obrazlarına kifayət qədər çox müraciət olunub. Obraz vasitəsilə sizin konkret hədəfləriniz vardımı?

- Təbii ki, cəmiyyətə demək istədiklərimi kiminsə dilindən deməyə çalışmışam. Əsərdə bir epizodda deyirdim ki, aşağıda çox vəhşiləşmiş insanlar var. Aşağı düşsən, səni parçalayıb öldürərlər. Həmin epizodda demək istəyirəm ki, nə olsun ki, mən eybəcər doğulmuşam, amma mən insanam. Nə olsun ki, onlar gözəldirlər, ancaq vəhşidirlər. Bir də mən İblisdən ona görə istifadə eləmək istədim ki, ən böyük arzum Hüseyn Cavidin "İblis" tamaşasını qurmaq idi. Mən bu arzumu Mədəniyyət Nazirliyinə də bildirmişdim. Dedilər ki, "İblis"ə qədər hansısa əsəri məşq elə. Mən də "Ağ bayraqlar"ı seçib "İblis"ə qədər bu əsəri məşq etmək istədim.

- Bu tamaşadan sonra rəylər necə oldu?

- Çox xoşlarına gəldi. Tamaşanı festivalda da oynadım və iki diploma layiq görüldüm. Yəqin bəyəndilər ki, sonradan "Kvazimoda" tamaşasını mənə dövlət sifarişi kimi həvalə elədilər. Yəqin bəyəniblər ki, indi də Rusiyaya oxumağa göndərirlər. Gərək ki, Sant-Peterburqda teatr reyissorluğu üzrə təhsil alacağam. Bundan əlavə, Beynəlxalq Kino Məktəbinin kinoreyissorluq fakültəsinə daxil olmuşam.

"Mənim dostlarım..."

- Siz sənətə aktyor kimi gəlmisiniz. Bəs hələ aktyor kimi sözünüzü tam deməmiş reyissorluq həvəsi hardan yarandı?

- O vaxt bizdə kinoreyissorluq fakültəsinə cəmi 4 nəfər qəbul oluna bilərdi. Bizə deyirdilər ki, həmin fakültəyə daxil olmaq çətindir. Onu da bilirdim ki, yaxşı reyissor olmaq üçün aktyorluqdan başlamalısan. Çünki ilk növbədə aktyoru hiss etməlisən. Mən bəzən kiməsə obrazı başa salanda onu oyunumla göstərirəm. Məşhur reyissor Sled Dodin deyir ki, reyissor aktyorlarla bərabər səhnədə olmalı, ayağını-ayağı üstə aşırıb məşqə baxmamalıdır. Yeri gəldikdə, oynayıb aktyora göstərməlidir. Aktyor reyissorun nəfəsini səhnədə hiss etməlidir. Ona görə də mən ilk növbədə aktyor olmaq istədim. Mehdi Məmmədov, Ədil İsgəndərov da aktyor olublar. "Dirilən adam"ı oynayana qədər özümü heç vaxt yaxşı aktyor kimi qəbul etmirdim. Çünki bizimlə işləyən yox idi. Oturub ayaqlarını-ayaqlarının üstünə aşırıb mənə mizan verirdilər. Nəyi bacarırdımsa, onu özüm edirdim. Tələbə auditoriyasından səhnəyə gəlmişdim, nəyi bacara bilərdim ki? Düzdür, müəllimlərimdən çox şey öyrənmişdim. "Azdrama"nın səhnəsi üçünsə az şey bilirdim. Mən yalnız "Dirilən adam" tamaşasında aktyor kimi yaşadığımı - ürəyimin səhnədə necə döyündüyünü, damarlarımda qanımın necə axdığını hiss elədim. Tamaşaçılar da durub alqışlayanda hiss edirdim ki, gənc aktyor kimi nəyəsə nail oluram. Kinolara da çox çəkildim. Reyissor kimi bir çox sənədli filmim göstərildi. Ancaq mən səhnədə 30 yaşıma qədər Aydını, Hamleti oynamaq istəyirdim. Ona görə də indi öz tamaşamda baş rol verdiyim aktyorları görəndə öz timsalımda sevinirəm. Mənimlə yaxşı işləyə bilməmişdilər, ancaq mən onlarla işləməyə çalışıram.

- Bir neçə il bundan əvvəl müsahibələrinizin birində demişdiniz ki, reyissorlar adətən rolları yaşlı aktyorlara verirlər ki, onlarla işləmək daha asandır. Siz bu acını yaşadığınız üçün cavanlarla işləməyə daha çox üstünlük verirsiniz?

- Mənim tamaşamda təkcə Ayşad müəllimlə Firuz Xudaverdiyev yaşlı nəslə aiddir. Qalanları hamısı gənclərdir. Mən həmişə görürdüm ki, cavan əsgəri, baş qəhrəmanı 50 yaşlı aktyor oynayır. İlk dəfə zalda tamaşaçı kimi oturub baxanda tamaşaçıların "bunlar bizi ələ salırlar" - deyə iradlarını da eşidirdim. Təsəvvür edin, 18 yaşlı bir obrazda ağ saçlı bir kişi səhnəyə çıxır. Mən bu iradları eşidə-eşidə qərara aldım ki, 20 yaşında obrazı 20 yaşlı oğlan da oynamalıdır. Bundan sonra gənclərlə işləməyə başladım. Özü də elə adamlarla işlədim ki, ömrü boyu onlara rol vermirdilər. Nə vaxta qədər boy-buxunlu, içi dolu bir gənc səhnədə nizə tutmalıdır? Onu da deyim ki, "Azdrama"da 11 aktyor "Kvazimoda" tamaşasında oynamaqdan imtina etdi. O adamlar imtina elədi ki, onlar mənim dostlarım idi. İndiyə qədər çəkdiyim bütün filmlərdə onların hamısından istifadə etmişdim. Bəzilərini verilişimə qonaq da çağırmışdım. Tamaşanın təsdiq olunması haqqında əmr divara vurulana qədər onlar məndən rol istəyirdilər. Baş rolu vermədiyimə görə məşqlərdən imtina etdilər. Guya Aslanla, Vəfa ilə, İlyasla oynamağı qəbul etmək istəmirdilər. Ona görə də mən başqa teatrların aktyorlarından tamaşamda oynamağı xahiş etdim. Sumqayıt Teatrından Cəlalı, Gənclər Teatrından Ayşad müəllimi, Şuşa Teatrından Ramili və başqa aktyorları dəvət edib komanda yığdım. Təsəvvür edin ki, məşqlərimə gəlməyən aktyorlar yuxarıdan səhnəni seyr edirdilər. Elə bilirdilər ki, tamaşa alınmayacaq. Məşqdən sonra "bağışla" - deyə hamısı mənə zəng etdi. Əl verəndə görüşmədim: "Siz mənə o zaman əl verirsiniz ki, indi mənə lazım deyilsiniz. Niyə vaxtında mənim ətrafımda olmadınız?"

İctimai baxış günü nazirlikdən nümayəndə də gəlmişdi. Həmin aktyorlardan bəziləri söz alaraq: "Samir bu tamaşanı bizimlə də qursun, dubylor kimi oynayaq" - dedilər. Ona sevinirəm ki, Yaşar Nuri, Siyavuş Aslan, Ramiz Novruz kimi aktyorların hər biri mənə deyirlər ki, böyük məmnuniyyətlə səninlə işləyərik. Rəşid Səməndər deyir ki, böyük məmnuniyyətlə sənin quruluşunda Napoleonu oynamaq istərəm. Hicran Nəsirova ictimai baxışdan sonra mənə yaxınlaşaraq: "Böyük məmnuniyyətlə sənin quruluşunda "Maqbet"də ledi Maqbeti oynayaram" - deyə bildirdi. Mənə xoşdur ki, 29 yaşlı reyissora artıq bu cür təkliflər edirlər.

Qısqanclıq

- Reyissor amiranəliyi deyilən bir fikir var. Məşq prosesində özünüzdən qat-qat yaşlı aktyorlarla necə davranırsınız?

- Belə bir söz var: "Reyissor səhnədə qəddar olmalıdır, üzüyumşaq olsa səhnədə heç vaxt yaxşı tamaşa hazırlaya bilməz". Maqbet müəllim: "Siz Samirin xasiyyətini bilmirsiniz, o, səhnədə kobud olur" - deyə aktyorları xəbərdar elədi. Ayşad müəllim dedi ki, mənə xoşdur, sevinirəm ki, o, belə işləyir. Məşq prosesində Ayşad müəllimlə çox hörmətlə danışırdım, gənclərin isə üstünə qışqıra bilirdim. Firuz müəllim də mənə yaxınlaşaraq: "Mənim üstümə səsini qaldır. Hiss edirəm ki, sən mənə çox şeyi deyə bilmirsən" - dedi. Düzdür, səsimi qaldırmasam da, nə lazımdırsa deyirdim. Ancaq təhqir eləmirdim, özüm aktyor olduğum üçün başa düşürəm ki, aktyoru təhqir etmək olmaz.

- Bəzən reyissorlar qurduqları tamaşada aktyor kimi özlərinə baş rol verirlər. Bir dəfə demişdiniz ki, Hamleti oynamaq istəyirsiniz. Əgər "Hamlet"i səhnələşdirməli olsanız, baş rolu özünüzə həvalə edərsiniz?

- Yox, bu mənim əvvəllər arzum idi. Hansısa bir reyissorun quruluşunda Hamleti oynamaq istərəm. Əgər özüm qurduğum tamaşada Hamleti oynasam, ola bilər ki, məşq prosesində hansısa aktyor yerində olmaz. Onun oynunu nəzərimdən qaçıra bilərəm. Fikrim obrazda qalar, aktyorlara nəzarət edə bilmərəm. Nəticədə tamaşa itirər. Bəlkə də mən Hamlet obrazı qazanaram, amma əvəzində çox şey itirə bilərəm. Mən istəyirəm ki, ən arxa plandakı aktyor da boş dayanmasın, oynasın.

- Dini tamaşalarda iştirakınız İslama bağlılığınızdan irəli gəlir? Yoxsa sadəcə, qonorar xatirinədir?

- Mən mömünəm, dini kitablar oxuyuram. Mənə elə gəlir ki, İslamı bilmədən insan şüuru tam kamilləşmir. Üç il bundan qabaq "Zaman" Teatrının "Zeynəb" tamaşasında oynadım. Onlar mənim "Ağ bayraqlar" tamaşamı görəndən sonra Peyğəmbərlə (ə.s.ə.) bağlı "Məbəs"i səhnələşdirmək üçün məni dəvət elədilər. Bəlkə də dinə yaxınlığım tamaşa qoymağımda kömək edir. İş elə gətirdi ki, "Məbəs" ilk tamaşam oldu. İlk tamaşamın xeyir-duasını bu tamaşa ilə aldım. Çox maraqlıdır ki, "Kvazimoda" aprelin 27-si, bu tamaşadan sonra isə "Məbəs" oynanmalı idi. Ancaq iş elə gətirdi ki, "Məbəs" "Kvazimoda"dan qabağa düşərək aprelin 2-də oynandı.

- Paralel surətdə iki tamaşanın hazırlanması hardasa işinizdə, düşüncənizdə haçalanma yaratmırdı ki?

- Tamaşanın vaxtlarını bölmüşdüm. Fikir gərginliyi təbii ki, olurdu, hər an beynim yorulurdu. Ona görə də məşqlər arasında müəyyən fasilə yaradırdım ki, beynim dincəlsin.

- "Kvazimoda"dan sonra aktyorların, tənqidçilərin tamaşaya münasibətindən danışdınız. Bəs reyissor həmkarlarınızın rəyləri necə oldu? Onlarda qısqanclıq yaranmadı ki?

- Qısqanclıqla yanaşanlar da oldu. Təbii ki, ən çox uğuruma sevinən müəllimim Azərpaşa Nemətov, reyissor Əsgər Əsgərov oldu. Ağakişi Kazımov da məni təbrik elədi. Ancaq o biri reyissorları sevinən görmədim. Düzdür, hamısı məşqlərimə baxırdılar. Bəlkə də onlar artıq pafos teatrının məhv olduğunu gördülər. Aydın Dadaşov birinci premyeradan sonra qulağıma dedi ki, bunlar hələ dərk eləmirlər ki, sən Milli Dram Teatrını naftalindən çıxartdın. Bəlkə də dərk edirlər, sadəcə, özlərini elə göstərirlər. Nə vaxta qədər səhnəyə pafosla çıxmaq, boğazdan yuxarı qışqırmaq olar? Artıq o dövr çoxdan getməli idi, ancaq belə oldu ki, mən buna imza atdım. Tamaşa qurmağımıza da imkan vermirdilər. Rəhbərliyin özü də imkan vermirdi. Maqbet müəllim mənə dedi ki, niyə müsahibə verəndə daha çox nazirliyin adını çəkirsən, mənim yox? Cavab verdim ki, sizin də adınızı çəkmişəm, ancaq siz mənim üçün nə etdiniz ki? Axı, siz mənim üçün nə etdiniz ki, sizə ürəklə təşəkkür də edim? Bir saat 20 dəqiqə məşq etdikdən sonra bizi zaldan çıxarırdılar. Mən çox da şikayət eləmirdim. Nazirlikdən maraqlananda deyirdim ki, çox yüksək səviyyədə gedir. Aktyorlar kənardan gəldiyi üçün onları teatra buraxmırdılar. Qapıçıya oynayacaq aktyorların siyahısını vermirdilər.Tamaşaların afişalarını da şəhərdə axşam çıxıb özümüz yapışdırırdıq. Tamaşaların dekorasiyalarını, paltarlarını, eskizini özümüz hazırlayırdıq. Amma indi direktorumuz qəzetlərə müsahibəsində deyir ki gənclərə yer vermişik, "Kvazimoda" kimi gözəl bir tamaşa hazırlamışıq. Mənsə deyirəm ki, siz imkanı yaratmadınız, o azadlığı mən özüm aldım. Biz institutda oxuyanda "Azdrama"nın səhnəsində yeriməyi arzulamışdıq, ancaq bu yeriməyi də bizə çox görürdülər. Nə vaxta qədər pərdə açılanda tamaşaçılar eyni simaları görəcək? İndi isə nazirlik gənclərə yol açıb.

- Sizə elə gəlir ki, artıq bu tamaşa ilə "Azdrama"nın səhnəsinə çıxmağın tilsimlərini həmişəlik qırmısınız? Bundan sonra səhnədə nəinki yeriyə, hətta yüyürə də biləcəksiniz?

- İnşallah, bizə dövlət sifarişi ilə tamaşalar verilməlidir. Hətta nazirlik tərəfindən rayonlara gənc reyissorlar göndəriləcək ki, onların içində mən də varam. Mən Lənkəran Dram Teatrını seçdim. Arzum o teatrın səhnəsində "Oqtay Eloğlu"nu hazırlamaqdır. Bir neçə variantım var. Yanna d'Arkı da hazırlamaq istəyirəm. Yaşar Nuri üçün bir aktyorun monoloqunu hazırlamışam.

Xoşbəxtlik haqqında yaza bilmirəm

- Bir dəfə də demişdiniz ki, kinoda sərkərdə rolunu oynamağı arzulayırsınız. Gərək ki, bununla bağlı reyissorlardan təklif də almışdınız. Həmin layihənin taleyi necə oldu?

- Bu, "Cavad xan" filmi idi. Mənim tərəfimdən maneələr oldu. Bilirsinizmi, məni heç vaxt pul maraqlandırmayıb. Müqavilədəki şərtlər heç də aktyorun xeyrinə deyildi. Heç olmasa, o şərtlərdən bir bəndi aktyorun xeyrinə olmalı idi. Aktyorla bu qədər kobud rəftar eləmək olmaz. Məsələn, müqavilədə çəkiliş gününün müddəti göstərilmirdi. Hətta, onların icazəsi olmadan Gəncədən Bakıya gələ bilməzdim. Filmin çəkilişləri aylarla davam etsəydi belə, mən Gəncədə və ya Zaqatalada qalmalı idim. Bundan əvvəl Eldar Quliyevin və Vaqif Mustafayevin filmlərində çəkilmişəm. Onlar aktyorun çəkiləcəyi konkret günü deyirlər. Çünki mənim başqa işlərim də var. Müqavilənin şərtləri sərf etmədiyi üçün filmdə iştirakdan imtina etdim.

- Yaxşı, "Kvazimoda" kimi ağır bir tamaşa hara, klipmeykerlik hara?

- Heç vaxt klip reyissoru olmağı arzulamamışam. Klipi də kinoreyissorluq arzumu gerçəkləşdirmək üçün çəkirdim. Sanki hər dəfə böyük bir filmin məşqlərini edirdim. Çünki o klipləri süyet xətti ilə çəkirdim. Bir də ki, mən təkcə klip çəkməmişəm. İctimai Televiziyada Hamlet Xanızadə, Vəfa Fətullayeva haqqında, o cümlədən bir çox rəssamlar barəsində sənədli filmlər çəkmişəm. "İdeal" verilişinin müəllif və reyissoru, "Həmsöhbət" verilişinin reyissoru olmuşam. Eləcə də "Srace", "Lider" televiziyalarında verilişlər hazırlamışam. Çox maraqlıdır ki, apardığım layihələri heç bir problem olmadan təsdiq ediblər. Ancaq heç vaxt televiziyaya sonadək bağlanmaq istəməmişəm. İndi də televiziyaya daimi bağlanmamaq şərtilə müəyyən sənətkarlar haqqında verilişlər hazırlamaq istəyirəm.

Məni maliyyə o qədər də maraqlandırmır. Çünki kənardan da qazancım olur. Özünüz bilirsiniz ki, teatrda maaş azdır. Ancaq teatr aktyoru da, reyissoru da özünə çox bağlayır. Doğru deyiblər ki, teatr bataqlıqdır, insanı çəkir. Mən Sumqayıt teatrında tamaşa qurmağa gedəndə bilirdim ki, orda böyük bir məbləğ qazanmayacağam. Bir aydan çox məşqlərə getdim və mənə cəmi 200 manat pul verdilər. Bunun əvəzində isə ən azı 5-6 klipdən imtina elədim. Hansı ki, o kliplərdən yaxşı pullar qazana bilərdim.

- "Həyatımda adi insanlardan fərqli olan qeyri-adi günlərim çoxdur. Hər günümü yazmaq ürəyimdən keçir". Bu da sizin sözlərinizdir.

- Hər günümü yazıram. Allah deyir ki, əgər məni güldürmək istəyirsənsə, planlarından danış. Ona görə də plan yazıram. Məsələn, reyissorluqla bağı arzularımın belə tez həyata keçəcəyinə inanmırdım. Məsələn, planlarımda yazmışdım ki, imkan versələr, 29-30 yaşımda ilk tamaşamı hazırlayaram. Ancaq iş elə gətirdi ki, 27 yaşında "Ağ bayraqlar"ı, "Kvazimoda"nı isə 29 yaşımda hazırladım.

- Vaxtilə şeirlər də yazırdınız. Deyirdiniz ki, şeirlərinizin əsas mövzusu sevgidəndir, nə qədər fikirləşsəniz də, xoşbəxtlik haqqında yaza bilmirsiniz. Arzularınıza çatandan sonra da bu barədə yazmaq çətindir?

- Yenə də xoşbəxtlik barədə yaza bilmirəm. Xoşbəxtlik daimi olmadığından bu barədə konkret söz demək olmur. Axı mən tam xoşbəxt deyiləm, necə yazım ki, xoşbəxtəm? Tutaq ki, bu gün bir tamaşama görə sevindim, sabah elə uğursuzluğum ola bilər ki, düz yazmamış olaram. Bu gün yaza bilərəm ki, xoşbəxtlik axtarıram. Bir də ki, mən hələ həyatda tam xoşbəxt adam görməmişəm. Dostlarım var ki, həyatda hər şeyləri var. Amma adama ürəklərini açanda görürsən ki, sən ondan daha xoşbəxtsən. Xoşbəxtlik həm sevgidən tam deyil, həm də həyatdan, işdən. Ola bilər ki, tam xoşbəxt insan o olsun ki, özündən çəkilib ancaq Allaha ibadət etsin. Bizim aramızda xoşbəxt adam ola bilməz. Bədbəxtliklə xoşbəxtlik tez-tez yerlərini dəyişir. Ona görə də xoşbəxtlik haqqında yazmaq məndə heç vaxt alınmır.

Kaspi.-2007.-12-14 may.-S.22.