Qaliboğlu E.

Alın yazısı

Tatar yazıçısı Tufan Minullinin əsəri tamaşaya qoyulub

Bu günlərdə Akademik Milli Dram Teatrında tanınmış tatar yazıçısı Tufan Minullinin "Alın yazısı" ("Ərməğanlı Əlməndər") (tərcümə A.Kazımovundur) adlı iki hissəli qəmli komediyasının tamaşası oldu. Tamaşanın mövzusu ölümə dov gələn, ahıllıq yaşını belə aşan 91 yaşlı Əlməndər kişinin bu yaşında da yaşamaq eşqini itirməməsi üzərində qurulub. Əlməndər kişi obrazını mübaliğəsiz olaraq xalq artisti Hacı İsmayılovun ən yaxşı rollarından biri saymaq olar. Əlməndər kişinin bütün məqamlarda halı sabitdir. Aktyor H.İsmayılov tamaşa boyunca daim özünü ahıl, amma "canı sulu" Əlməndər kimi hiss edə bilir.

Əlməndərin bu qədər çox yaşamasının səbəbi görəsən nədir? İnsan uzun ömür sürməsi üçün təkcə nəsildən, kökdən gəlmə genlərinəmi minnətdar olmalıdır? Tamaşada düşündürücü məqamlar çoxdur: insanlar müəyyən bir yaş həddinədək çalışır, vuruşur, yaşayış şəraitlərini qururlar. Lakin nəfəs dərərkən, "rahatlığa yetərkən" artıq ömür başa çatmış olur. Əslində insanlar ömürlərini mənalı qura bilmədiklərindən az ömür sürürlər, yaxud da yetdikləri çox ömrü mənalı yaşaya bilmirlər. Əlməndər kişi obrazında həyatı coşğuncasına, inamla yaşamaq eşqi var. Əlməndərin sifətində həm də dərin bir kədər var. H.İsmayılovun fitri aktyorluğu sayəsində obrazın daxili aləmi bütünlüklə açılıb. Əlməndərin komikliyində həm də rolun faciəviliyi görünür. Əlməndəri inadla yaşadan həyatdan vaxtsız getmiş 4 nakam oğlunun yarımçıq ömrü, arzularıdır. Onu fəlakət yıxa bilmir, əksinə, o, fəlakətdən güc ala, fəlakətin üzərində yüksələ bilir. Oğlu İsgəndər o biri qardaşlarından fərqli olaraq müharibədən qayıtsa da, sanki atasından qat-qat yaşlıdır. M.Hacıbəyovun dili topuq vuran İsgəndəri, K.Əliyevanın əlləri əsən, deyingən Hökuməsi də uğurlu alınıb. Hicran Nəsirovanın Həmbdəbanu obrazı sakit, təmkinlidir. Vaxtından tez qocalan Həmdəbanu özünü axıra kimi ciddi aparır. Məsmə Aslanqızının bir tamaşada iki rolu da yaxşı alınıb. O, həm Əlməndərin nəticəsidir, həm də xəyalən Əlməndərin ilk arvadı Yazbikənin obrazını yaradıb. Gülöyşənin sifətində tamaşaçı həyata qarşısıalınmaz sevgiylə baxan bir qız görür. Məhz sonuncu dəfə Gülöyşə ilə Mənsurun sevgisindən ruhlanan Əlməndər baba növbəti dəfə insanlara yaxşılıq etməyə çalışır və edir də.

Tamaşadakı Əzrayıl və Əcəl obrazlarını dramaturq daha çox komik planda təsvir edib. Xüsusən Əcəlin Əlməndərin "kitabını bağlamağa" gələrkən qocanın onu dəfələrlə aldatması tamaşanın komizmini artırır. Müasir geyimli Əcəl Əlməndər kişiyə dəfələrlə aldansa, hətta dəfələrlə onunla bal arağı içsə də, sonda Əlməndərin canını alır. Tamaşada müxtəlif nostalji mahnılardan istifadə edilib. Əsərin gözəl səhnə tərtibatı ilə müqayisədə musiqi orijinal təsiri bağışlamır. Təəssüf ki, belə gözəl tamaşanın öz musiqisi yox idi. Tamaşada Əlməndərlə Yazbikənin xəyali görüşü təsirli alınıb. Bu səhnədəki işıq-kölgə effekti, ruha, məqama uyğunluğu yerli-yerindədir.

Tamaşanın quruluşçu rejissoru Ağakişi Kazımov, quruluşçu rəssamı xalq artisti Rafis İsmayılov, musiqi tərtibatçısı Səbuhi Məmmədovdur. Rolları həmçinin Aslan Şirinov (Mənsur), Xədicə Novruzlu (İlsur), əməkdar artist Kazım Abdullayev (Əzrayıl), Tofiq Hüseynov (Əcəl), Ləman İmanova (Məleykə) ifa edirlər. Rejissor Ağakişi Kazımov tamaşanın hansı zərurətdən yaranması barədə bunları deyir: "Tufan Minullin hazırda Tatarıstanın tanınmış dramaturqudur. Onunla tanışlığımın 40 ilə yaxın tarixi var. Tufanın indi 70-ə yaxın yaşı olar. Yadımdadı, mən Tatarıstanda "Aydın" tamaşasını hazırlayanda o, dramaturqluğa yenicə başlayırdı. Tufanın əsərləri elə başlanğıcdan müvəffəqiyyət qazandı, daha çox uğur qazanan isə bu əsəri oldu. Əsər ötən yüzilin 70-ci illərində yazılıb. Əsərin orijinalı indikindən bir az fərqlidir. Belə ki, orada kolxoz mövzusu da var. Əlməndər lap qocalana kimi kolxoz sədri işləyir, axırda onu az qala məcburi şəkildə təqaüdə göndərirlər. Quruluş dəyişəndən sonra müəllif bu məqamları əsərdən çıxartdı. Amma bununla belə əsərin aktuallığına qətiyyən xələl gəlmədi. Əsər indiyə kimi Tatarıstan Akademik Milli Teatrının səhnəsindədir".

Bu tamaşaya Tatarıstan teatrının səhnəsində 22 il qabaq baxdığını deyən rejissor elə o vaxtdan da əsəri bəyənib: "Əsər ilk dəfə tamaşaya 1975-ci ildə hazırlanıb.

1990-cı ilin sonları idi. Teatrımız Türkiyəyə qastrola getmişdi. Aktyorlar gəldilər dedilər ki, tatarlar orada gözəl bir əsər göstərdilər. O zaman yadıma düşdü ki, məsələ hansı əsərdən gedir. Əsərdə məni çəkən onun əsas xətinin "Dədə Qorqud" dastanlarındakı Dəli Domrul obrazına yaxınlığıdır. Orada da Dəli Domrulla əcəl arasında döyüş gedir. Domrul dəfələrlə əcəli aldadır. Aimma burada daha çox müasirlik var. Əsərin adı "Ərdərmişli Əlməndər"dir. Müəllif dedi ki, onu sizin dillə "Ərməğanlı Əlməndər" elə. Tərcümədə heç bir problem olmadı. Ölüm və həyat: bu, əbədi bir mövzudur. Müəllif demək istəyir ki, əcəlin özü-özlüyündə adı qorxuludur. O adam ölür ki, həyatda heç bir izi

qalmır. Amma daim insana qayğı, sayğı ilə yaşayanlar heç zaman ölmürlər

Xalq qəzeti.-2007.-23 may.-S.15.